Ki̇fayət Ağayeva
208
zinə ya uçuncü şəxsin cəmi (they) istifadə olunur və ya felin mə-
chul növü də istifadə üçün məqbul hesab olunur.
Ümumiyyətlə, ingilis dilli ölkələrdə feminist tədqiqatçıların
aparmaq istədikləri islahatlar aşağıdakı istiqamətdədir:
* seksist sözləri gender-neytral sözlərlə əvəz etmək;
* dildə qadınla bağlı sözlərin imicinin pozitiv mənada anla-
mına çalışmaq.
Fikrin insanlara sözlə və ya sözsüz çatdırılmasından asılı
olmayaraq, dildəki seksizm öz işini görür, insanlara qadın-kişi
rolu haqqında ismarıclarını ötürür. Bu ismarıclar hər zaman bi-
zimlədir, anadan olandan ta dünyamızı dəyişənə qədər. Ötürülən
ismarıc zəif, kobud, asan, çətin qəbul edilən də ola bilər. Bir şey
aydındır, dil və söz ifadə etmə üslübları insanların davranışını bü-
tün həyatı boyu müşayiət və təsir edir. Nəhayət, bir daha əmin
oluruq ki, dil sosiallaşmağımıza, ictimailəşməyimizə təsir edən
birbaşa amildir.
Hər bir insan özündən başlayaraq, ünsiyyət prosesində qey-
ri-seksist dildən istifadə vərdişini aktivləşdirməlidir. Dil, KİV və
ədəbi janrlar təqdim etdikləri seksist kəlmələri reallıq kimi kons-
truksiya etmələrindən imtina edə bilmirlərsə, o zaman ən azı gen-
der balansının tənzimlənməsini istəyən insanlar, əsasən, qadınlar
bunun əksini – yəni qeyri-seksist təqdimatı reallıq kimi konst-
ruksiya olmasına hər vəchlə yardım etməlidirlər. Fikrimi XX əsr
Azərbaycan-türk ictimai fikrinin ən görkəmli nümayəndələrindən
biri - ədib, filosof Əli bəy Hüseynzadənin dediyi “ Gözəl danış-
mağın sirri lazımsız sözləri tərk etməkdir” deyimi ilə tamamla-
maq istəyirəm. Hesab edirəm ki, seksist kəlmələr elə ədibimizin
söylədiyi lazımsız sözlər qismindəndir.
ABŞ-da gender m
əsələləri
209
Ədəbiyyat:
İngilis dilində
1. Bartos, R., “ Women as Advertising Target”, in J. Jones, In-
ternational Advertising, USA: Sage Publications, 2000, pp.
103-117
2. Basow S. A, “ Gender Stereotypes and roles”, 3rd ed., Paci-
fic Grove, CA: Brooks/Cole., 1992 p.159
3. Deborah Tannen, “ You Just Don’t Understand: Women and
Men in Conversation”, Harper Collins, Jul 24, 2001, Psy-
chology, 352 p-s
4. DeFrancisco, Victoria Pruin; Palczewski, Catherine He-
len, “ Gender in Communication”, Los Angeles: SAGE,
2014, p. 237
5. “Doing It Wrong : Gender Roles and the Message of Ina-
dequacy in Women’s Magazines”, Sociology of Sexuality,
mkopas.net. Retrieved 2016-05-09
6. Edwards, Jim, “ Victoria Secret Relegates Black Models to
Tribal Skit”, CBS, December 8, 2010
7. Eick, Kelly, “ Gender Stereotypes in Children’s Television
Cartoons”, Cal Poly Magazine, Retrieved 28 February
2016
8. Gauntlett, David, “ Media, Gender and Identity: An Introdu-
ction”, 2nd edition, Routledge, 2008
9. Goffman, Erving, “ Gender Advertisements”, (Revised ed.),
Harpercollins College Div., 1979
10. Norman Smith, “ Freedom of the Press, Is a Public Free-
dom, Not Just a Press Freedom”, Seminar, Q., Sept. 1972,
at 15, 21-22
11. Robin Lakoff, “ Language and Woman’s Place,” in “ Lan-
guage in Society”, Vol. 2, No. 1, Cambridge University
Press, 1973, Pp. 45-80
12. “Strong female portrayals eliminate negative effects of vio-
lent media ”, Washington, DC, August 27, 2012 .
Ki̇fayət Ağayeva
210
13. “The Bear Truth: Will the ‘Mama Grizzlies’ Really Prote-
ct America’s Kids?” (cover story), Newsweek, September
2010
14. Thompson, Theresa L. and Zerbinos, Eugenia, “Gender ro-
les in animated cartoons: Has the picture changed in 20
years?” Sex Roles : A Journal of Research, 32: 1995, Pp.
651- 674
15. U.S. Constitution, Amendment, I
16. Witt, Susan D., “Parental Influence on Children’s Socializa-
tion to Gender Roles, Adolescence “, 1997, p. 254
17. Whipple, T. W., Courtney, A. E., ”How to Portray Women
in TV commercials”, Journal of Advertising Research,
1980, 20 (2): 53
ABŞ-da gender m
əsələləri
211
VII FƏSİL
ABŞ-da din və gender
Ə
dəbiyyatlarda dinin fərqli-fərqli təsnifatlarına təsa-
düf olunur. Ərəb dilindən tərcumədə din - əvəz, cəza,
adət, itaət, hal və şəxsiyyət, hesabat və s. mənalari
özündə ehtiva edir. İlahiyyatçıların fikrinə görə, din - insanları
duzgun yola yönəltmək, “dünya və axirət səadəti”nə çatdırmaq
üçün Tanrının öz peyğəmbərləri vasitəsilə elan etdiyi etiqadi
prinsip, əxlaqi norma və əməli qaydalarin məcmusudur. Başqa
sözlə, “hər din bir həyat tərzidir və hər həyat tərzi bir dindir”.
İslami dəyərlərə görə, dinin tərifini versək deyə bilərik ki, “din
yaradanla insanların və insanlarla bütün yaradılmışların münasi-
bətlərini tənzimləyən sistemdir”. Bu sistem, insanın dünyada ya-
şadığı müddətdə həyatını insanlarla, toplumlarla, təbiətlə, nəfs və
şeytanla, qayda və hökmlərlə nizamlayır.
Müasir dünyamızda dinlərin insan övladının ruhuna, mənə-
viyyatına təsiri az deyildir. Dünyəviliyin inkişafı prosesində
cəmiyyətdə Tanrıya inananlarla, inanmayanlar arasında, ənənə-
vi dinlə, dində islahat aparmaq istəyənlər arasında bir gərginlik
yaşanmaqdadır. Bəzilərinə görə, müqəddəs kitablarda yazılanlar
o dövr üçün nəzərdə tutulduğundan bu günümüzlə uzlaşmır. Bir
qrup insanlar isə belə fikirləşirlər ki, din hər zamana uyğun gə-
lir, çünki dini insanlara töhfə edən uca Tanrı uzaqgörən olmuş
və dini kitablarda yazılan qaydalar hər dövrü səciyyələndirdiyinə
görə, bu qaydalarda heç bir dəyişiklik etməyə ehtiyac yoxdur.
Bütün bunlarla yanaşı, sekularizasiyanın (dinin sosial və mədəni
əhəmiyyətini itirdiyi tarixi prosesdir) inkişafı ilə əlaqədar olaraq,
ənənəvi dində ənənəçiliyə üstünlük verənlərlə dində radikal də-
Dostları ilə paylaş: |