Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
112 əhəmiyyətli yer tuturdu. Petisiya müəllifləri belə hesab edirdilər ki, Qafqazda, eləcə də Rusiyanın daxili quberniyalarında "tam ö zünüidarə ideyası"nın həyata keçirilməsi bütün məhdudlaşdırıcı qanunların ləğvi, normal mü lki idarəçilik təşkilatının yaradılması, idarəçilikdə qanunçuluğun təmin olun ması, şəxsiyyət və mü lkiyyətin toxunulmazlığı, v icdan, söz, mətbuat (rus və ana dillərində), yığ ıncaq, ittifaq azadlıqları, ana dilində ümu mi icbari və pulsuz ibtidai təhsilin tətbiq edilməsi şəraitində mü mkündür. Petisiya əhalinin bütün təbəqələrinin mənafeyini əks etdirir, ü mu mdemokratik xarakter daşıyırdı və hər cür hüquq məh- dudiyyətlərinə qarşı yönəldilmişdi. Pet isiyanın mə zmununun ətraflı təhlili onu milli-azad lıq və cə miyyətin demo krat ikcəsinə yenidən qurulması uğrunda mübarizənin ü mu mmilli p roqramı hesab etməyə əsas verir. Petisiya Azərbaycan xalq ının milli özünüdərkinin in kişafı üçün mühüm əhəmiyyətə malik idi və bütün milli qüvvələrin sıxlaşması və birləşməsi prosesində böyük rol oynadı. Yelizavetpol quberniyası Zaqatala dairəsinin də müsəlmanları adından Nazirlər Kabinetinə petisiyalar 1905-ci ilin iyununda Qafqaz canişinin dəftərxanasına təqdim olundu 78 . 1905-ci ilin payızında elə həmin idarəyə Salyan və Cavad qəzalarının sakinləri adından təqdimat 79 , Nuxa şəhəri müsəlman əhalisi nümayəndələrinin xa- hişnaməsi də təqdim olundu 80 . Bütün bu sənədlər əsasən aprel petisiyasını təkrar edirdi, ancaq bəzilərinə yerli məsələlər də daxil edilmişdi. Lakin çar hökumətinin yerli və ali idarələrinə ünvanlanmış petisiyalar, xahişnamələr və müraciətlərə baxılmırdı. Bütün cəhdlər əbəs idi. Heç bir tələb yerinə yetirilmədi, heç bir təklif həyata keçirilmədi. Çarizm məqsədyönlü şəkildə müstəmləkəçilik siyasəti - vaxtilə istila etdiyi ucqarların xalqlarına heç bir hüquq, heç bir imtiyaz verməmək siyasəti yürüdürdü. Azərbaycan xalqının siyasi özünüdərkinin formalaşması prosesində o illərin publisistikası böyük rol oynayırdı. Çoxsaylı məqalələrin və informasiya məlumatlarının müəllifləri öz yazılarında təkcə siyasi hadisələri işıqlandırmaqla kifayətlənmirdilər. Onlar bu hadisələrin hər birini Azərbaycan əhalisinə sübutlu-dəlilli şərhlərlə izah edir, bununla da milli özünüdərkin inkişafı işində mühüm vəzifəni - xalqın siyasi mədəniyyətinin yüksəldilməsi, xalqda baş verən hadisələrlə bağlılıq hissinin, millətin taleyi üçün məsuliyyət daşımağa qadirlik hissinin oyadılması vəzifəsini yerinə yetirirdi. Ə. Ağayev "Müsəlmanların petisiyasına zəruri izahatlar" adlı xüsusi məqalədə yazırdı: "Bütün rus cəmiyyətinin yaşadığı axınlar rus müsəlmanlarını da əhatə etdi. Çoxəsrlik və sonu görünməyən yuxu və mürgünün əsəri, deyəsən, aradan qalxır. Deyəsən biz də, nəhayət ki, başa düşdük ki, həyat yuxu və mürgüdə deyil, enerjidədir, həyatın sorğularına, insan təbiətinin əqli və ənənəvi inkişafının tələblərinə qərəzsiz hazır olmaqdadır... Tayı- bərabəri olmayan, görünməmiş mənzərə də bundan irəli gəlir: Rusiyanın müsəlman əhalisinin hər tərəfindən nümayəndələr göndərilir, gedirlər ki... müvafiq idarələrdə və yerlərdə öz ehtiyac və tələbatlarından danışsınlar, özləri üçün rus vətəndaşı olmaq, rus cəmiyyətinə qovuşmaq, öz sevinc və kədərini, bütün hüquq və vəzifələrini bu cəmiyyətlə bölüşmək hüququ xahiş etsinlər ki, əvvəlki tək onları kənarda qoymasınlar. Bu, müsəlman ların bütün xahişlərinin məhək daşıdır. On lar u zun, əsrlik təcrübəyə
downloaded from KitabYurdu.az
113 əsasən bilirlər ki, unudulmaq, kənarda qoyulmaq nə deməkd ir" 81 .
