Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
52 (Ona həmd və sanalar olsun! - ərəbcə) qəzəbinə gəlsin. Tarix 595 (ermənicə). Kim [şərtə] əzm ilə əməl etsə, Allah onu bəxtiyar etsin. Amin!" 1 Atabəy Eldəniz və onun xəlifələri Gürcüstan ilə arasıkəsilməz mübarizədə Azərbaycan və qonşu vilayətlərin xristian əhalisini öz tərəflərinə çəkməyə ümid bəsləyirdilər. Azərbaycan Atabəyləri bu məqsədlə yerli ruhaniləri himayə edirdilər. Ermən i salnaməçisinin məlu matına görə, atabəy Eldəniz " xristianları sevir və ölkənin abadlığına qayğı göstərirdi" 2 və "xeyirxah xasiyyəti və sülhsevərliyi ilə fərqlən ird i. Onun hakimiyyəti illərində ço x ölkələrdə əmin- aman lıq hökm sürürdü" 3 . Eldənizin oğulluğunun sultan taxtına çıxması ilə, demək olar ki, eyni vaxtda III Stepannos (1168-1214) Sünikin baş keşişi seçildi. "Atabəy Eltukuz, onun oğulları - atabəy Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkr ona hörmət göstərir, onu nəvazişlə "fəxr əl-Məsih" ("Məsihin - İsanın fəxri") adlandırırd ılar. Onun şərəfinə bizim siqəl (sicill) adlandırd ığımız mənşur (fərman) və tuğra, yaxud möhürlü tərifnamə vermişdilər. Baş keşiş III Stepannos "öz eparxiyasına nəslin in vərəsəlik etməsi üçün atabəydən fərman və siqəl ald ı. Noravank kilsəsinə məxsus bütün ərazi üçün də o, atabəydən yazılı mənşur (fərman) almışdı. [Sonra] atabəydən Ağaraki-Dzor kəndin i də istədi. [Atabəy] oranı iltifatla, sabit və ədalətli mənşurla kilsəyə bağışladı. Monastınn yanında nə varsa hamısını - torpağı, suyu, bağlan, üzü m-lükləri, həmçin in yaşayış yerlərini və hətta Anapat qalasım da bütün vergilərdən azad etdi" 4 . * * * Biz, Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin qərb sərhədlərindəki siyasi şəraiti, atabəy Şəmsəddin Eldənizlə Gürcüstanın qarşılıq lı münasibətlərin i gözdən keçirdik. İndi də dövlətin şərq hüdudlarındakı vəziyyətə nəzər salaq. Sultan Arslan şahın və atabəy Eldənizin torpaqla rın ın uzaq şərqində Nişapur hakimi Müəyyid Ay-Aba onların vassalı idi. Böyük Sultan Səncərin ölümündən sonra, 1157-c i ildə Ay-Aba güclənməkdə olan Xa rə zmşah İl-A rslan (1156-1172) tərəfindən gözlənilən təhlükənin qarşısını almaq məqsədilə sultanın yardımına, daha doğrusu, Atabəy Eldənizin yard ımına ümid bəsləyərək, Su ltan Arslan şahın adına xütbə o xutdurdu. Atabəyin köməyinə arxalanan Ay-Aba hicri 558 (1163)-ci ildə Ku mis vilayətinə hücum etdi, Bistam və Dəmqan şəhərlərini tutdu, vilayətə öz can işini Tengizi təyin etdi, o isə Mazandaran şahı Rüstəmlə münaqişəyə girdi. 1163 -cü ilin Л.Т . Гюзальян.Персидская надпис.ю стр, 629-241; V.Minorsky, Studies , səh. 100. M. Borsset, Les Ruines d`Ani, I, pp, 31-32. 2 Vardan, səh. 151-152. Müq. et: Y.A.Manandyan, səh.275. 3 Памятники армиянской агиографии, стр, 254. 4 Stepannos Orbelian, səh.195, 200. 