Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
114 edirdilər. 1905-ci ildə petisiya və xahişnamələrdən biri də Qafqazda zemstvo idarələrinin tətbiq edilməsi idi. Qafqaz canişini də diyarı köhnə qaydalarla idarə etməyin qeyri-mümkün olduğunu başa düşərək, zemstvonun yaradılmasına tərəfdar çıxırdı. Ona görə də "sülh və əmin-amanlıq yaratmaq" üçün canişin Tiflisdə bütün şəhərlilərin və silklərin müşavirəsini keçirməyi vəd etdi. 1905-ci il iyulun 16-da keçirilən həmin müşavirədə Qafqazdakı çar idarələrinin məmurları, mülkədarlar və kapitalistlər, burjua ziyalıları, ən iri yerli qəzetlərin redaktorları iştirak ed irdi 87 . Müşavirədən az sonra canişinin göstərişi ilə "Zemstvo əsasnaməsi" dərc olundu. Bu sənəd 1864-cü il "Əsasnaməsi" əsasında hazırlanmışdı. "Zemstvo əsasnaməsi"ndə bütün silklərin iştirak etdikləri sahə zemstvo idarəsinin ən aşağı inzibati vahid olduğu gös- tərilirdi. Rusiyadan fərqli olaraq, Zaqafqaziyada daha kiçik, cəmisi bir neçə kənd cəmiyyətindən ibarət zemstvo vahidlərinin yaradılması nəzərdə tutulurdu. Növbəti həlqə zemstvo idarəsi olmalı idi. Onun qlasnıları (üzvləri) xüsusi sahə yığıncaqlarında və ən çox zemstvo rüsumları ödəyənlərin xüsusi seçki yığıncaqlarında seçilməli idi. Qəza qlasnılarının ümumi miqdarı iri torpaq sahibləri və qalan iştirakçıları arasında yarıbayarı bölünməli idi. Əslində bu, o demək idi ki, onlarla torpaq sahibi minlərlə və ya on minlərlə zəhmətkeşin seçdiyi qədər qlasnıya malik olacaqdı. Hər b ir qəzadan iki q lasnısı olan dairə zemstvosu diyarda ən ali zemstvo idarəsi kimi təklif o lunurdu 88 . Dairə zemstvolarının hüquqları Rusiyanın daxili quberniyalarındakı quberniya ze mstvolarının hüquqları ilə eyniləşdirilirdi. Layihədə nəzə rdə tutulan zemstvo idarələri ü zərində inzibati nə zarəti qə za rə isləri, quberniyalar və canişin Şurasının daxili işlər nazirliyindən olan üzv ləri həyata ke- çirməli id ilər və bu ciddilik də çarizmin müstəmləkə siyasətinin məqsədlərinə qulluq etməli idi. Canişinin göstərişinə görə, qəza və quberniya müşavirələri 1905-ci ilin sentyabrınadək keçirilməli, on ların protokolları sentyabrın 15-də canişin dəftərxanasına təqdim o lun malı idi 89 .
və Şamaxı qəzalarında müşavirələr keçirild i. Onlarda quberniya müşavirəsinə və canişinlik şurasına seçilən nümayəndələr torpaq sahibləri silkinə mənsub idilər 90 .
ilə əlaqədar o laraq təxirə salındı. Sentyabrın 27-də Bakı şəhərində quberniya müşavirəsi açıldı. Burada cəmisi 33 müvəkkil iştirak edirdi. A zacıq istisna ilə onların hamısı burjuaziya və mü lkədarların nü mayəndələri id ilər 91 .
