Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
108 Qandal Nağının başçılıq etdikləri qaçaq hərəkatı geniş miqyas almışdı. 1914-cü ildə Qatır Məmməd həbs olundu və İrkutsk quberniyasına sürgün edildi. Azərbaycan fəhlə hərəkatında yeni mərhələ olan, 1913-cü ilin yazından etibarən Bakıda artmaqda olan etiraz hərəkatı, yayda, "Xəzər-Qara dəniz cəmiyyəti" fəhlələrinin iyulun 16-da başlayan tətili ilə ü mu mi xarakter almağa başladı. Nümayəndələri tətil komitəsinə daxil olmuş Bakı neftçilərinin həmkarlar ittifaqı, siyasi partiyalar və təşkilatlar (sosial-demokrat, eser) ümumi çıxışa hazırlıq görürdülər. Tətil komitəsinin çağırışı ilə iyulun 25-də ümumi tətil başladı. Hərəkatın ön sırasında mədən fəhlələri - Bakı fəhlələrinin ən məzlu m hissəsi gedirdi. İşlənib hazırlanmış tələblər (cəmisi 45 maddə) Bakının neftçi fəhlələrinin həm iqtisadi ehtiyaclarını, həm də onların vəziyyətinin siyasi-hüquqi aspektlərin i əks etdirirdi. Avqustun başlanğıcına yaxın tətildə 30 min nəfərədək fəhlə iştirak edirdi, sonra proletariatın digər dəstələri də ona qoşulmağa başladı. Ümumi tətilin hazırlanmasında Qazı Məhəmməd Ağasıyev, M.Məmmədyarov, S.D.Yaqubov, P.A.Qraçov, A.Q.Dolidze, Y Y. Razmaçayev və b. fəal iştirak edirdilər. Tətil günlərində qabaqcıl fəhlələrdən Rzaqulu bəy Səməd bəy oğlu, Pyotr Dyomin, Qurban Həsən oğlu, Novruzəli Səfərəli oğlu, Sadıq Mövlud oğlu, İsmayıl İbrahim oğlu, Pavel Piskunov, İbadulla Məmməd oğlu, Vasili Xarlamov və başqaları fəhlələr içərisində geniş təşviqat işi aparırd ılar. Tətil komitəsi Azərbaycan və rus dillərində bir sıra vərəqə və nıüraciətnamələr nəşr etdirdi. Bakı fəhlələrinin Rusiya sənayesi və nəqliyyatının yanacaq təchizatını təhlükə altında qoyan tətili yu xarı hökumət dairələrində böyük həyəcan doğurdu. Lap əvvəldən bu tətil hökumətin cəza tədbirləri ilə müşayiət olunurdu. Polis sahibkarlarla tətilçilərin dinc danışıqlarına qarışır, onları işdən çıxarır, kazarmalardan bayıra atır, döyür və s. cəza tədbirlərini həyata keçirirdi. Hakimiyyət orqanları elektrik stansiyaları, su və neft kəmərləri, nəqliyyat və rabitədə işlərin dayandırılmasına yol verməmək üçün tədbirlər görürdü. Tətilçilərin, demək olar ki, bütün siyasi tələbləri rədd olunurdu. Menşeviklər, o cümlədən Dövlət dumasının tətil günlərində Bakıya gəlmiş üzvləri Skobelov və Çxeidze də fəhlələri siyasi tələblərdən imtina etməyə çağırır, fabrik müfəttişliyi barışdıncı siyasət yürüdürdü. Hakimiyyət orqanları tətili rəhbərsiz qoydular. Tətil komitəsi tərkibinin əksəriyyəti, neftçilərin həmkarlar irtifaqlarının bir sıra üzvü həbs olundu. Lakin ümumi tətil ancaq oktyabrın 17-də başa çatdı. Onun nəticəsində neft sənayesində və onunla bağlı olan istehsalat sahələrində 490 min 735 iş günü itirildi ki, bunun da 74 faizdən çoxu ne ft hasilatının payına düşürdü. Tətilçilər bir sıra iqtisadi tələblərin (əmək haqqının artırılması, mənzil haqqı və mükafatların verilməsi) ödənilməsinə nail oldular. Bu, əslində bütün irtica illərində fəhlələrin əlindən alınmışların geri qaytarılması demək idi. Sosial xarakterli bir sıra digər tələblər rədd olundu. downloaded from KitabYurdu.az
