Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
96 Hərbi əməliyyatların Rusiyanın xeyrinə olmayan istiqamətdə; gedişi, güclənən iqtisadi və siyasi böhran da Azərbaycandakı siyasi vəziyyətə müəyyən təsir göstərirdi. Rus ordusu məğlubiyyətə uğrayırdı. Port-Arturun bir neçə ay davam edən mühasirəsi müharibənin başa çatdığı mərhələyə çevrildi. Gərgin dəniz vuruşmalarından sonra Port-Artur təslim oldu və Rusiya müharibəni uduzdu. Port-Artur müdafiəçiləri sırasında sonradan Azərbaycan Demokratik Respublikasının mövcud olduğu dövrdə milli orduda xidmət edəcək igid azərbaycanlı zabitlər də vuruşurdular. 7-ci Şərqi Sibir artilleriya divizionuna komandirlik etmiş Səməd ağa Mehmandarov onlardan biri idi. Cəbhənin müdafiə rəisi general-mayor Kondra- tenkonun ən yaxın köməkçilərindən biri olan S.Mehmandarov tezliklə Port-Arturun Şərq cəbhəsinin artilleriya rəisi təyin edildi. Bu hadisələrin şahidləri polkovnikin qeyri-adi cəsurluğu və şəxsi igidliyini qeyd edirlər. S. Mehmandarov Port-Arturun müdafiəsində hərbi xidmətlərinə görə döyüş ordenləri və qızıl silahla təltif olunmuş, general-mayor rütbəsi almışdı. Port-Arturun müdafiəçiləri sırasında qala qarnizonu batareyasına komandirlik edən topçu zabit, kapitan Əlağa Şıxlinski də var idi. Döyüş nailiyyətləri və hərbi məharəti ona "artilleriyanın allahı" şöhrətini qazandırmışdı. Rusiya-Yaponiya müharibəsinin iştirakçı- ları içərisində həmçinin 2-ci Dağıstan süvari alayının komandiri polkovnik Hüseyn xan Naxçıvanski, polkovnik İlyas bəy Ağalarov və b. məşhur idilər 56 . Alçaldıcı Portsmut sülhünün imzalanması Rusiyanın bu müharibədə məğlubiyyətinə yekun vurdu. Bu müqaviləyə görə, Port-Artur, Cənubi Saxalin və Koreya Yaponiyanın ixtiyarına keçirdi. Yaponiya ilə müharibədə məğlubiyyət Rusiyada ümumi siyasi böhranın kəskinləşməsinə səbəb oldu. Sənaye şəhərlərində siyasi tətil və nümayişlər baş verir, kənd yerlərində kəndlilər mülkədar və xəzinə torpaqlarını, meşələri, su mənbələrini özbaşına tutur, malikanələri yandırır, mülkədarların taxılını aclıq çəkənlərə paylayırdılar. Orduda, tələbə-gənclər arasında həyəcanlar başlayırdı. Neft sənayesinin geniş fəhlə kütlələri içərisində - cəmiyyətin ən intensiv şəkildə istismar olunan bu hissəsində narazılıq günü- gündən artırdı. 1904-cü ilin avqust ayında Bakıda Şendrikov qardaşları tərəfindən "Balaxanı və Bibiheybət fəhlələrinin təşkilatı" adında menşevik mövqeli təşkilat yaradıldı. Fəhlələrlə sıx ünsiyyətə girən Şendrikovlar onları əsasən iqtisadi mübarizəyə çağırır, bolşeviklərə qarşı çıxış edirdilər. Şendrikovlar özlərini sözdə sosial-demokrat adlandırır və daha çox menşeviklərə meyl edirdilər. 1904-cü ilin iyun ayında, yəni RSDFP Bakı Komitəsinin bolşeviklərin əlinə keçməsindən sonra onlar ilə şendrikovçular arasında fəhlə kütlələrinə təsir uğrunda mübarizə başlandı. Şendrikov qardaşları başda İlya Şendrikov olmaqla bolşevikləri qeyri-demokratizmdə ittiham edirdilər. Onların dediyinə görə, bolşevik təşkilatının rəhbərliyini bir qrup ziyalı təşkil edir ki, onların da fəhlələrlə ünsiyyəti yox dərəcəsindədir və Bakı Ko mitəsinə fəhlələr tərəfindən heç bir nəzarət olun mur. Məhz buna görə də BK-nın bütün qərarları fəhlələrə əmr formasında çatdırılır, bu isə, şendrikovçuların fikrincə, inqilabi hərəkatda yolverilməzdir 57 .
