Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
92 hazırlamağı və işdən qovulmuş fəhlələri geri qaytarmağı öhdəsinə götürdü 36 .
avqustunda Gəncədə dəmir yol deposunun, elə həmin ilin dekabrında isə Tovuzda dəmir yol stansiyasının fəhlələri tətil etmişdilər. Bu çıxışlar hökumət idarələri tərəfindən fəhlələrə qarşı görülən bir sıra cəza tədbirləri ilə nəticələndi. 1902-ci ilin yanvarında Bakıda gücləndirilmiş mühafizə rejimi elan olundu, yəni polisə asayiş pozulan zaman amansız rəftar etmək üçün fövqəladə səlahiyyətlər verildi. Kütləvi axtarışlar keçirib ən fəal fəhlələr həbs edilsə də, fəhlə çı- xışların ın qarşısını almaq mü mkün olmadı. 1902-ci ilin 1 May nümayişinə (nümayişin təşkilində RSDFP Bakı Komitəsi də iştirak etmişdi) müxtəlif millətlərdən olan 5 mindən artıq adam çıxmışd ı. Nümayişçilər "Rədd olsun mütləqiyyət!, "Yaşasın sosializm!" şüarları ilə şəhərin küçələri ilə addımlayırdılar 37 . 1902-ci ilin iyunundan oktyabrınadək "Nobel qardaşları" mədənlərində emalatxanaların azərbaycanlı fəhlələri, Bakı fənərçiləri, Bakı gəmi təmiri zavodu işçilə ri və b. b ir sıra tətil çıxışları etdilər. 1903-cü ildə inqilabi çıxışlar geniş miqyas aldı. Martın 2-də Bakıda iri siyasi nümayiş keçirildi. Nümayiş zamanı polis və kazaklarla baş verən toqquşmada yaralananlar oldu. Elə həmin gün Balaxanıda, müxtəlif millətlərdən olan 2 min nəfərədək fəhlə etiraz nümayişinə çıxdı. Hökumət orqanları nümayişi dağıtmaq üçün kütləvi həbslərə əl atdı, iştirakçıların 60 nəfərdən çoxunu həbs etdi. Aprelin 27-də Bakıda 1 May şərəfinə eyni zamanda şəhərin müxtəlif hissələrində 10 min nəfərədək adamın iştirak etdiyi böyük siyasi nümayiş baş verdi, lakin polis tərəfindən dağıdıldı. Hakimiyyət orqanlarının cəza tədbirlərinə baxmayaraq, bütün may- iyun ayları ərzində şəhərin mü xtəlif müəssisələrində bəzən tətilçilərin qələbəsilə bitən kiçik tətillər davam edirdi. Rusiyanın cənubunda 1903-cü ildə kütləvi siyasi çıxışların başlanğıcı olan ən iri tətil Bakıda iyulun 1-də (14-də) Xatisovun zavodunda başladı, iyulun 4-də Qara və Ağ şəhərləri, habelə Bibiheybəti, növbəti gün isə Balaxanı-Sabunçu neft sənayesi rayonunu əhatə edərək ümumi xarakter aldı. Tətillərdə iri sənaye müəssisələri fəhlələri ilə birlikdə, kiçik sənaye müəssisələri, mətbəə, şəhər konkası işçiləri, sənətkarlıq emalatxanaları, dülgərlər, çəlləkçilər, çörəkçilər və b. iştirak edirdilər. Elektrik stansiyaları, dəmir yol nəqliyyatı dayandı, Bakı limanındakı gəmilərin heyətləri də tətil etməyə baş ladılar. Tətil iştirakçılarının ümumi sayı ən azı 40 min nəfər olardı 38 . Bəzi yerlərdə azərbaycanlı fəhlələrin qatı tətilçi fəallığı xüsusən əlamətdar hal idi. RSDFP Bakı Ko mitəsi tətilin əvvəlindən onun ümu mi tətilə çevrilməsini məqsədəuyğun saymayaraq, qətiyyətsiz mövqe tutdu. Lakin hadisələrin gedişi sosial-de mokratları tətildə bilavasitə iştirak et məyə, tətil ko mitəsinə da xil olmağa və onun tələblərini tərtib etməyə məcbur etdi. On ların içərisində əmək haqqının artırılması, iş gününün 8 saatadək q ısaldılması, 2 mart və 27 aprel küçə nü ma- yişləri zamanı həbs olunmuş fəhlələrin azad ed ilməsi, tətil, mətbuat və yığıncaq azadlığı kimi tələblər var id i 39 . İyul tətili əvvəlki, əsasən iqtisadi xarakter daşımış downloaded from KitabYurdu.az
93 tətillərdən məhz bununla fərq lənird i. Tətilçilər müstəsna mütəşəkkillik göstərir, fəhlələr ö zləri mədənləri mühafizə edirdilər. Tətil yeni-yeni müəssisələri əhatə edirdi. İyulun 5-dən 8-dək "Nobel" firmasının bütün müəssisələri, Bay ılda kı sənətkarlıq emalatxanaları, Tağıyevin to xuculuq fabriki, tərsanələr, tənbəki fabriki və b. tətilə başladı. İyulun 6-da şəhərin küçələrini və ətrafın ı fəhlə nü mayişləri bürümüşdü. Daxili işlər naziri Plevinin göstərişi ilə təcili surətdə Bakıya b ir neçə batalyonluq hərbi qüvvə göndərilməsi əmri verildi. Həmin qüvvə iyulun 8-dən başlayaraq şəhərə gəldi və müəssisə, dəmir yo lu və mədənlərdə hərbi qarovullar qoyuldu. İyulun 12-də sənayeçilər fəhlə lərin, işə çıxmayacaqları təqdirdə, işdən azad ediləcəkləri haqqında elan asdılar 40 .
