Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÜRKMƏNÇAY MÜQAVĠLƏSĠ
98 tükənmişdi. Hətta ona sadiq qalan barmaqsayı adamların belə ehtiyaclarını bərtərəf edə bilmirdi. Abbas Mirzə düşünürdü ki, bu sadiq insanların dözümlərinin bir həddi var. Onlar da getsə, onun aqibəti necə olar? İntiqam almaq üçün uyğun fürsət axtaran nə qədər düşmən var idi. Lakin artıq Abbas Mirzə İngiltərə üçün lazımlı bir insana dönüşmüşdü. İngilis diplomatın söylədiklərinin nə qədər doğru olub- olmadığı mübahisə mövzusu ola bilər. Lakin Mək Donaldın dediyinə görə, Şahzadə ondan 3.000 tümən borc istəmişdir. 46 Mək Donald heç tərəddüd etmədən Şahzadənin bu istəyini yerinə yetirdi. Lakin siyasət dünyasında bu kimi yardımlar qarşılıqsız və təmənnasız olmur. Mək Donald Səlmasda bulunduğu zaman dövlətinin təlimatı üzərinə 1814-cü ildəki anlaşmanın bəzi maddələrinin ibtalını istədi. Bunun qarşılığında isə İngiltərənin Abbas Mirzəyə maliyyə yardımını təklif etdi. Abbas Mirzə Mək Donaldın bu istəyinə bir neçə aydan sonra müsbət cavab vermək zorunda qalacaqdı. Yəni Azərbaycanın işğal olunmuş bir çox bölgələrini para ilə geri almaq zorunda qaldığı zaman İngiltərənin bu istəyi ilə razılaşacaqdı. İngiltərə 1814-cü il müqaviləsindən iki maddənin çıxarılmasını istəyirdi. Bu müqaviləyə görə Qacar dövləti savaşa girdiyi zaman İngiltərə ona yardım etməli idi. İngiltərə 250.000 tümən qarşısında bu bəndin silinməsini istəyirdi. Bu məbləğ rusların savaş ziyanı olaraq istədikləri miqdarın tam yarısı idi. Rusiya ya bu məbləğin ödənilməsini, ya da Qəzvinə qədər Rusiyanın idarəsinə keçilməlidir təklifini gətirmişdi. Mək Donald öz katibini Paskeviçlə görüşmək üçün Təbrizə göndərdi. Lakin Paskeviç İngiltərənin arabuluculuq önərisini qəbul etməmiş, ingilis nümayəndəsini geri göndərmişdi. Ancaq Abbas Mirzənin göndərdiyi Bijən Xanı Təbrizdə bəklətməkdə idi. Təbrizdə qərargahını qurmuş olan Paskeviç böyük bir arxayınlıqla davranırdı. Nə edəcəyini yüz ölçüb bir biçirdi. İngiltərənin devriyə girməsini heç istəmirdi. Təbrizdə məhbus olan əski Başvəzir Asəf-əd Dövlə rusların kontrolunda Tehranla əlaqə saxlaya bilirdi. Asəf-əd Dövlə ağlında xüsusi planlar hazırlamışdı. Paskeviç onu qəbul etdiyində bütün bu planlarını ona açıqlayacaqdı. O, rus generalına dedi ki, məsələ sizin düşündüyünüz kimi mürəkkəb deyildir. Siz bilmiş olun ki, Fətəli Şahın ən nifrət etdiyi şey onun xəzinəsinə ziyan gətirən hadisələrdir. Bu üzdən də savaş zərərinizi nə qədər çox olaraq Şaha təqdim etsəniz, bir o qədər də tez başarılı olarsınız. Şah öz büdcəsini ölkəsindən daha çox sevir. Asəf-əd Dövlə, Abbas Mirzənin durumu haqqında da rus generalına bilgi verdi. Əski Başvəzir dedi ki, Şahzadənin artıq Şahın yanında etibarı qalmamışdır. Ən sonda isə Paskeviçə təklif etdi ki, daha çox imtiyaz qazanmaq istəyirsinizsə Fətəli Şaha təklif edin ki, Qacar dövlətini müzakirələrdə və masa başında Asəf-əd Dövlə təmsil etsin. Şahın yaxın qohumu olan bu əski Başvəzirin təklifləri qısa bir sürəliyinə Paskeviçi tərəddüdə saldı. Lakin onun ləhnindən və davranışlarından xoşlanmadığı üçün 46 Watson Robert Grant, “A History of Persia”, London 1866, s. 234. 