Azerb dili 6-01 Layout 1

İKİ QAR DƏNƏCİYİ
Aydın bir qış səhəri idi. Küləksiz,
sakit havada iri, yumşaq qar dənələri,
sanki rəqs edirlərmiş kimi, fırlanır, 
asta-
asta aşağı
enirdilər.
Yanaşı uçan iki kiçicik qar dənəciyi
öz aralarında söhbət edirdi. Bir-birini
itirmə sin lər deyə əl-ələ tutmuşdular.
Qar dənə ciyinin biri 
şən-şən
deyirdi:
– Gör biz necə də gözəl uçuruq!
– Biz uçmuruq, sadəcə olaraq, düşü -
rük, – deyə o biri dənəcik 
qəmli-qəmli
cavab verirdi.
–
Tezliklə
biz yerə enəcək və ağappaq, yumşaq yorğana çevriləcəyik!
– Yox, biz öz ölümümüzə doğru uçuruq. Yerdə isə bizi, sadəcə, tapda -
la ya caqlar.
Birinci qar dənəciyi deyirdi:
– Biz balaca çaylara qarışıb dənizə axacağıq. 
– Yox, biz əriyib torpağa qarışacaq və palçığa çevriləcəyik, – deyə ikinci
dənəcik ona etiraz edirdi.
– Sonra biz buxarlanıb yenidən göyə qalxacağıq. Biz 
əbədi
yaşaya -
cağıq!
– ...  
Nəhayət, qar dənəcikləri mübahisə etməkdən yoruldular. Onlar əllərini
bir-birindən ayırdılar və hər biri özü üçün seçdiyi taleyinə tərəf uçdu.
Korneli Vissarionov
Söz ehtiyatı
1. Lüğ td n istifad  ed r k “vah ”, “q rib”, d rviş”, “xudbin” v  “sarvan”
söz l  ri nin    m nalarını  araşdırın. 
Düşün və cavab ver
2. Oxuduğunuz iki m tni müqayis  edin, onların arasındakı ideya
yaxınlığını mü yy n edin. 
3. Birinci m tnd  f rql ndirilmiş cüml l ri öz sözl rinizl  izah
etm y  çalışın.
4. İkinci m tnd  dialoqu tamamlayın.
137
HİKMƏT XƏZİNƏSİ
 Çap üçün deyil

---

Dil qaydaları
5. M tnl rd  göy r ngl  verilmiş sözl r  sual verin. Onlar cüml d
hansı nitq hiss si il  bağlıdır v  hansı qrammatik m na daşıyır? 
6. Aşağıdakı sözl r  feil artırmaqla söz birl şm l ri düz ldin. 
Nümun : c sar tl  vuruşmaq
axşam, c sar tl , yanaşı, indi, hiyl g rc sin , q sd n, h miş ,
q fl t n, gec, yavaş-yavaş, dalbadal
Verilmiş sözl rd n dig r nitq hiss l rin  aid ola bil nl ri seçin v
cüm l  l r d   işl din.
Nümun : Dağların başı h miş  qarlıdır.
7. Aşağıdakı cüml l rd  z rfl ri tapın v  hansı nitq hiss sin  aid
olduğunu deyin.
1. Respublikamız bir çox sah l rd  indi ir lid dir.
2.  oxdan gör  bilm diyim dostlar yen  m niml dir.
3. Dostumun ç p ki baxışı xoşuma g lm di.
4. Ş hidl rin  ziz xatir si daima q lbimizd dir.
5. İdman yarışlarında m kt bimiz h miş  birincidir.
6. Yen  öz sürünü nizamla düzüb
Baş alıb gedirs n hayana, ceyran? (S m d Vurğun)
7. Az rbaycanın şimal rayonlarında indi soyuqdur. 
8. Bizim dağlar h miş  göz ldir. 
9. Q rar verm k üçün h l  tezdir.
10.  sg rl rimiz düşm nin mövqel rini bir-bir  l  keçirdil r.
11. Bird n göyün üzü tutuldu v  yağış yağmağa başladı.
H r k tin icrasının t rzini, zamanını, yerini, miqdarını bil di -
r n  sas nitq hiss sin  z rf deyilir. Z rf 
nec ? n  cür? n  zaman?
n  vaxt? haraya? (hara?) harada? haradan? n  q d r? suallarına
cavab olur. 
Z rf daha çox feil  aid olur v  ad t n, ondan  vv l g lir. M s l n:
F rid c b h d  q hr mancasına vuruşurdu. Onlar axşam qayıtdılar. 
Yadda saxla!     
Z RF HAQQINDA ÜMUMİ M LUMAT
138
V BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

