Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender

Ki̇fayət  Ağayeva
208
zinə ya uçuncü şəxsin cəmi (they) istifadə olunur və ya felin mə-
chul növü də istifadə üçün məqbul hesab olunur. 
Ümumiyyətlə, ingilis dilli ölkələrdə feminist tədqiqatçıların 
aparmaq istədikləri islahatlar aşağıdakı istiqamətdədir: 
* seksist sözləri gender-neytral sözlərlə əvəz etmək; 
* dildə qadınla bağlı sözlərin imicinin pozitiv mənada anla-
mına çalışmaq.  
  Fikrin insanlara sözlə və ya sözsüz çatdırılmasından asılı 
olmayaraq,  dildəki  seksizm  öz  işini  görür,  insanlara  qadın-kişi 
rolu haqqında ismarıclarını ötürür. Bu ismarıclar hər zaman bi-
zimlədir, anadan olandan ta dünyamızı dəyişənə qədər. Ötürülən 
ismarıc zəif, kobud, asan, çətin qəbul edilən də ola bilər. Bir şey 
aydındır, dil və söz ifadə etmə üslübları insanların davranışını bü-
tün həyatı boyu müşayiət və təsir edir. Nəhayət, bir daha əmin 
oluruq ki, dil sosiallaşmağımıza, ictimailəşməyimizə təsir edən 
birbaşa  amildir.
Hər bir insan özündən başlayaraq, ünsiyyət prosesində qey-
ri-seksist dildən istifadə vərdişini aktivləşdirməlidir. Dil, KİV və 
ədəbi janrlar təqdim etdikləri seksist kəlmələri reallıq kimi kons-
truksiya etmələrindən imtina edə bilmirlərsə, o zaman ən azı gen-
der balansının tənzimlənməsini istəyən insanlar, əsasən, qadınlar 
bunun  əksini  –  yəni  qeyri-seksist  təqdimatı  reallıq  kimi  konst-
ruksiya olmasına hər vəchlə yardım etməlidirlər. Fikrimi XX əsr 
Azərbaycan-türk ictimai fikrinin ən görkəmli nümayəndələrindən 
biri - ədib, filosof Əli bəy Hüseynzadənin dediyi “Gözəl danış-
mağın sirri lazımsız sözləri tərk etməkdir” deyimi ilə tamamla-
maq istəyirəm. Hesab edirəm ki, seksist kəlmələr elə ədibimizin 
söylədiyi lazımsız sözlər qismindəndir.

---

ABŞ-da gender m
əsələləri
209
Ədəbiyyat:
İngilis dilində
1.   Bartos, R., “Women as Advertising Target”, in J. Jones, In-
ternational Advertising, USA: Sage Publications, 2000, pp. 
103-117
2.   Basow S. A, “Gender Stereotypes and roles”, 3rd ed., Paci-
fic Grove, CA: Brooks/Cole., 1992 p.159
3.   Deborah Tannen, “You Just Don’t Understand: Women and 
Men in Conversation”, Harper Collins, Jul 24, 2001, Psy-
chology, 352 p-s
4.    DeFrancisco,  Victoria  Pruin;  Palczewski,  Catherine  He-
len,  “Gender  in  Communication”,  Los  Angeles:  SAGE, 
2014, p. 237
5.  “Doing It Wrong: Gender Roles and the Message of Ina-
dequacy in Women’s Magazines”, Sociology of Sexuality, 
mkopas.net.  Retrieved 2016-05-09
6.   Edwards, Jim, “Victoria Secret Relegates Black Models to 
Tribal Skit”, CBS, December 8, 2010
7.    Eick,  Kelly,  “Gender  Stereotypes  in  Children’s  Television 
Cartoons”,  Cal  Poly  Magazine,  Retrieved 28  February 
2016
8.   Gauntlett, David, “Media, Gender and Identity: An Introdu-
ction”, 2nd edition, Routledge, 2008
9.   Goffman, Erving, “Gender Advertisements”, (Revised ed.), 
Harpercollins College Div., 1979   
10.  Norman Smith, “Freedom of the Press, Is a Public Free-
dom, Not Just a Press Freedom”, Seminar, Q., Sept. 1972, 
at 15, 21-22
11.  Robin Lakoff,  “Language and Woman’s Place,” in  “Lan-
guage  in  Society”,  Vol.  2,  No.  1,  Cambridge  University 
Press, 1973, Pp. 45-80
12. “Strong female portrayals eliminate negative effects of vio-
lent media ”, Washington, DC, August 27, 2012.