99 Abbas Mirzəni tərcih etdi. Paskeviçin Abbas Mirzəni tərcih etməsi həm də İngiltərənin Şahzadəyə verdiyi önəm üzündən idi. Digər tərəfdən, rus generalı hesab edirdi ki, onun istəyəcəyi məbləği nə Fətəli Şah, nə də başqa dövlətlər Asəf- əd Dövləyə güvənib borc verərlər. Paskeviç İngiltərə kimi böyük bir dövlətin rəsmi elçisinin o anda Abbas Mirzənin yanında olduğunu bilirdi. Abbas Mirzə qorxunc məğlubiyyətinə rəğmən özünü toparlamağa çalışırdı. Xanların və qardaşlarının xəyanəti hər an onun başına yeni bir fəlakət aça bilərdi. Paskeviç yazır ki: “Abbas Mirzəni əsir almaq imkanım var idi. Xanlardan bir neçəsi mənimlə əlaqə saxlayıb, onu yaxalayıb mənə təhvil vermələri haqda razılığımı istəyirdilər” 47 TÜRKMƏNÇAY MÜQAVĠLƏSĠ Tehranla olan irtibatlar zorlaşmışdı. Azərbaycan ordusunun məğlubiyyətindən, Abbas Mirzənin fərar etməsindən sonra bir çox yağılar baş qaldırmış, yolçuları soyurdular. Bir neçə dövlət karvanları belə, soyğunçular tərəfindən soyulmuşdu. Belə bir vəziyyətdə Abbas Mirzə Təbrizə göndərdiyi elçisinin geri dönməsini bəkləyirdi. Bijən Xan geri döndü və rus generalın istəklərini Şahzadəyə çatdırdı. Fateh general, Abbas Mirzənin önünə çox ağır şərtlər qoyurdu. Bu şərtlərə görə, Abbas Mirzə Azərbaycanın bir çox bölgələrindən imtina etməli idi. Abbas Mirzə bu şərtlərə təslim olmaq istəmirdi, bu üzdən uzun- uzun düşünmək zorunda qaldı. Rus Generalına üz-üzə görüşmək təklif etdi. Paskeviç bu təklifı qəbul etdi. Miyana ilə Təbrizin arasında olan və Təbrizin beş ağaclığında yerləşən Tufarqan görüş yeri kimi müəyyənləşdirildi. Şahzadə Urmunun hökumətini Nəcəfqulu Xan Avşara tapşırdı. Şaha çatdırmaq üçün bir məktub yazıb qardaşı Qasım Mirzəyə verib Tufarqana yola düşdü. Şahzadə Tufarqana gedərkən sadəcə, beş yüz süvari yanına aldı. Qalan kiçik qrupunda komutanlığın Mərhəmətabadda Bəhram Mirzəyə buraxdı. Şahzadə öz qrupuna Məhəmməd Xan Əmirintizam, İbrahim Xan Sərdar, Fətəli Xan və oğlu Xosrov Mirzə kimi bəzi önəmli komutanlarını da aldı. Şahzadənin sağlıq durumu çox ağır olduğu üçün təxt-i rəvanla səfər etmək zorunda qalmışdı. 1827-ci ilin noyabr ayı idi. Şahzadə Tufarqana doğru hərəkət edərkən ağlından min tür şeylər keçirdi. Bu riski etməyə dəyərmi? Özünü kiçik bir qrupla düşmənin ortasına çəkməkdə idi. Onu Tufarqanda əsir ala bilərlərmi? Bu kimi suallar Şahzadənin ağlında dolaşırdı. Ancaq o, bu görüşü gerçəkləşdirməkdə israrlı idi. Özünü taleyin gətirəcəyi hadisələrin axarına buraxmışdı. General Paskeviç öz diplomat heyəti ilə birgə Tufarqanda Şahzadəni bəkləməkdə idi. Rus general buraya çox hazırlıqlı gəlmişdi. 3.000 piyadə, 1.500 47 Marşal Prens Paskeviç, 2. cild, s. 26. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|