downloaded from KitabYurdu.az
97 Şendrikovçuların bolşeviklərə ikinci ittihamı onların fəhlələrin iqtisadi ehtiyaclarına əhəmiyyət verməməkləri və bütün gücü siyasi məsələlərə yönəltmələrindən ibarət idi. Öz növbəsində bolşeviklər şendrikovçuları anarxo-sindikalist və avantüraçı adlandırırdılar. Onların əsas ittihamı ondan ibarət idi ki, şendrikovçular siyasi şüarlardan vaz keçərək, fəhlələri yalnız iqtisadi mübarizəyə çağırırlar, bu isə, bolşeviklərin fikrincə, menşevizmin ibtidai dövrü, kobud "ekonomizm" demək idi. 1904-cü ilin avqustunda Şendrikovlar Bakı Komitəsi tərəfindən intizamsızlıq törətməkdə günahlandırılaraq partiyadan çıxarıldılar. Lakin onlar özlərini hələ də RSDFP-nin üzvləri saymaqda davam edirdilər, çünki menşeviklər 1906-cı ilədək şendrikovçuların tərəfini saxladıqlarına görə onların partiyadan kənar edilməsində yalnız bolşeviklər iştirak ed irdilər. 1904-cü ilin noyabr ayından şendrikovçular ümumi tətilə hazırlıq görməyə başladılar. Dekabrın 12-də "Balaxanı və Bibiheybət fəhlələrinin təşkilatı" çörəkçilər və şəhərin su təchizatı fəhlələrindən savayı bütün sənaye fəhlələrini ümumi tətilə çağıraraq, qabaqcadan elan etdi ki, tətil ancaq təşkilatın xəbərdarlığından sonra dayandırıla bilər və sahibkarların fəhlələri qorxutmağa yönəlmiş bütün cəhdləri "təşkilatın cavab addımla rını gücləndirəcək və ən qəti tədbirlər görüləcəkdir". Xəzər-Qara dəniz cəmiyyətinin fəhlələri tətilə birinci başladılar. Onların ardınca Nobel, Rotşild, Mantaşev və Mirzoyevin mədənlərinin, günortaya qədər Bibiheybət, habelə Qara və Ağ şəhərlərin fəhlələri işi dayandırdılar. Bu möhtəşəm çıxışın elə birinci günündə 40-a yaxın firmanın fəhlə və qulluqçuları tətilə qoşuldular. Ertəsi gün tətil genişlənməkdə davam edirdi. Axşama yaxın "Kaspi", "Baku", "Bakinskiye izvestiya" qəzetləri mətbəələrinin fəhlələri işi dayandırdılar. Dekabrın 16-17- də "Şərq cəmiyyəti", "Qafqaz və Merkuri‖nin emalatxanaları, habelə "Nadejda" kompaniyası, tənbəki fabriki və Dadaşovun tərsanəsinin fəhlələri, sonra isə Xəzər ticarət donanmasının dənizçiləri, şəhər konkasının, mağazaların, emalat xanaların işçiləri də tətilə başladılar. Beləliklə, tətil ü mumi xarakter alaraq 50 minədək adamı əhatə etdi 58 . RSDFP Bakı Komitəsi əvvəldən, qış mövsümü olmasını və dənizdə naviqasiyanın dayandırılmasını nəzərə alaraq, bu tətilin əleyhinə çıxmışdı. Lakin hadisələrin geniş miqyas aldığını görüb tətilə qoşuldu və bu barədə buraxdığı vərəqədə elan etdi: "Tətil başlamışdır. Hazırkı məqamda kapitalistlərə müharibə elan edilməsinə bizim münasibətimiz necə olursa olsun, biz bütün qüvvələrimizi sərf etməliyik ki, qələbə bizim, fəhlələrin olsun. Lakin, yoldaşlar, unutmayın ki, nə qədər ki, bizim başlıca düşmənimiz (çar hökuməti), bizim kapitalistlərin dostu devrilməyibdir, kapitalistlər üzərində bizim heç bir qələbəmiz möhkəm olmayacaq" 59 .
başlandı. Bu zaman BK şəhər rayonunda, şendrikovçular isə neft mədənləri və neftayırma zavodlarında üstün mövqeyə malik idilər. BK tətilə rəhbərlik etmək üçün A.M.Stopani, P.A.Caparidze və İ.Fio letov başda olmaqla, tətil ko mitəsi təşkil etdi. Tətil ko mitəsinə sosial-demokrat "Hü mmət", ermən i "Qnçak" təşkilatların ın Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|