Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
94 təqib etmək üçün qəza rəisi Reutt silahlı dəstə ilə buraya göndərilmişdi 44 .
genişləndirmişdi. 1904-cü il fevralın 27-də dəstə Aver-Əhməd li kənd cəmiyyətin in starşinasına hücum etdi, may ın 27-də Bitd ili kəndi yaxınlığında kazaklarla toqquşdu 45 . Ağır vergi zülmü ifrat tədbirlərə əl atmağa məcbur edirdi. 1904 -cü ildə Qarabulaq adlı xəzinə kəndinin 20 ailəsi yerli höku mət idarələrinin ö zbaşınalığ ına dözməyərək, öz yurdlarını tərk etmiş və Bürcələr dərəsi ad lı əlçatmaz yerə köçmüşdü. Onlar burada, meşədə, Bürcələr kəndinin əsasını qoy muş, qonşu kəndlilərin sakinləri də bu kəndə köçüb gəlmişdilər. Bürcələr camaatı yerli hakimiyyət orqanların ı tanımayaraq, verg ilə ri ödə mə kdən imtina edir və tez-tez ma likanə lərinə, varlı kəndlilərin evlərinə hücum edird ilə r. On lara Dəli Aslan Həsən oğlu başçılıq edirdi 46 . Çoxsaylı cəza ekspedisiyalarına baxmayaraq, bürcələrlilər təslim olmamış və silahlı mübarizəni b ir neçə il davam etdirmişdilər. Kəndli çıxışları Azərbaycanın digər qəzalarında da baş verirdi lakin onların hamısı pərakəndə və qeyri-mütəşəkkil xarakter daşıyırdı. Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatı və inqilabi mübarizənin yüksəlişi orta şəhər təbəqələri və milli ziyalılara da təsir göstərirdi, Liberal islahatların keçirilməsi zərurəti getdikcə özünü daha aydın göstərirdi. Təhsil alan gənclər də, mövcud qaydaların dəyişdirilməsi uğrunda mübarizəyə qoşulurdular. 1902-ci ildə Bakı şagird komitəsi təşkil olundu. Komitə fəaliyyətinin başlanğıcında müstəqil təhsil məsələləri ilə məşğul olurdu. Lakin tezliklə şagird komitəsi siyasi işə cəlb olunaraq, siyasi referatların oxunuşunu keçirir, məktəb həyatı ilə yanaşı, siyasi hadisələri də əks etdirən vərəqələr dərc edirdi. Məsələn, şagird komitəsi 1903-cü ildə buraxılmış vərəqələrində şagirdləri mayın 1-də məşğələlərə gəlməməyə çağırdı, eyni zamanda onlar mart və may nümayişlərində, iyul tətili günlərində keçirilən ço xsaylı mitinq lərdə iştirak etmişdilər. 1903-cü ilin ikinci yarısında Bakı və Gəncənin me xaniki zavodları və mədənlərində baş verən ayrı-ayrı pərakəndə tətillər Rusiya-Yaponiya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar tezliklə dayandırıldı. 1904-cü il yanvarın 26-dan 27-nə keçən gecə Yaponiyanın minadaşıyan gəmilər dəstəsi Port-Arturun xarici reydində dayanmış rus Sakit okean donanmasına qəflətən hücum etdi. 1905-ci ilin avqustunadək davam edən və hər iki döyüşən tərəfdən, demək olar ki, 200 min nəfərin ölümünə səbəb olan Rusiya-Yaponiya müharibəsi belə başlandı. Bütün ölkədə olduğu kimi, Azərbaycanda da müharibə fonduna ianə toplanması başlandı. Digər şəhərlərin ardınca Bakının da hakimiyyət orqanları vətənpərvərlik manifestasiyaları keçirirdilər 47 . Pravoslav, müsəlman və digər dini ruhanilər 1904-cü ilin fevralında Bakı, Şuşa, Gəncə, Salyan və b. yerlərdə dua mərasimləri təşkil etdilər. Zaqafqaziya müsəlmanlarının başçısı Şeyxülislam Əbdülsa- lam A xundzadə xüsusi müraciətində müsəlmanların Mancuriya çöllərindəki müharibədə
downloaded from KitabYurdu.az
95 iştirak etməyə hazır olduqlarını bildirdi 48 .
