Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 bildirdi: "Arslan şahın torpaqlarını (mü lklərini) xəlifə mənə iqta pay torpağı veribdir və mən də onlara y iyələn mək üçün oraya yollanacağam" 1 . Eldəniz Farsın üzərinə yürü mək üçün artıq qoşuna əmr vermişdi, ancaq 1161-c i ildə Sunqur ibn Mədud vəfat etdi və qardaşı Zəngi ibn Mədud (1162- 1175) onun yerinə Farsın hakimi oldu. Müəlliflərdən birində Zəngi ibn Modudun sultandan və atabəy Eldənizdən vassal asılılığ ı qəbul etməsinin ətraflı təsviri qalmışdır: "Su ltan və Atabəy əmir Zəngiyə çağırış vərəqəsi göndərdilər. Onun ürəyini qorxu götürdü və onlara cavab verdi: "Mən sultanın məmlükü və onun quluyam! Mən onun əmrinə qarşı çıxanlardan və ona tabelikdən boyun qaçıranlardan deyiləm. Bəli! Mən im qardaşım səhv hərəkətə yol vermişdi, A llah da sultana görə ondan elə intiqam ald ı ki, onun həyatı üzüldü və o, ölümün dadını anladı. Mən qorxuram ki, bundan ötrü sultanın və atabəy Eldənizin ürəyində mənə qarşı kin qalmış olsun və mən istəyirəm ki, özü m üçün təhlükəsizlik əldə edim və bundan arxayın olu m ki, sultanın qulluğuna gəlim". "O öz elçisi ilə onların hər ikisinə hədiyyələr və bəxşişlər, nadir şeylər, bütün növlərdən olan mü xtəlif geyimlər, həbəş qulamlarından olan xacələr, Qatif və başqa ərəb ölkələrindən alın mış ərəb atları göndərdi və çalışırdı ki, onlar onun xahişinin yerinə yetirildiy i haqqında elçi vasitəsi ilə ona iltizam versinlər..." "Elçi atabəy Zənginin yanına gə ləndən sonra, o, səliqə-sahmanla hazırlıq gördü və qoşunu ilə b irlikdə sultanın qulluğuna yollandı. [Bıı vaxt] sultan İsfahanda idi. Atabəy Eldəniz isə Zənginin qərargaha yaxınlaşdığın ı bilib, bütün ordunun təcili və tam silah lan masına əmr verdi. Əmr yerinə yetirild i və qoşun yol boyunca düzləndi. Zənginin gələcəyi yerdə sultanla birlikdə qalan atabəy Eldənizdən başqa, bütün əmirlər onu qarşılamağa çıxmışdı. Zəngi sultanın yerləşdiyi yerə yaxın laşıb təntənənin möhtəşəmliyin i və əzəmətin i gördü. Bu, onu qorxutdu və ağlını sarsıtdı. Onlar sultana yaxın laşanda əmirlər və haciblər atlardan endilər, ona tələsməyi əmr etdilər. O tələsdi, onun ruhunu dəhşət və itaət bürüdü, ürəyi isə dondu. Atabəy Eldəniz bunu sezən kimi, öz atını ona sarı tərpətdi və haciblər [Zəngiyə] işarə ilə bildirdilər ki, bu Atabəydir. O istədi ki, [atabəyin] atın ın dırnaqları altındakı torpağı öpsün, ancaq atabəy buna imkan vermədi. O, atını Zənginin yanına sürüb, atın üstündə onu qucaqladı. Bu zaman Zəngi onun əllərindən öpdü və dedi: "Mənim ağam! Mən bağlaşmaya əsasən sənin yanına qulluğa gəlmişəm!" Sultan Zəngini Farsa və onun nahiyələrinə hakim təyin etdi, ona əmr etdi ki, ədalətli və insaflı o lsun, rəiyyətə edilən zülmün qarşısını alsın" 2 . Farsın hakimi əvvəllərdə olduğu kimi, verg ini ödəməyi davam etdirdi, Sultan Arslan şahın və atabəy Eldənizin ad ı ilə pul kəsdirməyə başladı 3 . 1 İbn Xaldun, V, səh. 168. 2 Əl-Hüseyni, vər. 86b-88a; həmçinin bax: Ravəndi, səh.276-277; Müq. et: Эрдоган Мерчил, стр. 43-45. 