109 1913-cü ilin yay tətili Bakı fəhlələrinin çıxışlarını yenidən Rusiya fəhlə hərəkatının ön sıralarına çəkd i. Bakıda tətil dalğasının, demək olar ki, yatdığı dövrdə - sentyabrda belə, Bakı neft sənayesi rayonu tətil hərəkatının intensivliyinə görə Peterburq və Moskva quberniyalarından sonra üçüncü yeri tuturdu. 1913-cü ildə Zaqafqaziyada baş vermiş tətillərin sayının 94-ü və onların iştirakçılarının təxminən 96 faizi Bakının payına düşürdü. Bakıdakı vəziyyət Azərbaycan qəzaları fəhlələrinə də təsir göstərirdi. İyulun 23-də Nuxanın ipəksarıma fabriklərindən birində 300 nəfərin iştirak etdiy i tətil baş verdi. Bakı tətili Qafqaz və Orta Asiyada fəhlə hərəkatının inkişafına şərait yaratdı. Bu, 1914-cü ilin yazı və yayında Bakı fəhlələrinin yeni böyük çıxışını şərtləndirdi. Bu ilin 5 ayı ərzində Bakıda iştirakçılarının sayı 19 min nəfərdən çox olan 75 fəhlə tətili baş vermişdi. Ümumi tətilə geniş hazırlıq işləri başlandı. Mayın ortalarında sosial- demokratlar və eserlərdən ibarət iki (əsas və ehtiyat) tətil ko mitəsi təşkil edildi. Bütün mədən fəhlələrinin 95 faizi ümumi tətilə tərəfdar çıxırdı. Hakimiyyət orqanları hadisələrin inkişafının qarşısını almağa cəhd göstərdi. Mayın 23-ü və 26-da birinci tətil komitəsinin bir çox üzvü həbs olundu, rəhbərlik ikinci komitəyə keçdi. Neft sənayesi fəhlələri həmkarlar ittifaqı ümumi tətilə hazırlıq işində fəal iştirak edird i. Bakı ətrafında başlanan, fəhlələr içərisində güclü həyəcan doğuran vəba epidemiyası tətilin elan edilməsi üçün bəhanə oldu. Neftçilərin həmkarlar ittifaqının fəhlə qəsəbələrinin tikilməsi tələbinə neft sənayeçiləri qurultayı Şurası rədd cavabı verdi. Tətil komitəsi mayın 27-də tətilə çağıran vərəqə buraxd ı, may ın 28-də isə fəhlə müvəkkillərinin iştirakı ilə Bakı fəhlələrinin 60-dan çox maddəsi olan ümumi tələblərini işləyib hazırladı. Onlar bir çox hallarda bundan əvvəlki ü mumi tətil dövründə irəli sürülmüş tələblərlə səsləşir, eyni zamanda yeni məzmunu ilə fərqlənirdi. Nəinki Bakı, eləcə də bütün Rusiya fəhlə hərəkatı iqtisadi və hüquqi tələblərin belə geniş dairəsini o vaxtadək hələ görməmişdi. Onlar çıxışa daha geniş tutumlu xa rakte r verirdi. Tətilin ən qızğın dövründə 1914-cü il iyunun 1-də iştirakçıların sayı təxminən 40 min nəfərə çatmışdı. 1913-cü ildə olduğu kimi, öndə neft mədənləri (xüsusən də iri firmalara məxsus mədənlərin) fəhlələri gedirdi. Hərəkat bütün Rusiyada gur əks-səda oyatdı. Yerli sahibkarlar, həmçinin mərkəzi höku mət təqdim olunan tələblərin şişirdild iyini bildirir, buna görə də onların yerinə yetirilməsin i qeyri-mü mkün sayırdı. Cəza aparatı işə salındı. IV Döv lət Dumasının Bakı quberniyasından olan deputatı, Bakıya gəlmiş sosial-demokrat (menşevik) Skobelev tətilə sırf iqtisadi xara kter verməyə ça lışırdı. Tətilç ilərin yekd il inadkarlığ ı hakimiyyət orqanlarının daha qəti tədbirlər görməsinə təkan verdi. İyunun 25-də Bakıda hərbi vəziyyət tətbiq olundu. Tətilçilər həbsxanalara salınır, mədən kazarmalarındakı mən zillərindən bayıra Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|