sənayeçiləri qurultayı Şurası hərbi fonda 150 min rubl., H.Z.Tağıyev, Ş.Əsədullayev, M.Nağıyev və b. sahibkarlar 10 min rubl., Bakı erməni insansevərlər cəmiyyəti 1000 man. pul vermişdi 49 . Müharibə başlanandan zəhmətkeş kütlələrin və ümumiyyətlə, cəmiyyət arasında böyük narahatlıq yaratmışdı, xalqın onsuz da dilənçilik vəziyyətində olan həyat səviyyəsi bir xeyli aşağı düşmüş, un. yağ, şəkər və digər ərzaq məhsullarının qiymətləri qalxmışdı. Bakın ın zavod və mədənlərində növbədənkənar və gecə işləri tətbiq olunur, sahibkarlar əmək haqqını vaxtaşırı azaldır, onun ödənilməsini ləngidir və cərimələr qoyurdular. Fəhlə həyəcanlarının qarşısını almaq üçün Bakıda mühafizə tədbirləri gücləndirildi. Balaxanı, Sabunçu, Ramana və Zabratda yeni polis sahələri yaradıldı 50 .
"Elektrosila"nın fəhlələri tətil etmiş, Eyzenşmidt zavodunun işi dayandırılmış, şəhər konkası, "Votan" firmasının emalatxanaları tətilə başlamışdı 51 .
yüksəlişinə səbəb olan amil belə izah olunurdu: "Proletariatın yaşadığı və indi də yaşamaqda davam etdiyi dəhşətli şərait fəhlə kütlələrini inqilabi yola itələyən özünüdərkin inkişafına təkan verən başlıca qüvvədədir" 52 . Müharibəyə qarşı ən kəskin təbliğat aparan bolşeviklər fəhlə kütləsini müharibəni mütləqiyyətə və kapitalistlərə qarşı çevirməyə çağırırdılar. 1904-cü ilin martında RSDFP Qafqaz İttifaqı Komitəsi tərəfindən Zaqafqaziyada müharibə əleyhinə təşviqat aparılması haqqında təlimat işlənib hazırlandı, bolşeviklər "Rədd olsun müharibə" adlı vərəqə buraxıb 53 ,
Lakin 1904-cü ilin əvvəllərində RSDFP Bakı Ko mitəsi bolşeviklərin əlindən çıxdı və ona rəhbərlik V.Mitrov başda olmaqla menşeviklərin əlinə keçdi. Menşeviklərin Bakı Komitəsinə rəhbərliyi 1904-cü ilin iyununadək çəkdi. Onlar bu, həddindən artıq qeyri-populyar müharibənin əleyhinə çıxış etsələr də, bolşeviklərdən fərqli olaraq, müharibədəki məğlubiyyəti mövcud rejimə qarşı yönəltmək fikrindən uzaq idilər. Məhz bu səbəbdən menşevik BK-sı Qafqaz İttifaq Komitəsinin qurultayına öz nümayəndəsini göndərmədi. İyunun 4-də RSDFP - Qafqaz İttituqının qurultayından sonra Qafqaz İttifaq Komitəsi Bakı Komitəsinin buraxılması haqqında qərar qəbul etdi. Bolşeviklərin Bakıya göndərilən böyük bir qrupu, A.M.Stopani katib olmaqla, BK-nın yeni tərkibini təşkil etdi 54 . Orduya səfərbərliyin hazırlanması ilə əlaqədar olaraq, bolşeviklər 1904-cü ilin sentyabrında müharibə əleyhinə 1 b ir neçə nü mayiş təşkil edə bildilər. Eyni zamanda Azərbaycan qəzalarında da tətillər başlandı. Gəncə ipəkçiləri, dəmiryolçular və mətbəə işçiləri ciddi siyasi və iqtisadi tələblər irəli sürdülər, tələblərin xeyli hissəsi yerinə yetirildi. Gədəbəy filiz mədəni və misəritmə zavodunda baş verən tətil 15 gün çəkdi. Tətili Gəncədən çağırılmış kazak dəstələrinin köməyi ilə yatırmaq mümkün oldu. Şamxor və Zəyəm stansiyalarının dəmiryolçuları, Tovuz sement zavodunun tikintisində çalışan fəhlələr və Şəkidə ipəksarıyıcılar içərisində də həyəcanlar baş verirdi 55 . Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|