3 Ст. Лэн-Пуль, III, стр.244. 43 Ço x çəkməd i ki, Ərdəbil hakimi Nüsrətəddin Ağ Quş öldü. Eldəniz onun oğlu Məhəmməddən Ərdəbili və onun ətraf əyalətlərini aldı, onları öz vəliəhdi Cahan Pəhləvanın mü lklərinə qatdı, Məhəmməd ibn Ağ Quşa onun əvəzində Həmədanın Bərucird əyaləti verildi 1 . Bu addım, şübhəsiz, Atabəylər sülaləsinin Azərbaycanda yerləşən mülklərin in əsas ərazisini genişləndirməyə yönəldilmişdir. Azərbaycanda torpaq əldə etmək üçün Eldəniz sultanlığ ın paytaxtı sayılan Həmədanın ço x mühü m əyalətini vassala vermişdi. 1167-c i ildə atabəy Eldəniz "Mosula elçi göndərib, sultanın adına xütbə oxutdurmağı, pul kəsdirməy i, əvvəllər Səlcuq sultanlarına nə göndərilird isə, onları sultana göndərməyi tələb etdi. On lar tabeçilik və itaətlə cavab verdilər: Sultan Arslan şah ibn Toğrulun adına Mosulda və onunla qonşu vilayətlər Diyarbəkr və əl-Cəzirədə xütbə oxu mağa başladılar, ona hədiyyələr göndərdilər. [bunların arasında] məxmər, cins atlar, Bizans qatırları və Misirdə, Dəməşqdə hazırlan mış mü xtəlif geyimlər var idi. Qütbəddin Mədud ibn Zəngi ilə atabəy Şəmsəddin Eldəniz arasındakı dostluq möhkəmləndi və onlar əl-ələ verib, Su ltan Arslan şah ibn Toğrulun qulluğunda durdular" 2 . Bu gətirilən sitatdan görünür ki, Eldəniz belə bir halda öz dövlə tinin mövqeyini möh kəmləndirmək üçün Mosul hakimlərin in Səlcuqilərə münasibətdə formal vassallıq münasibətlərindən necə də istifadə etmişdir. A xı məhz Mosul atabəyi Sultan Məsudun Abbasi xə lifələrinə qarşı mübarizəsində əsas qüvvələrdən biri olmuşdur. Mosul atabəyi ilə sülh münasibətləri Eldənizin hakimiyyəti altında olan şərq və cənub-şərq ərazilərində hərəkəti üçün əl-qolunu açdı. Hic ri 563 (17.10.1167-4.10.1168)-cü ildə Kirmanın hakimi Toğrul şah öldü və onun oğlanları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə başlandı. Toğrul şah ın ortancıl oğlu II Arslan şah qaçıb Həmədana -Sultan Arslan şah və atabəy Eldənizin qulluğuna gəldi. Onlar onun xahişini qəbul etdilər. Bu haqda əl-Hüseyni belə yazır: "Atabəy onu ucaltdı, ona hörmət və ehtiram göstərdi, onu təmin etdi. O, onu öz evinə qaytarmaq üçün hazırlığa başladı. O, onun üçün lazımi miqdarda qoşun müəyyənləşdirdi və onlara mu zd verdi. O, bu qoşunlara Həmədan valisi əmir Cəmaləddin Məhəmməd ibn Ağ Quşu başçı təyin etdi. Atabəy onun bayrağı altında ən cəsarətli qəhrəman ları və təcrübəli süvariləri göndərdi. Əmir h icri 564 - cü ildə Həmədandan yola düşdü. O, paytaxtın yerləşdiyi Cüvaşirə çatanda oranın hakimi qaçdı və ə mir Cə ma ləddin Məhəmməd təntənə ilə şəhərə girdi. Qala ona təslim edildi, o da Su ltanın və atabəy Eldənizin göstərişinə görə oranı Kirmanın hakiminə təhvil verdi..." II Arslan şah əmirə dedi: "Mən sultanın bu ölkədə canişiniyəm (naib), buna görə də qoşunun muzdu veriləndən sonra nə qalsa, mən 1 Əl-Hüseyni, vər.88b. 2 Əl-Hüseyni, vər.92b Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|