baxmayaraq, tətil bir ço x yerlərdə davam edird i. Balaxanı mədən rayon unun fəhlələri xüsusən möhkəm dayanmışdılar. Po lis fitnəkarlığa əl atdı və mədənlərə yanğın salınması cinayətini təşkil etdi. İyulun 14-dən 17-dək 100-ə yaxın buruq yandırıld ı 41 . Fəhlələr arasında kütləvi həbslər başlandı, tətil edənlər isə ağır itkilərə mə ruz qald ıla r. İyulun 19-da tətil zəiflə məyə başladı və iyunun 22-də ta m dayandırıldı. Fəh lələrin xırda tələb ləri ödənilsə də, onların əsas tələbləri yerinə yetirilməmiş qaldı. Lakin Bakıda 1903-cü ilin iyul tətili Rusiyanın cənubunda inqilab i çıxışlara mühü m təsir göstərdi. Bakın ın ardınca Tiflis, Batu m, Odessa, Kiyev, Yekaterinoslav, Novorossiysk və b. şəhərlərdə tətillər baş verdi. A.Bebel iyul tətilinin əhəmiyyəti haqqında yazırdı ki, 1903-cü ildə fəh lə hərəkatının iki ən böyük uğuru olmuşdur: Bakı tətili və Alman iya sosial-demo kratiyasının rey xstaqa seçkilərdə qələbəsi. Azərbaycan kəndində də sosial ziddiyyətlər kəskinləşird i. Kənd lilərin vergi verməkdən imtina etməsi, mü lkədar və xəzinə torpaqların ın tutulması, bəy malikanələrinə hücum halları artmağa başlamışdı 42 . Verg ilərin ödənilməsi barədə çoxsaylı şikayətlər də təkcə mülkədarlara qarşı deyil, həm də doğulmaqda olan kənd burjuaziasına-varlı qolçomaq kəndlilərə, binəkdarlara, külli miqdarda tay ilə satan tacir sələmçilərə və b. qarşı çevrilmişdi. Kəndli çıxışları tez-tez polislə silah lı toqquşmalara çevrilirdi. 1900-1903- cü illərdə Şamaxı qəzasın ın Navahi kəndində, Bakı qəzasının Buzovna, Zığ, Əhmədli və Maştağa kəndlərində, Naxçıvan və Yelizavetpol qəzalarında belə çıxışlar baş vermişdi. 1903-cü ilin yayında Lənkəran qəzası Cangəmirən kənd sakinlərin in çıxışını kazaklar və bəylərin silahlı dəstələri yatırmışdı. O dövrdə də Azərbaycanda kəndli etira zı və mübarizəsi əsaslı formada qaçaqçılıq hərəkatı idi. Qaçaqlar mülkədar və varlı kəndlilə rin malikanələrinə hücum edirdilər. Yelizavetpol quberniyasının Alabaşlı kəndindən məlu mat verilirdi ki, "hər gün quldurların kazarmaya hücumları baş verird i... Kazarmadan bayıra çıxmaq qeyri-mü mkündür, mühafizə etmək və müdafiə olunmaq üçün heç nə yoxdur" 43 . Qaçaq hərəkatı Yelizavetpol qəzasında geniş miqyas almışdı. Qaçaqları Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|