Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
106 vacibliyini İretskinin diqqətinə çatdırıb vurğulamışdı. Gərgin fevral günlərində Ə.Ağayev qələm əhlinin bu hadisələrdə mühüm rolu haqqmda "Kaspi" qəzetində məqalələr çap etdirərək, mətbuatı ilk növbədə faciənin əsil səbəblərini üzə çıxarmağa, emosiyalara uymamağa və obyektivliyi saxlamağa borclu saydığını bildirirdi. Onun fikrincə, bu faciəni törədənlər və onun bilavasitə iştirakçıları cəmiyyət qarşısında günahlarını etiraf edib qanunla cəzalandırılmalıd ırlar 73 . Millətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsi məqsədilə ictimai təşkilatların yaradılmasında da Ə.Ağayevin rolu böyük idi. 1905-ci ilin iyun ayında şəhər duması "əhalinin barışdırılması üçün Bakı ko mitəsi" təşkil etdi 74 . Komitədə duma üzvləri ilə yanaşı, həm də şəhər əhalisinin bir çox nümayəndəsi təmsil olunmuşdu. Toqquş malar nəticəsində zərərçəkənlərə maddi yardım göstərilməsi ilə yanaşı, yerli və Ümumrusiya mətbuatı vasitəsilə millətlərarası sülh çağırışları yaymaq və baş vermiş insidentlərin mahiyyətini araşdırmaq komitənin vəzifələrinə daxil idi və onun sədri şəhər qlavası vəzifələrini icra edən K.Səfərəliyev təyin olunmuşdu. Azərbaycan ictimaiyyətini burada Ə.Topçubaşov, M.Hacınski, M.Muxtarov, İ.Hacıyev təmsil edirdilər. Ə.Ağayev isə bu komitənin redaksiya komissiyasına "Həyat" qəzetinin baş redaktoru kimi daxil idi 75 .
Hüseyn Əfəndi Qayıbov əhali arasında böyük barışdırıcılıq işi görürdülər. H.Z.Tağıyev bu toqquşmaların əleyhinə idi. Onun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə yaradılmış yardım komissiyası zərər çəkən lərə kö mək edirdi. 1905-1907-ci illərin güclü xalq hərəkatı bir sıra səbəblər üzündən mövcud quruluşun dəyişdirilməsinə gətirib çıxarmadı. Hətta demokratizmin ilk cücərtiləri Dövlət dumasının simasında bürokratiyanın güclü müqavimətinə rast gəldi. Mütləqiyyət hakimiyyəti 1907-ci il iyunun 3-də Dumanı qovaraq, demokratik qüvvələrə qarşı qəti hücuma keçdi və onlara gərgin mübarizələr gedişində verilmiş kiçik nailiyyətləri belə geri almağa başladı. Lakin bunlara baxmayaraq, 1905-1907-ci illərin hadisələri ölkənin tarixində möhtəşəm rol oynadı, bütün dünyada inqilabi mübarizə və milli-azadlıq hərəkatının yüksəlişinə böyük təsir göstərdi. Rusiya ilə həmsərhəd Şərq ölkələrində - İran, Türkiyə və Çində burjua inqilabları baş verdi. Rusiya inqilabının, xüsusən da Bakıdakı fəhlə hərəkatı və ictimai- siyasi hadisələrin təsiri İranda daha tez və daha güclü şəkildə özünü büruzə verd i. Azərbaycan ziyalıları M.Ə.Sabir, N.Nərimanov, Ü.Hacıbəyov, H.M inasazov, M.Rəsulzadə, İ.Əbilov, N.Şey xov və b. Cənubi Azərbaycanda Səttarxanın başçılığ ı altında gedən xalq hərəkatına rəğbət bəsləyir, onu müdafiə edirdilər. On lardan bir ço xu Bakıdan olan fəhlə dru jinaları ilə b irlikdə bilavasitə hadisələrdə iştirak etmişdilər. İrtica A zərbaycanda bütün ölkədə olduğundan bir qədər gec hücuma keçə bildi. Bakıda tətil hərəkatı yüksək səviyyədə qalmaqda davam ed ird i. Belə ki, Bakıda təkcə avqustda 20-dən ço x, bütövlükdə 1907-c i ilin ikinci yarısında isə 91
downloaded from KitabYurdu.az
