Azərbaycan demokratik respublikasi

59 

 

çox  təşəbbüslərin  müəllifi  idi.  Hələ  o  vaxt  Gəncənin  və  yeni  salınacaq  Daşkəsən 

şəhərinin  Azərbaycan  sənayesi  üçün  gələcəkdə  böyük  əhəmiyyət  daşıyacağını  öz 

məqalələrində  dönə  -  dönə  göstərirdi.  M.H.Hacinskinin  20-ci  illər  mətbuatında 

Azərbaycanın tikinti – quruculuq həyatına aid çoxlu məqaləsi dərc edilmişdir.  

 

Ziddiyyətli  həyat  yolu  keçmiş  Məmməd  Həsən  Hacinski  Zaqafqaziya 

diyar Partiya Komitəsinin birinci katibi olan avanturist Lavrenti Beriyanın (1899  - 

1953)  göstərişi  ilə  həbs  edilmiş  və  1931-ci  il  martın  8-də  Tiflis  həbsxanasında 

həlak olmuşdur.  

Mövsüm Əliyev. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

60 

 

 

 

NƏRĠMANBƏY NƏRĠMANBƏYLĠ 

Odlar yurdu, № 23, dekabr 1989.  

Öz  dövrünün  tanınmış  siyasi  və  ictimai  xadimi  Nərimanbəy  Haşım  oğlu 

Nərimanbəyli  1889-cü  ildə  Qarabağın  dilbər  güşələrindən  biri  Şuşa  şəhərində 

anadan  olmuşdur.  Ailəsi  İrəvana  köçdüyü  üçün  onun  gənclik  illəri  bütünlüklə  bu 

şəhərdə  keçmişdir.  Onun  ayası  Haşımbəy  İrəvanda  azərbaycanlılar  üçün  ana 

dilində  məktəblərin  yaranmasında  və  xeyriyyə  cəmiyyətlərinin  təşkilində  fəal 

iştirak  etmişdir.  Haşımbəyin  Azərbaycan  məktəbləri  üçün  başqa  müəllimlərlə 

birlikdə  tərtib  etdiyi  ―Ana  dili‖  kitabı  hələ  1907-ci  ildə  İrəvanda,  sonralar  isə  üç 

dəfə  Tiflisdə  çapdan  çıxmışdır.  Onun  mətbuatda  xeyli  məqaləsi,  teatr  tamaşaları 

haqqında resenziyaları çap olunmuşdur.  

 

 

 

 

 

Nərimanbəy  Nərimanbəyli  belə  bir  ziyalı  ailədə  böyümüş  və  milli  ruhda 

tərbiyə  almışdır.  O,  orta  təhsilini  İrəvan  gimnaziyasında  başa  vuraraq  əvvəlcə 

Moskva  universitetinin  fizika  –  riyaziyyat  şöbəsində,  sonra  isə  Xarkov 

universitetinin 

hüquq  fakultəsində  oxumuşdur.  N.Nərimanbəyli  burada 

―Azərbaycan  tələbə  həmyerlilər  təşkilatı‖nın  rəhbərliyinə  seçilmiş  və  inqilabı 

fəaliyyətini  davam  etdirmişdir.  Bu  təşkilatda  N.Nərimanbəylinin  iştirakı  ilə 

azərbaycanlı  tələbələr  tərəfindən  verilən  tamaşaların  gəliri  I  dünya  müharibəsində 

zərər  çəkmiş  müəllimlərin  ailələrinə  paylanırdı.  Həmin  tamaşalardan  ―Qazana 

səyahət‖ əsəri daha məşhur olmuşdur.  

 

 

 

 

 

Ali  təhsilini  1915-ci  ildə  başa  vurub  İrəvana  qayıdan  Nərimanbəy 

Nərimanbəyli  bir  ictimai  xadim  kimi  coşğun  fəaliyyətə  başlamışdır.  O,  vəkil 

işləməklə  yanaşı,  ―Müsəlman  xeyriyyə  cəmiyyətinin‖  rəhbərlərindən  biri 

olmuşdur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

1917-ci  ildə  Rusiya  fevral  –  burjua  inqilabı  baş  verdi.  Həmin  ilin  mart 

ayında  ―Müsəlman  demokratik  ―Müsavat‖  partiyası‖  açıq  fəaliyyətə  başladı.  Bu 

dövrdə Bakıya köçən N.Nərimanbəyli həmin partiyanın sıralarına daxil olmuşdur. 

O,  həmin  ilin  aprelində  Bakıda  çağırılan  Qafqaz  müsəlmanlarının  qurultayında, 

oktyabrda  isə  ―Türk  ədəmi  –  mərkəziyyət  partiyası  ―Müsavat‖  ın  birinci 

qurultayında fəal iştirak etmişdir.    

 

 

 

 

 

1918-ci  ilin  fevralında  Nərimanbəy  Nərimanbəyli  Zaqafqaziya  Seyminin 

üzvü  seçilmişdir.  O,  həmin  il  fevralın  28  –  də  Seym  tərəfindən  təsdiq  olunmuş 

müsəlman  fraksiyasının  tərkibindəki  ―Müsavat  və  bitərəflər  qrupu‖nun  üzvü  idi. 

 

1918-ci  il  mayın  28-də  Azərbaycan  Demokratik  Respublikası  elan  

olundu.  N.Nərimanbəyli  həmin  ilin  dekabrında  7-də  Bakıda  təntənəli  surətdə 

---

61 

 

açılmış  Azərbaycan  parlamentinə  üzv  seçilmişdir.  O,  parlamentdə  ―Müsavat‖ 

fraksiyasının tərkibinə daxil idi.    

