Azərbaycan demokratik respublikasi

39 

 

Həmin  il  sentyabrın  15-də  Azərbaycanın  paytaxtı  tərkibi  menşevik,  eser  və 

daşnaklardan  ibarət  olan  və  ―Sentrokaspi  diktaturası‖  adlanan  oyuncaq 

―hökümətdən‖  təmizləndikdən  sonra,  Əliağa  Şıxlinski  Bakıya  gəlmişdir.  Bir 

müddət sonra o. Azərbaycan Respublikası hərbi naziri Səməd bəy Mehmandarovun 

(1855-1931)  müavini  təyin  olunmuşdur.  Tarixdə  ilk  dəfə  xalqımızın  hərbi  təlim 

keçməsi və  müasir silahların sirlərinə  yaxından yiyələnməsi həmin dövrdə həyata 

keçirilmişdir. Onun sayəsində Azərbaycanda – Naxçıvan, Qarabağ və Zəngəzurda 

dinc  azərbaycanlıları  qıran  daşnak  Andronik  Ozanyanın  (1865-  1927)  quldur 

dəstələrinin kökünü kəsmək mümkun olmuşdur.  

 

 

 

 

Azərbaycan  respublikasının  baş  naziri  Nəsib  bəy  Yusifbəylinin  (1881- 

1920) 1919 –cu il 28 iyun tarixli 29 nömrəli əmrilə nizami Azərbaycan ordusunun 

təşkilində  göstərdiyi  xidmətlərə  görə  Əliağa  Şıxlinskiyə  artilleriyadan  olan  tam 

general  rütbəsi  verilmişdir.  Beləliklə,  Ə.Şıxlinski,  S.  Mehmandarov  və  H. 

Naxçıvanskidən  sonra  tam  general  rütbəsinə  layiq  görülmüş  üçüncü  azərbaycanlı 

hərbi döyüş sərkərdəsidir.   

 

 

 

 

 

 

Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  görkəmli  partiya  və 

dövlət  xadimi  N.Nərimanovun  1920-ci  il  avqustun  10-da  V.İ.  Leninə  yazdığı 

məktubunda  S.Mehmandarovun və Ə.Şıxlinskinin hərbi qərargahda işləməsi üçün 

Moskvaya  göndərildiyi  qeyd  olunmuşdur.  1921-ci  ilin  payızında  Bakıya  qayıdan 

Ə.Şixlinski  Azərbaycan  SSR  hərbi  –  dəniz  komissarlığında  çalışmış,  Azərbaycan 

hərbi  məktəbində  artilleriyadan  dərs  demiş,  1925-ci  ildə  isə  həmin  məktəbin 

rəisinin  köməkçisi  təyin  olunmuşdur.  Ə.Şıxlinskinin  tərtib  etdiyi  ―Rusca  – 

azərbaycanca  qısa  hərbi  lüğət‖  1926-cı  ildə  Bakıda  nəşr  olunmuş  və  o  dövrdə 

xalqımızın  öz  doğma  dilində  hərbi  təlim  keçməsi  üçün  əsas  vəsaitlərdən  biri 

olmuşdur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

SSSR Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının xahişi ilə Ə.Şıxlinski 

öz xatirələrini yazmışdır. Bu əsər 1944-cü ildə Bakıda çap olunmuşdur.  

 

Görkəmli sərkərdə Əliağa Şıxlinski 1943-cü il avqustun 18-də Bakıda 79 

yaşında vəfat etmişdir.  

 

 

 

 

 

 

 

Mövsüm Əliyev. 

   

 

     

 

 

 

 

 

 

  

 

---

40 

 

 

SƏMƏDBƏY MEHMANDAROV 

Odlar yurdu. № 13, iyul,1988.  