53 oktyabrında Rüstəm şahın ordusu əzildi və onun torpaqları Ay-Aba torpaqlarına birləşdirildi. Su ltan Arslan şah və atabəy Eldəniz Ay-Abaya fəxri geyim, bayraq və hədiyyələr göndərdilər və onun İraq sultanlığ ının şərqində canişinlik rütbəsini təsdiqlədilər 1 . Atabəyin təklifi ilə Ay-Aba hakimiyyəti altında olan bütün torpaqlarda Sultan Arslan şahın adına xütbə oxutdurmağa başladı 2 . Hicri 562 (28.10.1166-16.10.1167)-ci ildə Ay-Aba Həmədana gəldi və atabəy Eldənizə bildirdi ki, Xarəzmşah İl-Arslan öz qoşunlarını Nişapuru tutmağa yönəltmişdir. O, Atabəyi qabaqcadan xəbərdar etdi: "Əgər siz ona qarşı çıxıb qabağını almasanız və qəsdlərinin yolunu kəsməsəniz, onda sizin qənşərinizdə [yerin altından] elə bir bulaq fəvvarə vuracaq ki, onun gözünü tıxaclaya bilməyəcək və elə dəniz yaranacaqdır ki, axınını dayandıra bilməyəcəksiniz" 3 . Atabəy Eldəniz Həmədandan Reyə yollandı və oradan Xarəzmşah İl-Arslanın yanına aşağıdakı məzmunda bir məktubla elçi göndərdi: "Doğrudan-doğruya bu Müəyyid Ay-Aba sultanın məmlükdür, Xorasan isə sultanın ölkəsidir, onun atalarının və babalarının yeridir. Eləcə də sənin qaldığın Xarəzm də onun mülküdür! Əgər sən Nişapura hərəkət etsən, onda mənim cavabım sənə qarşı hücum və bizim aramızda müharibə olacaqdır. Sən özün haqqında düşünmürsənmi!" 4 Atabəy Eldənizin məktubu Xarəzmşahı qəzəbləndirdi və o öz qoşununu Nişapurun mühasirəsinə yönəltdi. Şəhərin mühasirəsi iki ay sürdü, ancaq Nişapur dayanıb tab gətirdi. Xarəzmşah Eldənizin qoşunlarının Bistama hücumunu eşidəndə, öz qoşununu Nişapurdan geri çəkdi və Bistamın divarları önündə Atabəylə üz-üzə gəldi. Onların arasındakı döyüş bir nəticə vermədi, ancaq yaxın bir vaxtda Müəyyid Ay-Aba özü Xarəzmşahın tərəfinə keçdiyindən, Nişapur İraq səlcuqiləri üçün itirilmiş oldu 5 . Hicri 563 (17.10.1167-04.10.1168)-cü ildə Marağahakimi Nüsrətəddin Arslan- Aba əl-Əhmədili xəlifə Müstəncidə məktub göndərib ondan xahiş etdi ki, Bağdadda xütbəni Sultan Mahmudun adına oxutdursun. Atabəy Eldəniz qiyam qaldırmış vassalı itaətə gətirmək üçün oğlu Cahan Pəhləvanın başçılığı altında qoşunu silahlandırdı. Mara- ğanın divarları önündə Nüsrətəddin Arslan-Aba məğlub edild i. Cahan Pəhləvan Marağanı mühasirəyə aldı, ancaq sonra banşıq bağladı 6 . 564 (05.10.1168-24.09.1169)-cü ildə atabəy Eldəniz Rey şəhərini və nahiyəsini yenidən ələ keçirtdi. Buna səbəb Rey hakimi Əmir İnancın dövlət xəzinəsinə illik vergin i ödəməkdən boyun qaçırması id i. Eldəniz vergin i almağa öz adamlarını göndərəndə, İnanc rəsmən imtina etdi. Bu zaman Atabəy İraqdan bir məktub aldı. Ona sadiq adamlar bildirirdilər ki, Əmir İnanc İl-Arslan la sazişə gəlib, Atabəydən imtina etmək və Reyi ətrafı ilə birlikdə Xarəzmşahın hakimiy - 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.92. 2 Yenə orada, vər.93a. 3 Əl-Hüseyni, vər.91b-92a. 4 Yenə orada, vər.92a. 5 Yenə orada, vər.92b. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.97-98; İbn Xaldun, V, səh.175. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|