təblərə göndərilməsi intellektual bacarığı qiymətləndirmək məqsədi
güdən testin tətbiqinə əsaslanırdı. Bu kimi “neytral” təcrübəyə bax-
mayaraq, testin təbiəti roma uşaqlara mahiyyətcə qənaətbəxş nəticə
əldə etməyi və əsas təhsil sisteminə qoşulmağı daha da çətin etmişdi.
AİHM bunu “xüsusi” məktəblərə roma mənşəli şagirdlərin xüsusi ilə
yüksək nisbətinin yerləşdirildiyini nümayiş etdirən statistik sübutlara
istinad etməklə sübuta yetirildiyini müəyyən etmişdi. Ərizəçilər
tərəfindən təqdim edilən konkret coğrafi əraziyə aid məlumatlar
təhsilə cəlb edilən ümumi əhalinin 2%-ni təşkil etməsinə baxmayaraq,
xüsusi məktəbdəki şagirdlərin 50-56 %-nin roma mənşəli şagirdlərin
təşkil etdiyini nümayiş etdirmişdi. Hökumətlər arası mənbələrdən əldə
edilən məlumatlarda ölkədə ümumilikdə romaların 50%-dan 90%-a
qədərinin xüsusi məktəblərə getdiyi göstərilmişdir. AİHM məlumatın
dəqiq olmamasına baxmayaraq, onun yenə də təsirə məruz qalmış
roma uşaqların əhalinin ümumi tərkibinə nisbətdə “qeyri-mütənasib
dərəcədə yüksək” olduğunu nümayiş etdirdiyi qənaətinə gəlmişdi.
267
Elə görünür ki, müdafiə olunan qrupun qeyri-mütənasib şəkildə təsirə
məruz qaldığını statistik məlumat olmadan da sübut etmək olar, amma
mövcud mənbələr etibarlıdır və bu təhlili dəstəkləyir.
Nümunə: Opuz Türkiyəyə qarşı işdə məişət zorakılığı zəminində şəxs
dəfələrlə həyat yoldaşını və onun anasını döymüş və nəticədə
yoldaşının anasını qətlə yetirmişdi.
268
AİHM Dövlətin ərizəçi və onun
anasını və sonuncunun həyatını qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan
davranışdan qoruya bilmədiyini müəyyən etmişdi. Məhkəmə Dövlətin
adekvat müdafiə təklif etməsinin ərizəçilərin qadın olması faktına
söykəndiyinə görə ərizəçiləri ayrıseçkiliyə məruz qoyduğunu da
müəyyən etdi. Məhkəmə qismən məişət zorakılığı qurbanlarının
əsasən qadın olması faktına və milli məhkəmələr tərəfindən evdə
zorakılıq qurbanlarını müdafiə etməyə yönəlmiş qərar vermək
səlahiyyətinin nisbətən məhdud sayda olduğunu göstərən rəqəmlərə
əsaslanaraq bu qənaətə gəldi. AİHM-də məişət zorakılığının qurban-
larının əsasən qadın olmasını göstərən statistik məlumatların olma-
148
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı
_____________________________________
267. AİHM, D.H. və Başqaları Çex Respublikasına qarşı (D.H. and Others v. the Czech Republic) [GC]
(57325/00 saylı ərizə), 13 noyabr 2007, 18, 196-201-ci bəndlər.
268. AİHM, Opuz Türkiyəyə qarşı (Opuz v. Turkey) (33401/02 saylı ərizə), 9 iyun 2009.
ması və Amnesty İnterneyşnl təşkilatı tərəfindən bu barədə etibarlı
məlumatın olmamasını qeyd etməsi maraq doğurur. Bunun əvəzinə
AİHM nüfuzlu milli QHT olan Amnesty İnterneyşnl (Amnesty Interna-
tional) təşkilatının və BMT-nin Qadınlara qarşı bütün növ ayrı-seçk-
iliyin qadağan edilməsi Komitəsinin Türkiyədə qadınlara qarşı
zorakılığın ciddi problem olduğunu qeyd edən qiymətləndirməsini
qəbul etməyə meyilli idi.
Nəzərə almaq lazımdır ki, statisik məlumatlar dolayı ayrı-seçkiliyin olmasını
sübut etmək üçün heç də həmişə gərəkli deyil. İddianı sübut etmək üçün
statistik məlumatların lazım olub-olmaması işin faktlarından asılı olacaq.
Misal üçün, başqalarının müdafiə olunan kateqoriyaya mənsub olmasına
dair təcrübənin və ya inamın olmasını göstərən dəlil yetərli ola bilər.
Nümunə: Orsus və Digərləri Xorvatiyaya qarşı işdə bəzi məktəblər
adi siniflərlə müqayisədə qısaldılmış kurrikulum üzərində qurulmuş
siniflər yaratmışdı. Bu siniflərdə roma (qaraçı) şagirdlərin sayının
qeyri-mütənasib dərəcədə yüksək olması və bu səbəbdən etnik
mənşəyə əsaslanan dolayı ayrı-seçkiliyə bərabər olması iddia edilirdi.
