Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- P.S. Bu məqalənin qısa variantı “Ulduz” dərgisinin 1998-ci il 10-cu sayında çap edilmişdi. Emma
- PSİXOLOJİ MƏKAN FENOMENİ: yuxarı və aşağı
- “O TAY NƏDİR, BU TAY NƏDİR, DÜNYA ELƏ BİRDƏNƏDİR”.
- KÖVNÜ MƏKANA SIĞMIRIQ.
289
P.S. Bu məqalənin qısa variantı “Ulduz” dərgisinin 1998-ci il 10-cu sayında çap edilmişdi. Emma Klarkın “İskusstvo islamskoqo sada” kitabı isə 2008-ci ildə Moskvada nəşr olunub yalnız 2010-cu ildə Bakıya gətirilir. Bunu ona görə yazıram ki, bizim bir çox fikirlərimiz səsləşir və kimlərsə məni plagiatda suçlaya bilərlər. Düzdür, E.Klarkın əsəri fundamental və çoxdəyərli tədqiqatdır, mütəxəssis işidir. Amma bir sıra ideyalar, müddəalar, mülahizələr baxımından mən onu qabaqlamışam.
Ədəbiyyat siyahısı: 1 Qurani-Kərim /tərcümə Z.M.Bünyadov və V.M.Məmmədəliyevindir. 2 Kuliyev E., Abaskuliyev R. Uroki blaqoslovlennoqo mesyatsa. - Baku, Abilov, Zeynalov b sınovya, s. 232. 3 Bax: Lotman Y. O metayazıke tipoloqiçeskix opisaniy kultur // Trudı po znakovım sistemam. - Tartu, 1969. - № 4. - s.35. 4 Lixaçev D.S. Poeziya sadov: k semantike sadovo-parkovıx stiley. - M.: Nauka, 1982. - s.5. 5 Şirazi A. Rouzət əs-sefat / Podqotovka teksta A.Raqimova. - M.: Nauka, 1974. - s.32 (fars dilində) 6 Yenə orada. 7 Yenə orada, s.31. 8 Yəməndə qədim Həmirilər hökmdarlarından sərtlik və zalımlıqda məşhur olan bir padşahın adı. 9 Yenə orada, s.39. 10 Yenə orada, s.9. 11 Yenə orada, s.33. 12 Lixaçev D.S.Göstərilən əsəri, s.7-9.
13
14 Yenə orada, s.17. 15 Yenə orada, s.57. 16 Nikolayeva N.S. Yaponskiye sadı. - M.: Nauka, 1975. - s.5. 17 Yenə orada, s.28. 290
18 Bax: Nazarli M.D. Dva mira vostoçnoy miniatyurı. - M.: RQQU, 2006. - 286 s. 19 Firudin G.B. Muğam - peyğəmbərin merac məqamıdır // Azadlıq. - 20-25 mart 2009. - s.15. 20 Kuliyev E., Abaskuliyev R. Uroki blaqoslovlennoqo mesyatsa. - Baku, Abilov, Zeynalov b sınovya, s. 235. 21 Bax: Xulusi A. “Allax” v sootvetstvii s obyasneniyami Moxammada (as). - Baku, Adiloqlı, s.200-208.
