Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
98 da nümayəndələri daxil oldu və sol blok yaratdılar. Şendrikovçular tətil ko mitəsinə daxil olmaqdan imtina etdilər. Bu zaman tətil genişlən məkdə davam edirdi. Neft sənayeçiləri danışıqlara getməyə məcbur oldula r. İki həftə əvvəl şendrikovçuların hazırlad ıqları tələblə rin bütöv təkrarı olan bir sıra iqtisadi tələblər ətrafında danışıq lara RSDFP BK-n ın nəzarəti altında olan Tətil ko mitəsi fəhlələrin nümayəndəsi kimi rəhbərlik edird i. Danışıqlar bir neçə dəfə pozuldu və nəhayət, dekabrın 21-də tətilin dekabrın 23-də dayandırılacağı barədə razılıq əldə edildi. Lakin tətilin rəhbəri şöhrətini əldən vermək istəməyən şendrikovçular fəhlələri açıqdan-açığa işə çıxmamağa çağırırd ılar. Dekabrın 23-də iş başlanmadı, mü xtəlif fəhlə qrupları arasındakı toqquşmalar və jandarmların işə müdaxiləsi qan tökülməsinə gətirib çıxardı. Sahibkarlar dekabrın 27-n i işə qayıdış günü elan etdilər. Lakin bolş eviklər vəziyyətdən istifadə edərək, 25 yeni tələb hazırladılar və onları sahibkarlara təqdim etdilər. Bu tələb lərin əsasında dekabrın 27-də yeni saziş əldə olundu. Bu saziş 9 saatlıq iş gününə (birinci sazişdə 9,5 saatlıq) əməl olun ması, xəstəliyə görə 2 aylıq məzuniyyət verilməsin i (b irinci sazişdə 1,5 ay), 3 növbəli işin tətbiqini, İran təbəələri və digər millətlərdən olan fəhlələr arasında qey ri-bərabərliyin aradan qaldırılmasını və i.a. nəzərdə tuturdu 60 . Tətilin başa çatdırılmasında bolşeviklərin qələbəsinə yol vermək istəməyən şendrikovçular "iqtis adi terrora", yəni neft buruqlarının yandırılmasına əl atdılar. İ.Şendrikov mədənlərdə çıxış edərək, fəh lələri tətili davam etdirməyə çağırır, yeni tələblər hazırladığın ı bildirirdi. Bu tələblər hazırlandı və dekabrın 30- da "Elektriçeskaya sila" zavodunda, böyük fəhlə kütləsinin əhatəsində Rusiya fəhlə hərəkatı tarixində ilk kollektiv müqavilə imzalandı. "Mazut konstitusiya"sı adı ilə məşhur olan bu müqavilə bolşeviklərin dekabrın 27-də imzaladıqları sazişin şərtlərinə əlavə olan aşağıdakı maddələri nəzərdə tuturdu: tətil günləri üçün fəhlələrə əmək haqqı ödənilməsi; fəhlələrə mənzil, kerosin, neft və su verilməsi; əmək qabiliyyətini itirənlər üçün 3 ay müddətində əmək haqqının yarısının saxlanması; tətilçilərin cəzalandırılmayacağına təminat verilməsi 61 . 1904-cü ilin kollektiv müqaviləsi Bakı fəhlələrinin çox böyük nailiyyəti olub, onun maddi vəziyyətini xeyli yaxşılaşdırdı. Neft sənayeçilərindən qoparılmış güzəştlər pulla hər ay 150 min manata və ya fəhlələrin ümumi əmək haqqının 20 faizinə bərabər idi 62 . RSDFP-nin bolşevik Bakı Komitəsi və "Balaxanı və Bibiheybət fəhlələrinin təşkilatı" arasındakı qarşıdurmada bu dəfə şendrikovçular qalib gəldilər. Halbuki sonralar sovet tarixşünaslığında dekabr tətilinin təşkili və keçirilməsindəki bütün xidmətlər yalnız bolşeviklərə aid edilirdi. Lakin şendrikovçuların uğuru da çox çəkmədi. 1905-ci ilin yanvarında onlar tərəfindən yaradılmış "Bakı fəhlələr ittifaqı" (Bakı Sovetində çoxluq toplayaraq) keçirilən tətillərdə təxribatçılıq la məşğul olmağa başladı. 1906-cı ildə isə şendrikovçuların neft sənayeçiləri və polislə ünsiyyətdə olması və bir çox korrupsiya faktları aşkar edildi. Həmin ilin iyun ayında onlar RSDFP birləşmiş təşkilatının (bolşeviklər və menşeviklər) iclasında partiyadan kənar edildilər.
