Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HƏSƏNBƏY AĞAYEV
50
Respublikasının daxili işlər naziri təyin olunmuşdur. O, hökümətin ən gənc naziri idi.
1920-ci il aprelin əvvəllərində inqilabçı Əli Bayramovu öldürmüş cinəyatkarların həbs edilməsi və onlar haqqında cinayət işi qaldırılması üçün M.Vəkilov özü şəxsən göstəriş vermişdir.
1920-ci il aprelin 27-də baş verən hadisələrdən sonra M.Vəkilov Tiflisə, sentyabrda isə oradan İstambula yola düşmüşdür. O,burada nəşr olunan ―Yeni Qafqasya‖ (1923 – 1927), ―Azəri türkü‖ (1928 - 1931), ―Odlu yurd‖ (1920 - 1930), ―Azərbaycan yurd bilgisi‖ (1932- ci ildən nəşr olunur) jurnallarında Azərbaycan tarix və ədəbiyyatı haqqında məqalələr yazmışdır.
M.Vəkilov Parisdə nəşr olunan fransızca ―Prometey‖ (1929 - 1938), rusca ―KAВКАЗ‖ (1932 - 1938) və Berlində çıxan ―Qurtuluş‖ (1934 - 1938) jurnallarında siyasi mövzularda bir çox yazılar çap etdirmişdir. O, Polşanın paytaxtı Varşavada yaşadığı dövrdə müharibəyə qədər mövcud olan və ―Prometey‖ adlanan siyasi klubun ikinci rəisi idi. Klubun birinci rəisi isə ukraynalı professor Roman Snal – Stotski idi.
İkinci dünya müharibəsindən sonra Anqarada yaşayan M.Vəkilovun ―Azərbaycan‖, ―Mücahid‖ və s. jurnallarda Azərbaycanın tarixi ilə əlaqədar siyasi memuarları çap olunmuşdur.
M.Vəkilov güclü ədəbiyyat həvəskarı idi. M.Ə.Sabir və Vəkilovlar ailəsindən olan Səməd Vurğun onun ən çox sevdiyi şairlər idi. O, Azərbaycan musiqisinə də bütün qəlbi ilə bağlı idi.
M.Vəkilov 1965-ci il noyabrın 1-də 69 yaşında Anqarada vəfat etmişdir.
Mövsüm Əliyev.
51
HƏSƏNBƏY AĞAYEV Odlar yurdu, № 3, fevral 1989. Həsənbəy Məşədi Hüseyn oğlu Ağayev 1875-ci ildə Azərbaycanın qədim elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. Orta təhsilini Gəncə klassik gimnaziyasında aldıqdan sonra Hacı Zeynalabdin Tağıyevin vəsaiti ilə Moskva Universitetinin tibb fakultəsinə daxil olmuş və 1901-ci ildə həmin ali məktəbi bitirmişdir. Vətənə qayıdan Həsənbəy Ağayev həm həkim kimi fəaliyyət göstərmiş, həm də ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalında açıq və gizli imzalarla məqalələr yazmışdır.
H.Ağayevin həmin dövrdə Bakıda və Gəncədə çıxan dövrü mətbuatda çoxlu məqaləsi dərc olunmuşdur. İlk müsəlman – demokrat təşkilatı ―Hümmət‖in üzvü H.Ağayev bu təşkilatın göstərişi ilə müəllifi məlum olmayan ―Mülk- sinif – firqə‖ adlı kitabı rus dilindən tərcümə edib, 1906-cı ildə Tiflisdəki ―Qeyrət‖ mətbəəsində çap etdirmişdir. Bu kitab Azərbaycan dilində inqilabi hərəkatla bağlı ilk əsərlərdən biridir. Elə buna görə də çar höküməti tərəfindən təqibə məruz qalan tərcüməçi 1906 – 1907-ci illərdə İrana mühacirət etmiş və bir müddət orada yaşamalı olmuşdur. H.Ağayev 1907-ci ildə keçirilən Qafqaz müsəlman müəllimləri qurultayı mərkəzi komitəsinin sədri idi.