  Görkəmli  sərkərdə  Səmədbəy  Mehmandarov  1885-ci  il  oktyabrın  16-da 

Lənkəranda anadan olmuşdur. Quberniya katibi işləyən atası Sadıqbəy Qarabağdan 

köçüb gəlmiş zadəgan idi. İlk təhsilini Bakı realnı məktəbində alan Səmədbəy on 

altı yaşında Peterburqda yerləşən ikinci Konstantinovka artilleriya məktəbinə daxil 

olmuş  və  1875-ci  ildə  təhsilini  başa  vurmuşdur.  O,  1875-ci  ilin  dekabrında 

podporuçik rütbəsi almış və üçüncü dərəcəli ―Müqəddəs Stanislav‖ ordeni ilə təltif 

edilmişdir. Öz üzərində daim çalışan və artilleriyanın sirlərinə dərindən yiyələnən 

S.Mehmandarov  1890-cı  ildə  kapitan  rütbəsinə,  1891-ci  ildə  isə  ikinci  dərəcəli 

―Müqəddəs  Stanislav‖  ordeninə  layiq  görülmüşdür.  1894-cü  ildə  hərbi 

komandanlığının  əmri  ilə  Səmədbəy  Varşava  hərbi  Dairəsinin  sərəncamına 

göndərilomiş və həmin şəhərdə hərbi məhkəmənin üzvü seçilmişdir. 1896-cı ildə o, 

ikinci  dərəcəli  ―Müqəddəs  Anna‖  ordeni  ilə  təltif  olunmuşdur.  1898-ci  ildə 

podpolkovnik rütbəsi alan Səmədbəy Zabaykalye artilleriya divizionun komandiri 

təyin  edilmişdir.  O  illərdə  divizion  Mancuriyada  yerləşirdi.  1900-1901-ci  illərdə 

Çində  antiimperialist  hərəkatının  yatırılmasında  S.Mehmandarovun  komandir 

olduğu divizion da iştirak etmişdir. Lakin S. Mehmandarov silahsız Çin əsgərlərinə 

atəş  açmağa  razı  olmamışdır.  1901-ci  ildə  Səmədbəyə  polkovnik  rütbəsi  ilə 

birlikdə  üçüncü  dərəcəli    ―Müqəddəs  Vladimir‖  ordeni,  habelə  üstündə 

―Qəhrəmancasına  fərqlənməyə  görə‖  sözləri  yazılmış  qızıl  qılınc  da  verilmişdir. 

 

Rus-  yapon  müharibəsi  zamanı  S.Mehmandarovun  komandir  olduğu 

divizion  Port  –  Artur  qalasını  yaponlardan  müdafiə  etmişdir.  Bu  müharibədə 

Səmədbəyin  sərkərdəlik  məharəti  yüksək  qiymətləndirilmiş  və  1904-cü  ilin 

oktyabrın  22-də  o,  general  –  mayor  rütbəsi  almış,  dördüncü  dərəcəli  ―Müqəddəs 

Georgi‖ ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1907- 1910-cu illərdə S.Mehmandarov 3-cü 

Sibir ordusunda artilleriya rəisi işləmişdir.    

 

 

 

 

1908-ci  il  iyulun  13-də  hərbi  xidmətlərinə  görə  Səmədbəyə  general  – 

leytenant rütbəsi verilmişdir.  

 

 

 

 

 

 

Birinci dünya müharibəsi başlananda S.Mehmandarov Varşava əməliyyatı 

istiqamətində  idi.  Qərb  cəbhəsinin  Varşava  qrupu  alman  qoşunlarının  əsas  zərbə 

qüvvələrinə  qarşı  yönəldilmişdi.  Payızda  burada  baş  verən  qanlı  vuruşmalar  rus 

---

41 

 

ordusunun tam qələbəsi ilə bitmişdir. Cəbhələrdə göstərdiyi sərkərdəlik məharətinə 

görə  1915-ci  ilin  martın  22-də  Səmədbəy  Mehmandarova  artilleriya  üzrə  tam 

general rütbəsi verilmişdir.  

