Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4. MEMARLIQ VƏ ġƏHƏRSALMA
114
simvolika sümük darağın üstündə həkk edilmiĢ Maral (Kassiopeya) bürcünün və məhsuldarlığın rəmzi hesab edilən maralın rəsminə uyğun gəlir. Bütün kompozisiya yuxarıdan və aĢağıdan çoxsaylı maili kəsiklər vasitəsilə ro mba o xĢar naxıĢlarla əhatələnmiĢdir. Buradakı heyvan təsvirləri olduqca real verilmiĢdir. III-VII əsrlər dövrünün plastik sənətində ustalığın artması nəzəri daha çox cəlb edir. Mingəçevirdə qədim albanların müqəddəs od məbədinin yerində aparılmıĢ qazıntılar zamanı tapılmıĢ iki relyefin kompozisiyası çox plastik və ifadəlidir. V-VI əsrlərə aid olunan bir relyef yazılı daĢ üzərində həkk edilmiĢdir. Burada üz-üzə dayanmıĢ "müqəddəs" baftalı iki tovuzquĢu təsvir olunmuĢdur. Onları bir-birindən "müqəddəs" ağac rəsmi ayırır. Tədqiqatçıların fikrincə, yuxarı hissəsində geniĢ oyuğu olan bu daĢın üstündə qurban kəsilirdi. Digər relyefdə sol əli ilə yüyəni tutmuĢ atlı təsvir edilmiĢdir. Atlının baĢını və atın ayaqların ı təsvir edən hissə dağılsa da, yəhərin və süvarinin paltarının əksi relyefin həyatiliyini təsdiq edir. Göründüyü kimi, o dövrün bəzi metal və keramik məmulatında olduğu kimi, burada da sasani motivli süjetdən istifadə edilmiĢdir. Alimlərin fikrincə (K.V.Trever və b.), bu dövrdə artıq xristianlığı qəbul etmiĢ albanlar ö z incəsənət əsərlərində hələ də əvvəlki etiqadlarını əks etdirən surətləri (o cümlədən "müqəddəs" ağacı, "müqəddəs" baftalarla bəzən miĢ, xristian simvolikasına görə həyat, bütpərəstlikdə isə ölüm rəmzi olan tovuz quĢlarını və s.) qoruyub saxlamıĢdılar. Dairəv i heykəltəraĢlıq Qafqaz Albaniyası plastik sənətinin maraqlı növlərindən biri idi. Gil və tunc heykəlciklər, daĢ heykəllər və s. bu qrupa daxildir. Tədqiqatçıların rəyinə görə, baĢı və ətrafları olmayan gil heykəlciklər hər hansı hadisə və ya tədbirin uğurla baĢa çatması ilə əlaqədar keçirilən mərasimdən sonra məhv edilir və qəbirlərdə basdırılırdı. Müqayisəvi ədəbiyyat göstərir ki, buna oxĢar adət Orta Asiyada da vardı. Orada dulusçuluq məhsullarını yandırdıqda, onları "bədnəzər"dən qoruyan kukla heykəlciklərlə də belə rəftar edirdilər. Görünür, ecazkar varlıqların surətlərinin rəmzi olan bu sındırılmıĢ heykəlciklər Ģər qüvvələrin bədnəzərlərini özlərinə cəlb etmək üçün sirli mərasimdən sonra məhv edilirdi. Beləliklə, tədqiq edilən material sübut edir ki, bu dövrdə Azərbaycan öz maddi mədəniyyət və incəsənətini yerli qədim ənənələr əsasında daha da inkiĢaf etdirməklə yanaĢı, onu əhatə edən dünyadan da təcrid olmamıĢ, həmiĢə olduğu kimi mütərəqqi bədii zövqləri mənimsəyə bilmiĢdir.