 

 

 

 

 

 Nərimanbəy  Nərimanbəyli  Azərbaycan  Respublikası  nazirlər  şurasının 

sədri  Nəsibbəy  Yusifbəylinin  (1881-  1920)  təşkil  etdiyi  kabinədə  (14.  IV.  1919) 

dövlət  nəzarətçisi  vəzifəsini  icra  etmişdir.  Həmin  ilin  dekabrın  ortalarında 

N.Nərimanbəyli tutduğu vəzifəni tərk etmişdir.  

 

 

 

 

N.Nərianbəyli  bir  ictimai  xadim  kimi  həmin  dövrdə  Bakıda  həyata 

keçirilən bir bir çox mədəni tədbirlərin fəal iştirakçısı olmuşdur.  

 

 

1920-i  il  aprelin  27-də  baş  verən  hadisələrdən  sonra  Nərimanbəy 

Nərimanbəyli müxtəlif idarələrdə hüquq məsləhətçisi olmuş, lakin təqiblərə məruz 

qalaraq işdən çıxarılmış və öz sahəsində vəkil işləmişdir.  

 

 

 

Öz dövrünün taınmış siyasi və ictimai xadimi Nərimanbəy Nərimanbəyli 

1937-ci ildə Stalin repressiyası nəticəsində həlak olmuşdur.    

 

  

 

 

 

 

Mövsüm Əliyev 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

62 

 

 

 

 

 

BEHBUDAĞA CAVANġĠR 

 

Odlar yurdu, № 12 iyun 1989. 

 

 

Behbudağa  Azad  oğlu  Cavanşir  1886-ci  ildə    Tərtər  nahiyəsinin  Azad 

Qaraqoyunlu  kəndində  anadan  olmuşdur.  O,  orta  təhsilini  Tiflis  real  məktəbində 

almış,  sonra  dünyada  ilk  ali  –  texniki  məktəb  olan  Frayberq  Dağ  –  mədən 

Akademiyasını  (Almaniya)  bitirmişdir.  O,  bu  akademiyanın  ilk  azərbaycanlı 

məzunudur. Behbudağa Cavanşir Almaniyadan İngiltərəyə gedərək təkmilləşdirmə 

kurslarında  oxumuşdur.  Qərbi  Avropadakı  həyatı  onun  bir  siyasi  və  bir  ictimai 

xadim  kimi  formalaşmasına  təsir  etmişdir.  B.Cavanşir  alman,  ingilis,  fransız,  rus 

və  gürcü  dillərini  mükəmməl  bilmişdir.  Erməni  dilini  isə  Bakı  kommunasının 

rəhbəri  S.Şaumyandan  öyrənmişdir.  O,  dəfələrlə  S.Şaumyanı  işə  düzəltmiş, 

sürgünlərdən  və  qazamatlardan  qurtarmışdır.  Bu  haqda  çoxlu  tarixi  sənəd  var. 

(Bax: Dubinskiy – Muxadze, ―Şaumyan‖, Moskva. 1986, səh. 13. 108.) 

 

1916 –cı ildə Azərbaycana qayıdan B.Cavanşir Bakı neft müəssisələrində 

baş  mühəndis  vəzifələrində  çalışmışdır.  Doğma  xalqının  maariflənməsi  uğrunda 

mübarizə  aparan  B.  Cavanşir  tezliklə  ―Müsəlman  xeyriyyə  cəmiyyətinin‖ 

rəhbərliyinə  seçilmişdir.  Onun  coşğun  fəaliyyəti  çar  xəfiyyələri  tərəfindən  ciddi 

izlənilirdi. 1920-ci ildə Bakıda rusca çapdan çıxmış ―Zaqafqaziyada rus siyasətinə 

dair  sənədlər‖  kitabında  (onun  digər  adı  ―Qara  kitabdır‖)  bu  barədə  məlumat 

vardır. (səh. 25 və 28). Oradan aydın olur ki, B.Cavanşir Ə.Ağayevin 1905-ci ildə 

gizli şəkildə yaratdığı‖Difai‖ partiyasının Mərkəzi Komitəsinə daxil idi. O, ―Nicat‖ 

cəmiyyətinin  və  ―Rus  texniki  cəmiyyətinin‖  Bakı  şöbəsinin  üzvü  seçilmişdir. 

Texniki cəmiyyətin elmi əsərlərində B.Cavanşirin xeyli məqaləsi çap olunmuşdur. 

 

B.Cavanşir  fevral  –  burjua  inqilabından  sonra  yaranmış  Milli  Müsəlman 

Şurası Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin tərkibinə seçildi.  

 

 

 

1918    -  ci  il  martın  18-dən  22-dək  S.Şaumyanın  başçılığı  altında 

bolşeviklər  tərəfindən  milli  məsələnin  düzgün  qoyulmaması  nəticəsində  meydana 

çıxan qırğında otuz minə yaxın azərbaycanlı həlak olmuşdu. Bu qırğının qabağını 

almağa çalışanlardan biri də B.Cavanşir idi. O, barışıq komitəsinin üzvü idi.  

 

B.Cavanşir  1918  –ci  ildə  iyunun  17  –də  Gəncədə  F.X.Xoyskinin  təşkil 

etdiyi  ikinci  hökümət  kabinəsində  daxili  işlər  naziri  vəzifəsini  tutmuşdur.  Onun 

müavini  general  –  mayor  Sadıxbəy  Ağabəyov  idi.  Onlar  Bakıda,  İçərişəhərdə 

podpolkovnik  Şükürbəy  Yüzbaşinskinin  rəisliyi  altında  polis  məmurları 

(qorodovoy) məktəbinin açılmasına ciddi diqqət yetirirdilər.    

 

---