ATANIN DƏRSİ
Hər şeydən şikayət edən bir qız
var idi. Həyatın dözülməz olduğunu
dü şü nürdü. Bir problem qurtar ma mış
baş   qası ilə üzləşir, hər dəfə də əsə -
biləşir, bədbinliyə qapılırdı. Bə 
zən
hət ta ətrafdakılara qarşı kobudluq
edirdi. Atası qızının bu və 
  ziy  yətini
görüb ona dərs verməyi qərara aldı. 
Qızın atası aşpaz idi. O, bir gün
qızını mətbəxə apardı. Üç qab gö -
türüb sobanın üzərinə qoydu. Su ilə
doldurduqdan son ra altını yan dırdı.
Su qay 
 namağa baş 
la yanda birinə
yer kökü, o birinə yumurta, üçün cü -
sünə isə qəhvə dənələri qoydu. Qızına bir kəlmə də de mədən gözləməyə
başladı. Qızı heç bir şey başa düşmədiyi üçün sakitcə baxır və bu işin nə
ilə qurtaracağını bilmək istəyirdi. Ancaq o qədər səbirsiz idi ki, az keç mə -
miş sual verməyə başladı. Atası dinmirdi. 20 dəqiqə sonra ata qabların
altını söndürdü. Әvvəl yerkökünü çıxarıb bir qaba qoydu. Sonra yumurtanı
çıxardı. Nəhayət, üçüncü qabdakı qəhvəni götürüb bir fincana tökdü.
Üzünü qızına tutub soruşdu:
– Nə görürsən?
– Yerkökü, yumurta, qəhvə, – deyə qızı saymazyana cavab verdi.
– Daha yaxından bax, – atası dedi. – Yerköküyə toxun.
Qız deyiləni etdi. Yerkökü yumşalmışdı.
– İndi də yumurtanı sındır. 
Yumurtanın içi bərkimişdi.
– İndi də qəhvənin dadına bax.
Qızı qəhvədən bir qurtum aldı, çox gözəl dadı var idi. Qızın üzünə xoş
təbəssüm yayıldı. Amma yenə də heç nə başa düşməmişdi.
– Bütün bunlar nə deməkdir, ata?
Ata belə izah etdi: 
– Yerkökü, yumurta və qəhvə hər üçü eyni təsirə məruz qaldı. Ancaq
hər birinin buna münasibəti fərqli oldu. Yerkökü əvvəlcə bərk və güclü
görünsə də, qaynar suyun içərisində yumşaldı, gücdən düşdü. Yumurta
isə zərif idi. İçindəki maye nazik qabıqla qorunurdu. Ancaq qaynar suda
maye qatılaşdı. Qəhvə isə qaynar suda həm özü dəyişdi, həm də suyu
139
HİKMƏT XƏZİNƏSİ
 Çap üçün deyil

---

V BÖLMƏ 
140
dəyişdirdi. Sən bunlardan hansısan? Həyatda bir problemlə qarşılaşdıqda
necə münasibət göstərəcəksən? Yerkökü kimi yumşalıb, əziləcəksənmi?
Yumurta kimi qatılaşacaqsanmı? Yoxsa qəhvə kimi çalışacaqsan ki, ba -
şı na gələn hər bir hadisə həyatına yeni bir dad versin? 
Qız atasının nə demək istədiyini artıq başa düşmüşdü. 
İşləyəni: Gülarə Xudiyeva
Düşün və cavab ver
1. Sizc , qız hansı yolu seç c k?
2. B s siz ç tinliy  düş nd  özünüzü nec  aparırsınız? Hadis l r  mü -
na si b tinizi  d yişm k  ist rdinizmi?
Yazı
3. “Atanın d rsi” hekay sinin ideyasından çıxış ed r k aşağıdakı he -
kay ni davam etdirin.
Üç dost var idi – Anar, Telman və Vüqar. Anar cüssəli, güclü bir oğlan
idi. Hamı onun boy-buxununa həsəd aparırdı. Telman şən, zarafatcıl idi.
Dost-tanış onun xətrini çox istəyirdi. Vüqar isə təmkinli və bir qədər qa ra -
qabaq idi. Hamı bir yerə yığışıb şənlənəndə onun səsi çıxmazdı. Səsi çı -
xanda da dostları 
zarafatla
deyərdilər: “Aaa... Vüqar, sən də buradasan?”
Bir gün dostlar meşəyə getmişdilər. 
Qəfildən
şimşək çaxdı, şiddətli
yağış başladı...
Dil qaydaları
4. Göy r ngl  verilmiş z rfl rin quruluşca növünü mü y y n l şdirin.
Z rf quruluşca sad , düz ltm  v  mür kk b olur.
Sad  z rfl r yalnız bir kökd n ibar t olur: 
axşam, indi, c ld,
yuxarı,  vv l. 
Düz ltm   z rfl r kökd n v  leksik ş kilçid n ibar t olur:
zarafat-yana, q h r  man-casına, çox-dan, yeni-d n, daxil- n, c  -
sar t-l , ç p- ki, t k-lik-d , h miş -lik, yay-da.
-la
2
ş kilçisi 
[-nan
2
] kimi t l ffüz olunur: inadla [inatnan].
Bu ş kilçi müc rr d isiml r  artırıldıqda z rf düz ldir.  
Yadda saxla!    
SAD  V  DÜZ LTM  Z RFL R
 Çap üçün deyil

---