Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
86 Lakin gizli işin dəqiq təşkilinə baxmayaraq, RSDFP Bakı təşkilatı kütləvi fəhlə təşkilatına çevrilmədi. Təşkilatın iyerarxiyaçı strukturu komitələri kütlələrdən ayırır, fəhlələrin təşkilatda bilavasitə iştirakını çətinləşdirird i. Bu cəhət RSDFP qurultaylarında da onun opponentləri tərəfindən qeyd olunurdu. RSDFP-nin II qurultayından sonra 1903-cü ildə Bakı təşkiları da bolşeviklərə və menşeviklərə parçalandı. Bakı Komitəs inin rəhbərliyində əvvəlcə bolşeviklər çoxluq təşkil edirdi. 1904-cü ilin yanvarında isə BK-nın rəhbərliy i menşeviklərin əlinə keçd i. On lar o zaman gedən rus -yapon müharibəsinə qarşı çıxır, bolşeviklərdən fərqli olaraq, onun başa çatdırılmasını mövcud quru luşa qarşı inqi- labi mübarizə ilə bağlamırd ılar. Buna görə də menşevikçi Bakı Ko mitəsi Qafqaz İttifaq Ko mitəsinin müşavirəsinə öz nü mayəndələrini göndərməkdən imtina etdi, aprelin 23-də isə Leninin III partiya qurultayını çağ ırmaq barəsində təklifin in əleyhinə yönəlmiş qərar qəbul etdi. Bir may nümay işləri və tətilləri də BK tərəfindən faktiki olaraq qadağan olundu 6 .
bilməyərək, iyunun 4-də Bakı Ko mitəsinin buraxılması haqqında qərar qəbul etdi. Qafqaz İttifaq Ko mitəsinin göndərdiyi böyük bolşevik qrupu BK-nın yeni tərkib ini təşkil etdi. A.M.Stopami BK-nın katib i oldu. Bo lşeviklər I906-cı ilədək Bakı Ko mitəsinə rəhbərlik etdilər. Bakı bolşevikləri ö z fəaliyyətlərin in ilkin dövründə yerli millətdən olan fəhlələr arasında siyasi işə xüsusi əhəmiyyət vermir, Lenin in bəyan etdiyi prinsiplərə uyğun olaraq, RSDFP-nin müstəqil milli təşkilatının yaradılması barəsində düşünmürdülər. Lakin d igər millətlərdən olan fəh lələrlə müqayisədə azərbaycanlı fəh lələrin həddən ço x alçaldıcı vəziyyəti onları gündən-günə artan eti- raz çıxış larına şövq edirdi. Bu da ö zünü 1903 və 1904 -cü illərin, müvafiq olaraq, iyul və dekabr tətillərində azərbaycanlı fəh lələrin fəal iştirakında göstərdi. Neft hasilatı sənayesində xüsusən geniş təmsil olun muş azərbaycanlı fəhlələr özü ilə hesablaşmağı tələb edən real qüvvəyə çevrild ilər. XX əsrin əvvəllərindən etibarən azərbaycanlı ziyalılar içərisində yerli fəhlələrin acınacaqlı vəziyyətinə dərindən acıyan və özlərini büsbütün zəh mətkeşlər içərisində inqilabi iş aparmağa həsr edən adamlar meydana çıxmağa başlamışdı. Onlardan bəziləri - S.M.Əfəndiyev, A.Axundov, M.Q.Mövsümov, M.Ə.Əzizbəyov RSDFP-n in üzvü id ilə r. Lakin ço xları marksizmin bəzi müddəalarına rəğbət bəsləsələr də, bu partiyanın sıralarına keçmirdilər. Onlardan M.Ə.Rəsulzadə, M.A.Mirqasımov, M.Hacıyev, A.Kazımzadə, M.Hacınski və başqalarının 7 birgə səyi nəticəsində 1904-cü ilin oktyabrından Bakıda müsəlman aləmində ilk sosial- demokrat "Hü mmət" təşkilatı fəaliyyətə başladı 8 . 1905-ci ilin fevra lına kimi Azərbaycan dilində "Hü mmət"qəzeti nəşr edilmişdir. Həmin ildən N.Nərimanov "Hümmət"ə daxil olmuşdur. Bu təşkilatın 1903-cü ildə M. Ə. Rəsulzadə tərəfindən ya- radılması barədə də fikirlər var. Hər halda jandarm idarəsinin 1910-cu ilə aid məlumatında
downloaded from KitabYurdu.az