şəxsən iştirak etmək hüququ alır. Bununla birlikdə isə həm də müstəqil iş və şəxsi təşəbbüsü inkişaf etdirmək imkanı qazan ır" 92 . Lakin elə bu müşavirədə təhsil senzi müəyyənləşdirildi: ancaq orta təhsili olanlar q lasnı seçilə bilərdilər. Qəza müşavirələrinin arzu larına əlavə o laraq, quberniya müşav irəs i downloaded from KitabYurdu.az
115 "Qafqazın bütün zemstvo işləri"nin qəti həlli üçün canişinin yanında qəza və quberniya müşavirələrində seçilmiş nü mayəndələrdən ibarət xüsusi şura yaradılması təklifinə tərəfdar çıxd ı. Yu xarı sosial təbəqələr d iyara aid problemlə rin mü zakirəsi və həllində ö z iştirakların ı onun vasitəsilə fəallaşdırmaq istəyirdilər. Yelizavetpol quberniyasında kəndli hərə katı gündən-günə gücləndiyi üçün qəza müşavirələrin i keçirmək mü mkün olmadı və quberniya müşavirəsinin işi pozuldu
93 . 1905-ci il avqustun sonunda Zaqatala dairəsində də ze mstvoların yaradılması üzrə müşavirələr keçirild i. Zemstvo ka mpaniyası kəndlilə r tərəfindən müdafiə o lunmad ı. Bakı quberniyasının kəndli nümayəndələri quberniya müşavirəsində iştirakdan imtina etdilər, Lənkəran qəzasının kəndliləri isə bu müşavirədə zemstvo seçkilərinin əleyhinə çıxdılar 94 . 1905-ci ilin zemstvo kampaniyası uğurla nəticələnmədi və bunu canişin də etiraf etməyə məcbur o ldu 95 .
aparan qüvvələrin elə bir müvəqqəti tarazlığına gətirib çıxardı ki, bu zaman "çarizm artıq inqilabı boğmağa", "inqilab isə hələlik çarizmi əzməyə" qadir deyildi 96 . Çar vaxt qazanmaq və mütləqiyyətin iflasının qarşısını almaq niyyəti ilə oktyabrın 17-də manifest imza ladı. Burada qanunverici dövlət dumasını çağırmaq dumaya seçkilərə əhalinin bütün təbəqələrini cəlb etmək, ―əhaliyə vətəndaş azadlığının sarsılmaz əsaslarını" bəxş etmək vədi verilirdi. Azərbaycanda çar manifestinə münasibət çox mü xtəlif olsa da. onun nəşri Azərbaycan cəmiyyətinin siyasi həyatı üçün müəyyən əhəmiyyət kəsb etdi. Manifestdə demokratik azadlıqların bəyan edilməsi Azərbaycanda siyasi partiyalar və təşkilatların yaradılması üçün bir növ qanuni əsas oldu. Manifestin elan edilməsi münasibəti ilə oktyabrın 19-da Bakı şəhər dumasının təcili iclası çağırıldı. Qlasnılar çara ünvanlanmış təbrik-müraciətdə qeyd etmişdilər ki, duma "bu möhtəşəm dövlət zəkası aktını coşqunluqla qəbul etdi və inanır ki, 17 Oktyabr Mani- festi ölkəyə asayişi əldə etmək üçün bütün imkanları verir". Manifestdə söz və mətbuat azadlığının elan edilməsinin ardınca Qafqaz canişini tərəfindən "birgə həmlə ilə mətbuat sözü üzərində ona mane olan senzura zəncirləri və qandallarının götürülməsi" 97 xəbəri də ictimaiyyət tərəfindən ruh yüksəkliyi ilə qarşılandı. Azərbaycan ictimaiyyəti ümid edirdi ki, senzuranın ləğvi ona öz mənafelərini daha uğurla qorumaq, özünün hüquq bərabərliyi məsələsini mətbuat səhifələrində daha geniş şəkildə işıqlandırmaq imkanı verəcək, senzuranın ləğvi "ictimai bəla və ağrıları azad tənqid etmək, bəlaların bütün növlərinə qarşı azad mətbuat mübarizəsi aparmaq imkanları yaradacaqdır" 98 . Çar manifesti münasibətilə Bakıda "vətənpərvərlik" manifestasiyaları təşkil olundu. Oktyabrın 18-də və 19-da şəhərdə keçirilən yürüşlərə şəhər özünüidarə orqanlarının nümayəndələri başçılıq edirdilər 99 . 17 Oktyabr Manifesti Azərbaycanın digər şəhərlərində də rəğbət ifadə edən təntənə ilə qarşılandı. Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|