Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
50 hamısı qızıldandı. Onun xəzinəsində böyük miqdarda qiy mətli qaş-daş, inci və mərcan tapdılar" 1 . Belə bir məğlubiyyətə baxmayaraq, gürcü qoşunu hicri 559-cu il cu madi əl- əla ayında (aprel, 1164) yenidən Ani şəhərinə basq ın etdilər və onu taladılar. Özünü yetirən atabəy Eldəniz onları şəhərdən qovdu və düşməni izləməy i Sürməri hakimi İb rahimə həvalə etdi. Eldəniz ö zü isə şəhərin bərpası haqqında göstəriş verdi və hicri 559 I (1164)-cu ilin sonunda Anini əmirlərdən Şəddad və Fəzlunun qardaşı Əmir Şahənşaha (1164-1174) verdi 2 . 561 (1166)-ci ildə böyük bir gürcü qoşunu Azərbaycana soxuldu. Gəncəyədək gəlib çatdı, orada qətlə və talan lara başladı 3 . Hic ri 569-cu ilədək nə gürcülər, nə də atabəy Eldəniz heç bir fəal fəaliyyət göstərmədi. 569-cu il qışın ortalarında (yanvar, 1174) Atabəyin qadını Mö münə xatın Naxçıvandan Həmədana gəlib, gürcü qoşununun yeni hücumu haqqında xəbər gətird i. Baharın gəlişi ərəfəsində, Atabəy və onun oğulları başda olmaqla ordu Naxçıvana yollandı, Qurban bayramı günü (yanvar, 1174) yürüş üçün hər şey hazır id i. Bir neçə gündən sonra ordu "torpaqları Naxçıvandan üç mən zil məsafədə olan" 4 gürcülərə qarşı hücuma keçdi. Ancaq baş qaldıran taun xəstəliy i Atabəyin ordusuna böyük tələfat verdi: "Hər yüz döyüşçüdən, demək olar, hamısı ölürdü. Taun çox insan həyatı apardı. Buna baxmayaraq, Böyük atabəy və şah- ərmən (Nəsirəddin Sökmən) azsaylı qoşunla abxaz çarına qarşı yürüşü davam etdirdilər. Gürcü lər əlçatmaz dağlarda və qalm meşələrdə gizləndilər". Atabəyin qoşunu Ağşəhər qalasını tutdu 5 və ətraf nahiyələ ri talayıb Na xç ıvana qayıtdı 6 . Hicri tarixi ilə 570-ci il rəbiüləvvəl ay ında (oktyabr, 1174) gürcü qoşunları bir neçə gün içində Anini mühasirəyə ald ılar, şəhəri ələ keçirib taladılar və oraya öz canişinlərin i təyin etdilər 7 . Atabəy Eldəniz ö z qoşunlarını Aninin hakimi Şahənşahın kö məyinə göndərdi, ancaq "böyük döyüşdən" sonra gürcülər tərəfindən məğ lub oldu 8 . Bir müddətdən sonra Eldəniz yeni qüvvə toplayaraq bir daha gürcülərə qarşı çıxd ı. Düşmən tərəflər Dvin yaxınlığındakı dü zdə qarşılaşdılar, ancaq döyüş baş verməd i, Eldəniz qoşunlarını Naxçıvana qaytardı 9 . Hic ri 571-ci il məhərrə m ayında (avqust, 1175) atabəy Eldəniz, Sult an Arslan şah, Xilat hakimi Şahərman və Diyarbəkr hakimin in qoşunu Cahan 1 Əl-Hüseyni, vər.90a-91b; Müq. et: Ravəndi, səh.274-275; Yəzidi, səh.160-161. 2 İbn əl-Kalanisi, səh.364; Vardan, səh.156. 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.94. 4 Ravəndi, səh.284; Müəllifi naməlum "Səlcuqnamə", səh.71. 5 Bu, Çaldır gölünün yaxınlığında, Kars-Axalkalaki yolundakı Tetris-Tsixe qalasıdır. 6 Ravəndi, səh.284-285; Müəllifı naməlum "Səlcuqnamə", səh.71. 7 İbn əl-Kalanisi, səh.364-365; Vardan, səh.158-159; Tacidarların tarixi və mədhi, səh.23. 8 İbn əl-Kalanisi, səh.365; T acidarların tarixi və mədhi, səh.24. 9 İbn əl-Kalanisi, səh.365. 