87 M.Ə.Rəsulzadə "Hümmət"in başçısı adlandırılır. Mütləqiyyətin yeritdiyi böyük dövlətçilik siyasəti, zorla ruslaşdırma və azlıqda qalmış millətlərin hüquqlarının hər cür pozulması milli məsələni cəmiyyətin siyasi həyatının ən başlıca məsələlərindən birinə çevirmişdi. Belə bir şəraitdə bolşeviklərin partiya proqramının milli məsələ üzrə bölmələri inqilabi əhvali-ruhiyyədə olan yerli Azərbaycan ziyalıları və fəhlələrinin bir hissəsi üçün çox cəlbedici idi. Bu, qis mən də, proqramın millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək və muxtar inzibati qurum (vilayət) yaratmaq hüquqlarını nəzərdə tutan 9-cu paraqrafı ilə bağlı idi. Bu müddəaların cazibəsi öz xalqını, ilk növbədə, milli əsarətdən xilas etmək ümidi ilə yaşayan mütərəqqi ziyalıların müəyyən hissəsini sosial-demokratiyaya çəkirdi. Radikal əhvali-ruhiyyəli Azərbaycan ziyalılarının sosial-demokratiya hərəkatında işti- rakını M.Ə.Rəsulzadə daha dəqiq səciyyələndirmişdir: "Bu gənc nəsil birinci rus inqilabı dövründə rus cəmiyyətinin müxalifətçi qanadına rəğbət bəsləyirdi. Onlar müxalifətçi sosializmdə çarizmə qarşı mübarizədə, ən sadiq olmasa da, ən əlverişli müttəfiqi görürdülər". "Hümmət"in 1917-ci ilə qədərki fəaliyyətini iki aspektdə -bir tərəfdən, bir çox siyasi məsələlərdə (tətil və nümayişlərdə iştirak etmək, beynəlmiləlçiliyin təbliği, dövlət dumasına seçkilər və s.) RSDFP BK ilə birgə fəaliyyətə, digər tərəfdən isə "Hümmət‖in görkəmli xadimlərinin yerli mətbuat səhifələrində müsəlmanların milli ləyaqət və hüquqlarının tapdalanması barədə məqalə və çıxış lara görə nəzərdən keçirmək olar. "Hümmət‖in RSDFP BK ilə birlikdə keçirdiyi ilk siyasi tədbirlərdən biri Rıısiyada fəhlələr və sahibkarlar arasında ilk kollektiv (müştərək) müqavilənin bağlanması ilə başa çatmış dekabr (1904-cü il) ümu mi tətili idi. Tətilin elə ilk günündə - dekabrın 13-də "Hümmət"in buraxdığı vərəqədə asan anlaşılan şəkildə sosialistlərin kim olduqları və nə uğrunda mübarizə apardıqları azərbaycanlı fəhlələrə belə izah olunurdu: "...qiyamçılar adlandırılan bu şəxslər özlərini xalqa qurban verən əziz adamlardılar. Onların tələbləri... çarın qəzəbi ilə qarşılanıb... Xalq işi üçün özünü qurban verənlər "sosialist" adlanırlar" 9 .
sakitləşdirilməsində və talanların dayandırılmasında böyük rol oynadı. Hökumət orqanları tərəfindən təşkil edilmiş millətlərarası qırğını dayandırmağa çağıran vərəqələr buraxılırdı. S.M.Əfəndiyevin qeyd etdiyi kimi, "...o dövrdə milli antaqonizmlə mübarizə, ümumiyyətlə, bütün partiya işi üçün zəruri zəmin idi, çünki bu dövrün dəhşətli milli toqquşmaları şəraitində hər cür partiya işi və proletar həmrəy liy i iflic hala düşürdü" 10 . 1905-ci il fevralın ortalarında "Hümmət" qəzeti "zərərli istiqamətinə görə" bəhanəsi ilə polis tərəfindən bağlandı. 1906-cı ilin may ayından avqustunadək Azərbaycan və erməni dillərində çıxan "Dəvət-Qoç" qəzetinin nəşri təşkil olundu. 1906-cı ilin dekabrında hümmətçilər "İrşad" mətbəəsində Mehdi bəy Hacınskinin adına 1907-ci ilin martına qədər çıxmış "Təkamül" qəzetinin buraxılmasına icazə ala bildilər 1 . Elə həmin il avqustdan sentyabradək "Hümmət" əslində "Təkamül‖ün davamı olan "Yoldaş" qəzetini nəşr etdirmişdi 12 . Qəzet və intibahnamələrin rayonlara göndərilməsinə M.Ə.Rəsulzadə, Ə.A.Axundov rəhbərlik edirdilər. Bu qəzetin s əhifələrində müntəzəm çıxış edən əsas Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|