 

 

 

 

 

 

1917-ci il fevral – burjua inqilabı baş verərkən S.Mehmandarov Qafqazda 

idi. Həmin ilin aprel ayında o, tutduğu vəzifəsini həmişəlik tərk etmişdir. Beləliklə 

S.Mehmandarovun  birinci  dünya  müharibəsində  iştirakı  və  rus  ordusunda  hərbi 

xidməti  başa  çatmışdır.  Artıq  bu  zaman  o,  Rusiyanın  ―Stanislav‖,  ―Vladimir‖, 

―Anna‖,  ―Georgi‖  ordenlərinin  bütün  dərəcələrinə  layiq  görülmüşdür.  Ona 

həmçinin İngiltərə. Fransa, Rumıniya və İranın ordenləri verilmişdir.    

 

İstefaya  çıxdıqdan  sonra  Mehmandarov  Vladiqafqaz  şəhərində  öz  sakit 

malikanəsində  yaşamışdır. Uzun ayrılıqdan sonra qohum  və dostları ilə görüşmək 

üçün 1918-ci ilin sentyabrında Bakıya gəlmişdir. Oktyabrın 1-dən S.Mehmandarov 

hərbi nazirlikdə işləməyə başlamış, dekabrın 15-də isə  nazir vəzifəsini tutmuşdur. 

Onun müavini görkəmli topçu və  sərkərdə Əliağa Şıxlinski idi. Nazirliyin quruca 

adı  var  idi.  Onu  təşkil  etmək  və  qurmaq  kimi  çətin  vəzifə  S.  Mehmandarovun 

üzərinə  düşmüşdür.  Bütün  çətinliklərə  baxmayaraq  S.Mehmandarovun  böyük 

əməyi  nəticəsində  qırx  minlik  nizami  Azərbaycan  ordusu  yaradılmışdır.  Bunun 

otuz  mini  piyada  on  mini  isə  süvari  qoşun  hissələrindən  ibarət  idi.  Azərbaycan 

ordusunun  döyüş  taktikasına  rəhbərlik  etmək  üçün  hərbi  qərargah  təşkil 

olunmuşdur. Litva tatarlarından olan general -  leytenant K. Sulkeviç (1865 - 1920) 

hərbi qərargahın rəisi təyin edilmişdir. Birinci dünya  müharibəsinin qurtarması ilə 

əlaqədar  olaraq  rus  ordusundan  Vətənə  dönmüş  on  beş  minə  yaxın  azərbaycanlı 

general  S.Mehmandarovun  ətrafına  toplaşmlş,  beləliklə  döyüşkən  Azərbaycan 

generaliteti yaranmışdır. Ordu üçün zabit kadrları hazırlamaq üçün 1918-ci ilin iyul 

ayında  Gəncədə  açılmış  praporşik  məktəbi  1919-cu  ilin  əvvəllərində  Bakıya 

köçürülmüş,  onun  əsasında  Azərbaycan  hərbi  məktəbi  təşkil  olunmuşdur.  Bakıda 

istehkamçı  və  hərbi  feldşer  məktəbləri  də  açılmışdır.  Gəncədə  hərbiləşdirilmiş 

dəmiryolu  məktəbi  fəaliyyətə  başlamışdır.  1920-ci  ilin  yanvarında  bu  məktəblərə 

müdavim  hazırlayan  xüsusi  hərbi  təmayüllü  kadet  korpusu  təşkil  olunmuşdur. 

Böyük bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov (1885- 1948) ordu üçün milli Azərbaycan 

marşını bəstələmiş, orden və medallar üçün müsabiqə elan olunmuşdur.  

 

Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  görkəmli  dövlət 

xadimi  N.Nərimanovun  V.İ.Leninə  yazdığı  məktubunda  S.Mehmandarovun  və 

Ə.Şıxlinskinin  hərbi  qərargahda  işləmək  üçün  Moskvaya  göndərildiyi  qetd 

olunmuşdur.  1921-ci  ilin  payızında  Bakıya  qayıdan  Səmədbəy  Azərbaycan  SSR 

hərbi  –  dəniz  komissarlığında  məsləhətçi  vəzifəsində  işləmişdir.  1924-cü  ildən 

---