115
Feodal münasibətlərinin meydana çıxdığ ı, xristianlığ ın yayıldığ ı və möhkəmləndiy i bu dövrdə Azərbaycanın Ģimal hissəsində Qəbələ, Dərbənd, ġamaxı, Naxçıvan, ġəki, Bərdə və b. bu kimi erkən feodal Ģəhərləri formalaĢ mıĢdı. Bu dövrün tikinti mədəniyyəti özünü daha çox müdafiə və dini abidələrdə göstərsə də, arxeo loji qazıntıların bir sıra nəticələri (Qəbələ, Mingəçevir, Bərdə, ġabra n və s.-də) mülki me marlıq haqqında da müəyyən fikir yürütmə k imkanı verir. Məlu m olur ki, hələ antik dövrdə yüksək səviyyədə olan Ģəhərsalma və tikinti texn ikası erkən orta əsrlərdə də öz səviyyəsini saxlamıĢ, bir ço x hallarda isə daha da təkmilləĢmiĢdir. Ġlkin qazıntılar Mingəçevirin, Qəbələnin, Bərdənin və b.-n ın yaĢayıĢ yerlərində erkən orta əsrlərə aid olan, çiy kərpicdən hörülmüĢ evlərin, ilk xristian məbədlərin in və s.-nin qalıq larını aĢka r et miĢdir. Tikinti materia lı kimi bütün orta əsrlər boyu çiy kərp iclə yanaĢı, çay daĢı, əhəng daĢı və biĢmiĢ kərpicdən də geniĢ istifadə edilmiĢdir. Dövrümü zədək salamat qalmıĢ müdafiə qurğuları və dini tikililər III-VII əsrlərdə memarlıq və Ģəhərsalman ın inkiĢaf səviyyəsini müəyyən qədər aydınlaĢdırmaq üçün Ģərait yaradır. Qala divarları və "uzun sədlər" nəzərdən keçirilən zaman ın daha mühüm qurğularına aiddir. V-VII əsrlərdə Sasani imperiyasının Ģimal köçərilərinə qarĢı mübarizəsi ilə əlaqədar olaraq inĢa edilmiĢ bu qurğular Xəzər dənizin in Dərbənd keçid inin yanındakı hissəsindən ölkənin dərinliklərinə doğru uzanan müdafiə xəttinin ü mu mi sisteminə daxil idi. Ümu mi uzunluğu 120 kilo metrədək olan "uzun sədd" daha məsuliyyətli yerlərdə mü xtəlif öçülü düzbucaqlı və dairəvi qüllələrlə möhkəmləndirilmiĢdi. Qü llələrin yu xarı meydançaları pilləli diĢlərin qurĢağı ilə baĢa çatırdı. Həmin qurĢaqların arasında istehkamın müdafiəçiləri mövqe tuturdular. Bəzi yerlərdə divarların qalınlığı 10 metrə çatırdı. Gilgilçay sahilində və BeĢbarmaq dağının ətəyində inĢa olunmuĢ istehkamlar böyük maraq doğurur. Həmin istehkamlar kifayət qədər qüdrətli, atəĢ mövqeləri ilə gücləndirilmiĢ divarlardan ibarətdir. Divarlar çiy kərpicdən (Gilgilçay istehkamında) və qara daĢla yaxĢı biĢirilmiĢ, kvadrat formalı kərpicin sıralanmasından (BeĢbarmaq istehkamında) ucald ılmıĢdır. Divar qurĢaqlarından baĢqa, istehkamlar sisteminə ayrı-ayrı qalalar, qüllələr, süni xəndəklər, ovdanlar, akveduklar (körpüĢəkilli su kəmərləri) və baĢqa tikililər daxil idi. Çıraqqala müdafiə sistemində əsas qovĢaqlardan biri olmuĢdur. Bu qala hündür qayalıq üzərindədir. Mövqeyi, görünüĢü və ayrı-ayrı hissələrin həcmi nisbəti ətraf mühitdə qurğunun əhəmiyyətini ifadə edərək Çıraqqala ansamblına sərt, alınmaz qalanın valehedici görkəmini bəxĢ etmiĢdir. Qalanın silueti və divarların özünəməxsus səthi müəyyən dərəcədə Bakıdakı Qız qalasını xatırladır. Çıraqqalanın əsas qülləsindən bir qədər aralıda tağlı ovdan yerləĢir. Vaxtilə bu ovdan saxsı su kəməri və yerli yeraltı bulaqlarla əlaqələnmiĢ, daim su ilə təchiz Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|