Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
46 Aba, Ərzən ər-Rum hakimi Fəxrəddin, əmir Səltuq və başqa əmirlər də öz qoşunları ilə ona qoşuldular. Eldənizin qoşununun sayı 50 minə çatdı və 558-ci ilin səfər ayında (yanvar, 1163) əmirlərin birləşmiş qüwələri Gürcüstana hücum etdi. Eldənizin qoşunları ilə gürcü ordulan arasında hərbi əməliyyat bir ay uzandı. Hicri 558-ci ilin şabanında (iyul, 1163) müsəlman əmirlərinin birləşmiş qüvvələri Eldənizin başçılığı altında yenidən gürcülərə qarşı yürüşə başladı. Eldəniz yandırılmış (kül edilmiş) Dvini gürcülərdən geri aldı və III Georgini ağır məğlubiyyətə uğratdı 1 . Bu yürüşdə iştirak edən ibn əl-Əzraq əl-Fariqi yazır: " Gürcülər ən həqarətli məğlubiyyətə uğradılar. Onların varidatından o qədər çox qənimət götürülmüşdü ki, onu təsvir etmək və ya saymaq mümkün deyildi. Çarın axuru gümüşdən qaynlmış ilxı tövləsi ələ keçirilmişdi. Çarın anbarı və onda nə varsa, böyük gümüş çəlləklər də daxil olmaqla, hamısı zəbt edilmişdi. Bu gümüş çəlləklərdən biri sultana göndərildi. Onu və o cür başqa birisini daşımaq üçün bütöv bir araba lazım idi. Sultan onu və o dövrdə dövriyyədə olan dinar hesabı ilə iki min dinarlıq qəniməti öz sarayına göndərdi. O, qızıl və gümüş su qablarını göndərdi, adamların su içməsi üçün onlar Həmədan cümə məscidinə verildi. İkinci çəlləyi türkmənlər götürdü və onu tikə-tikə doğradılar. Müsəlmanlar çox böyük sayda qənimət əldə etdilər və çoxlu adam qırdılar, Abxaziya çarı qaçmağa üz qoydu və qalın meşədə gizləndi. Şah-ərmən üç tay yük ələ keçirdi; birində qızıl və gümüş qablar var idi, ikincisində tayı-bərabəri tapılmayan, müxtəlif qiy mətli daş -qaşla örtülmüş, ölçülməz dəyərdə qızıl və cavahiratla bəzədilmiş qızıl və gümüş xaçları olan çar sovməəsi, üçüncü yükdə qızıl, gümüş və cavahirat olan çar xəzinəsi var idi ki, onların bəzilərinə qiymət vermək mürnkün deyildi". Əl-Fariq i yazır: "Mən 549-cu ildə abxa z çarının xid mətinə gələndə həmin meşədə [gələcəkdəki] döyüş yerini görmüşdüm" 2 . Demək olar ki, bütün mənbələr gürcü qoşunlarının məğlubiyyə-tini Eldənizin yanına qaçıb, gürcü qoşunlannm mövqeləri haqqında ona xəbər verən hansı bir gürcününsə xəyanəti ilə izah edirlər. Bu gürcü guya ki, Eldənizə derhişdi: "Əgər sən mənə qoşun versən, onda mən onu tanıdığım yolla aparar və gürcülərə arxadan elə yaxmla-şaram ki, onlar bunu sezə bilmə zlər" 3 . Eldəniz onun doğruluğuna inandı və onunla qoşun göndərdi. Onlar birgə hücum günü haqqında [qabaqcadan] şərtləşdilər. Həmin gün gəlib çatanda, hər iki yandan sıxışdınlan gürcü qoşunu darmadağın edildi. Geriyə qaçan gürcüləri üç gün təqib etdilər 4 . Alban tarixçisi Mxitar Qoş qeyd edir ki, gürcü qoşunlarının mövqeləri haqqında məlumatı atabəy Eldənizə gürcü çan İvanenin sipəhsaları Smbat oğlu Orbeli vermişdi. O, "[bu xəbəri] atabəyə və sultana gizlincə çatdırmışdı, belə ki, onlar ilə ittifaqda idi və 1 Vardan, 156, Stepannos Orbelian, səh.219; Müq. et: Histoire de la Georgie, 1/2, p.255. 2 İbn əl-Kalanisi (İbn əl-Əzraq), səh.361-362. Müq. et: V.Minorsky, Studies, pp.93-94. 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.80; İbn Xaldun, V, səh.171. 