mətbuatın sözünə böyük əhəmiyyət verərək, yerli əhalinin ana dilində qəzet nəşri və senzura əngəllərinin yu mşaldılması məsələsinin zəruriliy ini çar hakimiyyəti orqanları qarşısında dəfələrlə qaldırmışdılar. 1905-ci ilin iyununda "Həyat" qəzeti çıxmağa başladı. Onun birinci nömrəsində Azərbaycanda nəşr edilən, demək o lar ki, bütün mətbuat orqanları üçün əsas olan aşağıdakı prinsiplər elan ed ilirdi: " Biz müsəlman və Rusiyanın təbəələri olduğumu z üçün rus dövlətinin siyasi və iqtisadi şəraiti çərçivəsində tərəqqi istəyirik. Biz müsəlmanlarıq və ona görə də bütün din qardaşlarımıza tərəqqi arzu edirik, dünyanın hansı guşəsində olurlarsa - olsunlar, onların yüksəlməsini ürəkdən alq ışlayırıq. Biz türkü k və ona görə də, hər yerdə, hər yanda bütün türklərə tərəqqi və çiçəklən mə arzulayırıq" 82 .
şəhərlərində rejimin özbaşınalıqlarını, milli məhdudiyyətləri ləğv etmək, çar məmu rlarını işdən uzaqlaşdırmaq tələbləri ilə zəh mətkeşlərin kütləvi siyasi nümayişləri və mitinqləri baş verird i 83 . Azərbaycan ziyalıların ın görkəmli nü mayəndələri H.Zərdabi, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sab ir, N.Nərimanov, M.Rəsulzadə, Ə.Ağayev, M.S.Ordubadi, Ü.Hacıbəyov, Ə.Qəmküsar, Ə.Haqverdiyev, F.Köçərli və b. xalq kütlələrin i çarizmin müstəmləkə siyasətinə və istismarçılara qarşı mübarizəyə çağırırdılar. "Molla Nəsrəddin" jurnalı elə ilk saylarından çarizmin müstəmləkə siyasətini qəzəblə ifşa edirdi. Jurnal xalqın gücü, onun mənəvi zənginlikləri barə- sində materiallara xey li yer verərək cəsarətlə bəyan edird i ki, onun arxalandığı və rəğbət bəslədiyi ictimai qüvvələr - fəhlələr, "beli əyilmiş, kimi toz-torpaq içində, çoxu ayaqyalın olan "cır-cındırlı" kəndlilər, şəhər yoxsulları, "rus təhsili" almış və həyata yenicə qədəm basmış gənclər, Rusiyada despotik rejimə qarşı çıxış etdiklərinə görə "Saxalin adasına göndərilənlərdir 84 ". "Molla Nəsrəddin" "xalq ın düşmənləri kimlərdir?", "kimlərə qarşı mübarizə aparmaq lazımd ır?" məsələsini dəfələrlə ö z səhifələrində qaldıraraq, çarizmin milli-müstəmləkə əsarətinə qarşı çıxır, Azərbaycan xalqı üçün siyasi azadlıqlar və milli hüquq bərabərliyi tələb edirdi. Jurnal çar hökuməti və mürtəce dairələri tərəfindən xalqları qızışdırıb bir-birinin üstünə qaldırması siyasətinin ifşasına ciddi diqqət yetirir, birinci sayında yazırdı: "Bu nə sirdir? Erməni-müsəlman qırğını başlayan kimi hökumət qoşunları elə bir mərəzə mübtəla olurlar ki, həkimlər onların küçəyə çıxmalarını məsləhət bilmirlər" 85 .
bərabərsizliyinə qarşı çıxır, xalqı birliyə, dostluğa və birgə mübarizəyə çağırırdılar. Ü.Hacıbəyov yazırdı: "Bizim xilasımız birlikdədir. Milli və dini fərqlər bizim birliyimizə maneə törətməməlidir" 86 . Onlar orta əsr qalıqlarını, fanatizmi, xurafatı və avamlığı məhvedici tənqid atəşinə tutmaqla xalq kütlələrinin milli və siyasi özünüdərkinin oyanışına və yüksəlişinə təkan verir, Azərbaycan xalqının milli-azadlıq mübarizəsinə kömək Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|