H.Ağayev bacarıqlı həkim kimi dəyərli tövsiyələr, məqalələr yazmış, ―Tənbəkiyə adət‖ kitabını rus dilindən tərcümə edib, azərbaycanlı oxucuların sərəncamına vermişdir. O, 1911 – 1912-ci illərdə Gəncədə rus dilində çıxan ―Yujnı Qafqaz‖ adlı qəzetin redaktoru, Gəncədə müsəlmanlar arasında maarifi yayan cəmiyyətin sədri idi. H.Ağayevin Gəncədə qadın xeyriyyə cəmiyyəti təşkil etmək təşəbbüsü ruhanilərin, Gəncə və Bakı mürtəcelərinin kəskin etirazına səbəb olmuşdur.
Gəncə şəhərində ilk tibb cəmiyyəti 1914-cü ilin axırlarında yaranmışdır. Şəhərin adı hələ 1804-cü ildən çar höküməti tərəfindən dəyişdirilib Yelizavetpol adlandırıldığından, cəmiyyət ―Yelizavetpol tibb cəmiyyəti‖ kimi məşhur idi. Çox təəssük ki, Azərbaycan tibb tarixinə aid kitablarda bu cəmiyyət haqqında indiyədək heç bir məlumat verilməmişdir. Tiflisdə çap olunmuş illik ―Qafqaz kalendarı‖ nda (1916-cı il üçün, səh.831) həmin cəmiyyət barədə məlumatlar vardır. Bu cəmiyyətin baniləri görkəmli ictimai xadim Xudadatbəy Rəfibəyov və Həsənbəy 52
Ağayev idi.
1917-ci ildə Rusiyada fevral burjua inqilabı baş verdi. Həmin ilin mart ayında Nəsibbəy Yusifbəylinin rəhbərliyi altında yaradılmış ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası‖ Gəncədə fəaliyyətə başladı. Partiyanın banilərindən biri də Həsənbəy Ağayev idi. Bu partiya Rusiyanı federativ şəkildə qurmaq və onun tərkibində Azərbaycana muxtariyyət vermək uğrunda mübarizə aparırdı.
1917-ci ilin aprel ayında Bakıda çağırılan Qafqaz müsəlmanlarının qurultatında Azərbaycana muxtariyyət verilməsini qəti tələb edənlərdən biri də Həsənbəy Ağayev idi. O, həmin ilin mayında Moskvada keçirilən Rusiya müsəlmanları qurultayının iştirakçısı olmuşdur. Bu qurultaydan sonra iyun ayında Ə.M.Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi ―Müsəlman demokratik ―Müsavat‖ partiyası ilə Nəsibbəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası‖ birləşdi. Həmin il sentyabrın 26-dan 31-dək Bakıda davam edən birləşmiş partiyanın qurultayında Həsənbəy Ağayev Mərkəzi Komitənin üzvü seçilmişdir. Bu qurultaydan sonra ―Azərbaycana muxtariyyət‖ şüarı altında geniş xalq hərəkatı başlanmışdır.
Həsənbəy Ağayev 1917-ci ilin dekabrında təşkil edilmiş Zaqafqaziya seyminin üzvü idi. O, 1918-ci ilin mayın 26-da yaranmış Azərbaycan milli şurası sədrinin müavini seçilmişdir.
Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olunandan sonra, 1918-ci ilin sentyabr ayında H.Ağayev Azərbaycan Dəmir Yolu idarəsinin baş həkimi vəzifəsində işləmişdir. O, 1918-ci il dekabrın 7-də Bakıda təntənəli surətdə açılmış Azərbaycan parlamenti sədrinin müavini seçilmişdir. Parlamentin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov Bakıda olmadığı üçün Həsənbəy Ağayev onun vəzifəsini 1920-ci il fevralın 2-dək icra etmişdir. Bu vəzifədən azad olunan H.Ağayevə bütün parlament üzvlərinin imzası ilə təşəkkürnamə də verilmişdir.
Tiflisə getmişdir. O, həmin il iyulun 19-da düz bir ay əvvəl Fətəlixan Xoyskiyə qəsd edən muzdlu qatilin gülləsi ilə öldürülmüşdür. O da Xoyski kimi M.F.Axundovun məzarı yanında dəfn edilmişdir.
Mövsüm Əliyev.
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|