downloaded from KitabYurdu.az
99 Şendrikovçular haqqında tərtib olunmuş cinayət işi RSDFP Mərkəzi Komitəsinə göndərildi. Beləliklə, XX əsrin əvvəlindən bəri Azərbaycanda yetişən inqilabi böhran 1904-cü ilin dekabrında güclü ümumi tətillə başa çatdı. Bu tətil Rusiya imperiyasının ucqarlarında idarəçiliyin köhnə forma və metodlarının qeyri-mümkünlüyünü üzə çıxarıb bir daha təsdiq etdi. 1905-ci il Rusiyada ictimai-siyasi hərəkatlar tarixində zirvə mərhələsi, xalq kütlələrinin mütləqiyyətlə, sosial və milli əsarətə qarşı mübarizəsində ço x mühüm pillə oldu.
Bütün ölkəni lərzəyə salmış 9 Yanvar hadisələri ümumi partlayışa səbəb oldu. Eyni zamanda yanvar çıxışları Bakıdakı ümumi dekabr tətilinin davamı idi. Hərəkat digər şəhərlərdə də genişlənirdi. Elə həmin ay Tiflis, Gəncə, Batum, Kutaisi və Zaqafqaziya dəmir yolunun fəhlələri tətilə başlamış, Gədəbəyin mis mədənlərində, Ləki stansiyasındakı yağ zavodunda çalışanlar işi dayandırmışdılar. Çarizm tətil hərəkatına qarşı polis tədbirini gücləndirdi. 1905-ci il fevralın 15-də müvəqqəti Bakı general-qubernatoru vəzifəsi təsis edildi, fevralın 18-dən isə II Nikolayın fərmanı ilə Bakı şəhəri və quberniyasında hərbi vəziyyət tətbiq olundu və digər tədbirlər görüldü. 1905-c i ilin ma rtında çar höku məti senator Kuzminskiyə Ba kı şəhəri və quberniyasını təftiş etməyi tapşırdı. Çar hakimiyyət orqanları fəhlə kütlələrini sakitləşdirmək üçün sahibkarlar və neftçi fəhlələrin nü mayəndələrin in birgə müşavirəsini çağ ırmağ ı qərara aldı; apreldə Peterburqda maliyyə nazirinin sədrliyi altında "fəhlələ rin məişətinin qaydaya salın mas ı və sığortası üzrə" ko missiya təşkil olundu. Bu zaman cəza qüvvələri tətil hərəkatını boğ maq üçün Azərbaycanda cəmləşdirilird i. 1905-c i ilin yaz və yayında ölkədə fəhlə hərə katı daha geniş vüsət aldı, Azərbaycandakı çıxışla r da kəskin xarakter almağa başladı. Mart-aprelin əvvəllərində Gəncə, Bakı, Ağstafa, Yevlax, Hacıqabul dəmiryo lçuları tətilə başladılar, Tiflis və Aleksandropolun yol fəhlələri də onlara qoşuldular. Tətil 1905- ci il apre lin 12-də k davam etdi. Bu çıxış lara RSDFP Qafqa z İttifaq Ko mitəsi və yerli partiya orqanları rəhbərlik edirdi. Bakıdakı Bir may tətilləri mayın 10-da ü mu mi tətilə çevrild i. Azərbaycanlı fəhlələrin kütləvi şəkildə iş tirak etdiyi bu tətillərdə 26 hüquqi, siyasi və iqtisadi tələb irəli sürüldü. Onların tələbləri ilə tanış olmaq üçün tərkibinə Bakı dumasının üzv ləri H.A.Aşurov, İ. Hacıyev, İ.Hacınski, K.Səfərəliyev və quberniya qazısı daxil o lan xüsusi komissiya Balaxanıya gəldi. Mayın 14-də ko missiya azər- baycanlı sahibkarlara məxsus mədənlərin müdiriyyəti ilə birlikdə müsəlman fəhlələrin mitinqin i keçird i. Burada irəli sürülən tələblər neft sənayeçiləri qurultayı Şurası tərkibin in azərbaycanlılar hesabına genişləndirilməsi, azərbaycanlı fəhlələrdən usta vəzifəsinə qəbulun artırılması, müsəlman fəhlələrə d ini ehtiyacların ı ödəmək üçün şərait yaradılması və onlara tibbi xid mətin Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|