1998-2009-cu illər
291
PSİXOLOJİ MƏKAN FENOMENİ: yuxarı və aşağı
Bir xeyli bundan
əqdəm, hələ
tələbəlik vaxtlarında, bir şair tanışım, qısası, Əhməd Əskər, mənə bir şeir oxumuşdu. Yadımda qalan şeirin məzmunudu, bir də son iki misra. Bəli, bir gün şair görür ki, Arazın üstündən bir quş uçur Təbrizə sarı. Sevinib quşdan xahiş eləyir ki, onun salamını O TAYDA yaşayan soydaşlarına çatdırsın. Quş bunu eşidib təəccüblə baxır şairə və deyir: “O TAY NƏDİR, BU TAY NƏDİR, DÜNYA ELƏ BİRDƏNƏDİR”. Dünya elə birdənədir: bölünməzdir, tamdır və fırlanır, öz oxu ətrafında, Günəş ətrafında elə hey döndükcə dönür: sərhədi yox, çəpəri yox, sağı bilinməz, solu bilinməz, nə üzü var, nə arxası. Dünyanı insan “bölür”, “bölüşdürür”, yuxarı aşağı, sağa, sola, önə, arxaya ayırır, məkanı çərçivələrə salır, özünə hücrələr düzəldir. Yumru dünyanın üstünə insan imaginativ, yəni xəyali zolaqlar, cızıqlar çəkir, birinə “meridian” deyir, o birinə “paralel” deyir: amma sonucda fakt bu olur ki, hər yeri “kəsir”, “doğrayır”, nişanlayır. Doğunu və Batını, Şimalı və Cənubu insan “icad” eləyib: yəni təbiət bunların fərqinə varmaz. Bu bölgü insanın duyumlarından, qavrayışından törəyib zühur edir, zühur edib də real məkanın üzərinə bir bölgü sistemi kimi hopdurulur. İş bu ki, insanın getdiyi hər hansı bir YOL onun psixoloji məkanından, imaginasiyadan, yəni
başlayır. Fikrində hara
getdiyini bilməsən, YOLU gedə bilməzsən. Yolu gedə bilməmək özünü YOLA təslim etmək deməkdir. Özünü Yola təslim etməyisə yalnız dəlilər, qanundan gizlənən və ya qaçan cinayətkarlar, müdriklər, özgə yerlərdə azmış adamlar, bir də nağıl qəhrəmanları bacarar. Onlar 292
YOL getməzlər; YOL onları aparar. Dəlilər hara getdiklərini təxmin edə bilməzlər. Cinayətkarlar hər yola qurtuluş, nicat yolu kimi baxarlar. Müdriklər bilərlər ki, dünyada yalnız bir YOL var: bir dayanacaq doğumdur, bir dyanacaq - ölüm. Ondan sonrası isə sonsuzluq. Yolunu azmış adamlar və nağıl qəhrəmanları YOLU seçməzlər, “Allaha pənah” deyib gedərlər, tanrının ətəyindən tutub gedərlər. Mənsə bu fikir dünyasının yolunda tələsmirəm. Hər şeyi məqamında söyləyəcəyəm. Öncə şərtləşək ki, real məkan psixoloji məkandan fərqlidir. Gerçək dünya iradə dışında mövcud olan, gözönündə olan dünyadır, daha doğrusu, varlığın obyektiv şəkildə Var olduğu yerdir. Belə ki, başımızın üstü, yəni fəza da məkandır, boş məkandır, boşluğun məkanıdır, asteroidlərin, ulduzların, planetlərin, Günəşin
məkanıdır; ayağımızın altı da məkandır, daşın, torpağın məkanıdır, metalların məkanıdır, laboratoriya məkanıdır; ətrafımız da heç vədə çata bilmədiyimiz üfüqə qədər məkandır. Biz məkan içindəyik və KÖVNÜ MƏKANA SIĞMIRIQ. Bəs onda psixoloji məkan nəmənə? Psixoloji məkan gerçək dünyanın insan duyğularına, insan yaşantılarına, insan qavrayışına reflektor təsirindən formlaşır. İnsanın emosional yaddaşı real maddi
aləmin, olquların ağ-qara fotoneqativlərindən ibarət dopdolu bir “albom”dur. Bizim duyğularımız dünyanı fraqment-fraqment öz içində “arxivləşdirir”. Məhz bu “fotoneqativlər”, məhz bu “arxiv materialları” əsasında insan öz psixoloji məkanını qurub-quraşdırır, ora düzən verir. Psixoloji məkan həmişə
real məkanın
koordinatlarını qəbul edir. Həqiqət isə tamam başqa bir
mətləbi aktuallaşdırır. Gerçək dünyanın koordinatları psixoloji məkanın diktəsilə, “mən”in seçdiyi, bəyəndiyi və rahat bildiyi oriyetirlərlə Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|