4 Мхитар Гош стр, 19. 47 rüşvət onun gözünü tutmuşdu" 1 . Orbeli çar III Georgiyə qarşı qəsd düzəldən iri gürcü aznaurlarının dəstəsinə başçılıq edirdi. Qəsdçilər "çar taxt-tacını mənimsəmiş" III Georgini devirmək, taxta Georginin qardaşı oğlu, İvane Orbelinin kürəkəni və yetişdirməsi (İvane Demnənin atabəyi sayılırdı) Demnəni çıxarmaq istəyirdilər. Tarixçi Stepannos Orbelian əmir-sipəhsalar İvane Orbelinin xəyanətini məhz belə bir planda təsvir etmişdir: "İvanenin ona qarşı münaqişələrinə çar Georgi son qoymaq istədikdə İvane Lori qalasında gizləndi və oradan öz qardaşı Lipariti atabəy Eldənizin yanına göndərib xahiş etdi ki, öz qoşunları ilə Gürcüstana gəlsin" 2 . Çar III Georgi Lorini bir neçə aylığa mühasirədə saxladı, İvanenin tərəfdarları tədricən qalanı tərk etməyə və Georgiyə təslim olmağa başladılar. Georginin düşərgəsindən İvaneyə təslim olmağı təklif etdilər, "belə ki, onlar atabəy Eldənizin gəlməsindən qorxurdular". Şahzadə Demnə də qaladan qaçdı. Bundan sonra İvane Georginin onun həyatına toxunmayacağı andına inanıb təslim oldu, ancaq çar öz sözünə xilaf çıxıb İvaneni, onun oğlanlarını və qohumlarını tutmağa əmr etdi. O, İvanenin gözlərini çıxartdırdı, şahzadə Demnənin gözlərini kor etdi, onu axtaladı, başqa qohumlarını isə öldürməyi əmr etdi 3 . İvanenin göndərdiyi və "öz oğulları Eliku m və İvane ilə atabəy Eldənizin yanına gələn" Liparit "60 minlik fars ordusunu çoxlu süvari ilə gətirib qardaşın ın kö məyinə gəld i" 4 . Gü rcüstanın məğlubiyyətindən sonra Liparit atabəy Eldənizin yanında qulluqda qaldı. Onun oğullarından biri - Eliku m Eldənizə xid mət etməyə başladı, başqa oğlu İvane isə Atabəyin Gəncədəki can işininin yanında qulluğa girdi. Stepannos Orbelian ın dediyinə görə, Eliku m Eldənizin və onun oğulları Pəhləvanla Qızıl Arslanın sarayında yaşadı, "onlardan farsların ölkəsindəki bütün kübar əyanlardan daha artıq mənsəb aldı. Atabəy böyük Hamian (M iyanə - ?) şəhərini ona verdi, onu öz oğlu adlandırırdı, ona tuğra mülkiyyəti təhkim etdi və həmçinin onu 12 illiyə Rey, İsfahan və Qəzvin kimi böyük şəhərlərə vali və əmir təyin etdi" 5 . Daha sonra tarixçi göstərir ki, sultan Eliku mu məcbur edird i ki, o, islamı qəbul etsin və qızın ı ona ərə versin. Ancaq Eliku m mü xtəlif bəhanələrlə bundan boyun qaçırır və xahiş edir ki, onu Naxçıvan vilayətinə qulluğa 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.80; İbn Xaldun, V, səh.171-172; S.Anetsi (səh.138) satqınların adlarını sadalayır və Eldənizin qoşunlarının erməni təqvimi ilə 613 (09.02.1163)-cü ildə hücum etdiyini göstərir; Matevos Urfetsi, səh.362-365; İbn əl-İbri, səh.286-287. Gürcü salnaməsinin (1/1, səh.390- 395) bu hadisələrə və ümumiyyətlə, Georginin hakimiyyət dövrünə aid məlumtaları olduqca qarışıq və anlaşılmazdır. 2 Stepannos Orbelian, səh.217-219; Tacidarların tarixi və mədhi, səh.29. 3 Stepannos Orbelian, səh. 220; Tacidarların tarixi və mədhi, səh.29. Müq. et: Gürcüstan tarixi, I, səh.193-194. 4 Stepannos Orbelian, səh.220. 5 Yenə orada, səh.221. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|