---

Ki̇fayət  Ağayeva
210
13. “The Bear Truth: Will the ‘Mama Grizzlies’ Really Prote-
ct America’s Kids?” (cover story), Newsweek, September 
2010 
14. Thompson, Theresa L. and Zerbinos, Eugenia, “Gender ro-
les in animated cartoons: Has the picture changed in 20 
years?” Sex Roles : A Journal of Research, 32: 1995, Pp. 
651- 674
15. U.S. Constitution, Amendment, I
16. Witt, Susan D., “Parental Influence on Children’s Socializa-
tion to Gender Roles, Adolescence “, 1997, p. 254
17. Whipple, T. W., Courtney, A. E., ”How to Portray Women 
in  TV  commercials”, Journal  of  Advertising  Research, 
1980, 20  (2):  53

---

ABŞ-da gender m
əsələləri
211
VII FƏSİL
ABŞ-da din və gender
Ə
dəbiyyatlarda  dinin  fərqli-fərqli  təsnifatlarına  təsa-
düf olunur. Ərəb dilindən tərcumədə din - əvəz, cəza, 
adət, itaət, hal və şəxsiyyət, hesabat və s. mənalari 
özündə ehtiva edir. İlahiyyatçıların fikrinə görə, din - insanları 
duzgun yola yönəltmək, “dünya və axirət səadəti”nə çatdırmaq 
üçün  Tanrının  öz  peyğəmbərləri  vasitəsilə  elan  etdiyi  etiqadi 
prinsip,  əxlaqi  norma  və  əməli  qaydalarin  məcmusudur.  Başqa 
sözlə, “hər  din  bir  həyat  tərzidir  və  hər  həyat  tərzi  bir  dindir”. 
İslami dəyərlərə görə, dinin tərifini versək deyə bilərik ki, “din 
yaradanla insanların və insanlarla bütün yaradılmışların münasi-
bətlərini tənzimləyən sistemdir”. Bu sistem, insanın dünyada ya-
şadığı müddətdə həyatını insanlarla, toplumlarla, təbiətlə, nəfs və 
şeytanla, qayda və hökmlərlə nizamlayır.
Müasir dünyamızda dinlərin insan övladının ruhuna, mənə-
viyyatına  təsiri  az  deyildir.  Dünyəviliyin  inkişafı  prosesində 
cəmiyyətdə Tanrıya  inananlarla,  inanmayanlar  arasında,  ənənə-
vi dinlə, dində islahat aparmaq istəyənlər arasında bir gərginlik 
yaşanmaqdadır. Bəzilərinə görə, müqəddəs kitablarda yazılanlar 
o dövr üçün nəzərdə tutulduğundan bu günümüzlə uzlaşmır. Bir 
qrup insanlar isə belə fikirləşirlər ki, din hər zamana uyğun gə-
lir,  çünki  dini  insanlara  töhfə  edən  uca Tanrı  uzaqgörən  olmuş 
və dini kitablarda yazılan qaydalar hər dövrü səciyyələndirdiyinə 
görə,  bu  qaydalarda  heç  bir  dəyişiklik  etməyə  ehtiyac  yoxdur. 
Bütün bunlarla yanaşı, sekularizasiyanın (dinin sosial və mədəni 
əhəmiyyətini itirdiyi tarixi prosesdir) inkişafı ilə əlaqədar olaraq, 
ənənəvi dində ənənəçiliyə üstünlük verənlərlə dində radikal də-

---