107 dəfə tətil baş vermiş, bunlarda 15 min nəfərdən çox adam iştirak etmişdi. Sentyabrın 29-da hakimiyyət orqanların ın terrorçu luq əməlinin qurbanı olmuş hümmətçi fəhlə X.Səfərəliyevin dəfni ilə əlaqədar güclü nü mayiş baş verdi. 1907-c i ildə digər iri siyasi çıxış noyabrın 22-də II Dövlət du masının sosial-demokrat fra ksiyası üzərində aparılan məhkəmə günündə keçirilən b irgünlük ümu mi siyasi tətil oldu. Burada 50 min nəfər iştirak ed irdi. Müşavirə kampaniyası, sahibkarlar və fəh lələr arasında danışıqların keçirilməsi dövrün nəzərə çarpan hadisəsi oldu. Bu məsələdə siyasi partiyaların mövqeləri eyni deyild i. Bo lşeviklər müşavirən in müəyyən şərtlərlə keçirilməsinə tərəfdar çıxırdılar. Menşeviklər sahibkarlar tərəfindən heç bir təminat verilmədən müşavirədə iştirak etmək mövqeyində dururdular. Eserlər və daşnaklar müşavirəni boykot etməyi təklif ed ird ilər. Buna görə, habelə hakimiyyət orqanlarının bolşevik tələblərinə müqaviməti üzündən müşavirə pozuldu. 1908-c i ilin yazında, müşavirənin pozu lmasından sonra, Ba kıda və ziyyət dəyişsə də, fəhlələr öz niyyətlərini dəyiş məmişdilər. 1 May 50 min nəfərdən çox adamın iştirak etdiy i möhtəşəm ü mu mi siyasi tətillə qeyd olundu. 1909-1910-cu illə rdə Bakın ı çulğa mış qaragüruhçu irt ica fəh lə hərə katın ın tənəzzülünə gətirib çıxardı. 1910-191-ci illərdə ay rı-ayrı kiçik müəssisələrdə seyrək tətillər baş verirdi. Böyük təzyiqlərə məruz qalmış partiya və həmkarlar orqanları 1911-ci ilin əvvəllərində öz fəaliyyətlərini bərpa etməyə başladılar. 1912-c i il apre lin 4-də Sibirdə ki Lena qızıl mədənləri fəhlə lərinin 3 min lik nümayişinin gülləbaran edilməsi Rusiyada fəh lə hərəkatının yüksəlişinə güclü təkan verdi. Bütün ölkədən Bakı fəhlələrinin də iştirak etdikləri etiraz nümayiş və tətilləri dalğası keçdi. Azərbaycan qəzalarında da fəhlələr hərəkətə gəlirdi. Aprelin 5-8-də Xaçmaz rayonunda Şollar-Bakı su kəmərinin inşaatçıları tətil etdilər. Onlar İngiltərə "Qriffıs və K°" firmasından əmək haqqının artırılması və iş gününün qısaldılmasını tələb edirdilər. Mayın 7-də Nuxanın ipək emalı müəssisələri fəhlələrinin elan etdiyi, mayın 12- də ümumi xarakter alan tətildə 6 min nəfər iştirak edirdi. Mayın 15-dək davam edən və fəhlələrlə sahibkarlar arasında saziş imzalanması ilə başa çatan bu çıxış o dövrdə Rusiya ipəkçilik sənayesində ən iri tətil idi. 1912-ci ilin yayı və qışında Bakının ayrı-ayrı müəssisələrində yeni etirazlar baş qaldırdı. Dekabrda mətbəə fəhlələrinin Zaqafqaziya fəhlə hərəkatında mühüm hadisə kimi tarixə düşmüş ümumi tətili keçirild i. Sentyabrda Nuxa ipəksarıyıcıları yenidən işi dayandırdılar. Burada baş verən həyəcanlar heç dekabrda da səngiməmişdi. Elə həmin ildə Gədəbəy mis mədəni və misəritmə zavodunda fəhlə tətilləri baş verdi. 1910-1912-ci illərdə istismarçılara və çar hakimiyyətinə qarşı yeni kəndli çıxışları müşahidə olunmuşdu. Kəndli həyəcanları Yelizavetpol, Nuxa, Şuşa, Qazax, Cavanşir, Şamaxı, Cavad, Lənkəran, Bakı, Naxçıvan qəzalarında və Zaqatala dairəsində baş verirdi. Yelizavetpol qəzasında Qatır Məmməd, Kərbəlayı Ələsgər, Məşədi Yolçu, Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|