Hökumət tərəfi bu siniflərin Xorvat dilini bilmə meyarı əsasında
qurulduğunu və lazımı dil səviyyəsinə çatdıqda şagirdlərin əsas
siniflərə köçürüldüyünü qeyd etmişdi. AİHM D.H işindən fərqli olaraq
müəyyən etdi ki, tək statistika ayrı-seçkiliyin olması ehtimalına əsas
vermir. Məktəbin birində 44% şagirdlər roma idi və yalnız 73% tək ro-
malar olan sinifə gedirdi. Digər məktəbdə 10% roma idi və onların
36%-i tək romalar olan sinfə gedirdi. Bu onu təsdiq edir ki, romaları
avtomatik olaraq ayrı sinfə salınmasına dair ümumi qayda mövcud
deyil. Bununla belə, AİHM dolayı ayrı-seçkiliyin statistik məlumatlara
əsaslanmadan da sübuta yetirilməsinin mümkün olduğunu qeyd etdi.
Burada, Xorvat dilini yaxşı bilməməsinə görə uşaqları ayrı siniflərə
yerləşdirmə tədbiri təkcə roma şagirdlərə tətbiq edilirdi. Beləliklə, bu
hal fərqləndirici davranışın ehtimalı üçün əsas olmuşdu.
269
Nümunə: Sloveniyanın Bərabərlik Prinsipi üzrə Vəkili tərəfindən
baxılan işdə işəgötürən işçilərə adətən donuz əti və ya piyli
məhsullardan nahar verirdi. Müsəlman işçi səhhəti ilə əlaqədar alter-
nativ yemək ehtiyacını sübut edən işçilərə işəgötürən tərəfindən belə
149
Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi
_____________________________________
269. AİHM, Orsus və Başqaları Xorvatiyaya qarşı (Oršuš and Others v. Croatia) [GC] (15766/03 saylı
ərizə), 16 mart 2010, 152-153-ci bəndlər.
imkanın verildiyi üçün özünə yemək almağa görə alternativ aylıq
yemək ödənişi xahiş etmişdi.
270
Səthi olaraq neytral görünən təcrübə
donuz əti yeməyən müsəlmanlara faktiki olaraq mənfi təsir göstərdiyi
üçün bu dolayı ayrıseçkiliyə aid iş idi. Müsəlmanlara bu qaydanın
mənfi təsir etdiyini göstərmək üçün bu işin hallarına dair statistik
sübutların gətirilməsi zəruri deyildi, çünki dini baxışlarına görə
müsəlmanların donuz əti yemədiyi hamıya məlumdur.
Nümunə: Birləşmiş Krallıq məhkəmələrində baxılan bir işdə
işəgötürən işçinin uniforma üzərində zinət əşyaları (o cümlədən dini
baxışlarına görə) geyməsini qadağan etmişdi.
271
Xristian işçi xaç
taxmağın qadağan edilməsini onun dini əsasla ayrıseçkiliyə məruz
qalmasına bərabər olduğunu iddia edirdi. İşə baxılarkən və sonrakı
apellyasiya dinləmələrində də məhkəmələr bunun dini əsasla dolayı
ayrı-seçkilik olmasını qəbul etməyə hazır idi, o halda ki, xaçın taxılma-
sının Xristian dininin tələbi olması sübuta yetirilsin. Bu məqsədlə
Məşğulluq Tribunalı işdə dini simvollar taxan xristianların sayına dair
statistik sübutlar əvəzinə Xristian dini üzrə ekspertdən sübut istədi.
Əsas məqamlar
• Vacib olan daha az əlverişli davranışın motivi deyil, onun təsiridir.
• Avropa İttifaqı hüququnda qurbanı müəyyən etmək gərəkli deyil.
• Ayrıseçkiliyin baş verdiyini əks etdirən sübutu ilkin olaraq göstərmək öhdəliyi
ərizəçinin üzərindədir.
• Ayrıseçkiliyin ehtimalını dəstəkləmək üçün statistik sübutdan istifadə edilə
bilər.
• Sübutetmə yükü sonra qanunu pozduğu güman edilən tərəfə keçir və o, az
əlverişli davranışın müdafiə edilən əsasların birinə söykənmədiyini göstərən
sübut təqdim etməlidir.
150
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı
_____________________________________
270. Bərabərlik prinsipi üzrə Vəkil (Sloveniya), Qərar No. UEM-0921-1/2008-3, 28 avqust 2008. İngilis
dilində xülasə FRA məlumat portalından (İş #364-1) əldə edilə bilər; Ayrıseçkiliyin qadağan edilməsi
sahəsində Avropa hüquqşünas ekspertlərinin Şəbəkəsi (European Network of Legal Experts on the
Non-Discrimination Field), 8 (iyul 2009) ‘European Anti-Discrimination Law Review’ jurnalı, s. 64.
271. Birləşmiş Krallığın Appellyasiya Məhkəməsi, Eweida v. British Airways Plc [2010] EWCA Civ 80, 12
fevral 2010.
Dostları ilə paylaş: |