51 Pəhləvanın başçılığı altında gürcülərə qarşı daha bir yürüş düzəltdilər. "Onlar Lori Dmanisi dü zənliyinə çatdıla r, vilayəti yağ malad ıla r, A xa lkala ki ilə Trialeti arasında yerləşən Ağşəhər mahalına girdilər və buranı elə dağıtdılar ki, sanki burada qabaqlar bir kimsə yaşamamışdır. Gürcülərin çarı keçilməz sıx meşədə gizləndi. Eldəniz burada bir neçə gün qaldıqdan sonra Naxçıvana qayıtdı" 1 . Gü rcü salnaməsi Eldənizin bu yürüşünü təsvir edərək yazır ki, çar III Georgi bu vaxt "kiçik bir dəstə ilə Lori və Diman isi dağları arasında kef çəkir, ov ovlayırdı. Qoşunların yerini öyrən mək üçün onun yanına su ltanın göndərdiyi bic, hiyləgər və ö z işini yaxşı bilən bir adam gəld i. O, hər şeyi öyrənib, sultanın və atabəyin qarşısında gəlib durdu və dedi: "Budur bizim intiqam almaq anımız, əgər biz ondan yararlan masaq, belə bir an ələ düşməyəcək". "Onlar çann kiçik b ir dəstə ilə qald ığını görüb, bütün gecəni yol getdilər, dan yeri söküləndə yatanların üstünü [gözlən ilmədən elə] kəsdilər ki, çar birtəhər yaraqlanıb, ata min məyə macal tapdı" 2 . Çarın əshabələri ona geriyə qayıtmağı təklif etdilər, ancaq o, döyüşə girməyi qərara a ldı. Gü rcülər "elə bir ig idlik göstərdilər ki, bircə (?) faydasız aznaurdan və xaç aparandan başqa, döyüşdə nə bir əyan, nə bir aznaur, nə də çara tabe, nəyə isə yararlı və tanınmış bir adam itirməd ilərsə 3 , buna baxmayaraq, çar III III Georgi güc-bəla ilə əsir düşməkdən qurtardı, "abxazlar darmadağın edild i, müsəl-manlar elə bir qələbə çald ı ki, beləsin i kimsə xatırlaya b ilmirdi" 4 . Bu məğlubiyyətdən sonra çar III Georgi "Anisini onun keçmiş hakimlərin in qohumlarına qaytarmalı oldu" 5 , bununla da çar III Georg inin "Aniyə bir daha qayıtması nəsib olmayan" 6 Əmir Şahənşahı özü ilə aparması haqqında Vardanın verdiyi məlu mat həqiqətə uyğun deyildir. Bunu Əmir Şahənşah tərəfindən yazılmış hicri 595 (03.11.1198-22.10.1199)-c i il tarixli yazı da təsdiq edir. Yazıda deyilir: "Mən - adım Sultan 7 ibn Mahmud ibn Şavur ibn Mənuçöhr əş-Şəddadi, babalarının və nəsillərin in ömrünü uzatmaq (can-darazi) üçün buyurdum: Əbül-Məməran məscidi yerləşən yerdən xeyirxah ehtiyaclar üçün tikilmiş dükanadək (dükkan ku sabuləst) bu ərazidən olan pamb ıq parçaları (pəndə- furuşi və kəttani) satışı, biz əmr etdik ki, alğı və satqı məhz bu yerin ö zündə aparılsın. Əgər bir kimsə bu göstərişin varlığına pozuqluq gətirsə, qoy o, Allahın 1 Yenə orada. 2 T acidarların tarixi və mədhi, səh.25. 3 T acidarlarının tarixi və mədhi, səh.26. 4 Ravəndi, səh.285. 5 T acidarların tarixi və mədhi, səh.26. 6 Vardan, səh.159. 7 Özünü Mahmudun oğlu adlandıran Ani hakimi Şəddadın və IV Fəzlunun qardaşı idi, ola bilsin ki, farsca Şahənşah adını ərəb dilindəki "sultan" sözü ilə eyniləşdirmişdir. L.T.Gözəlyən ("Akademik N.Y.Marra" məcmuəsi, səh.629-641) "ki" - yəni "hansı ki" sözünü yanlış olaraq "Key- Sultan" oxumuşdur. Beləliklə, bu kitabəyə görə Şəddadilərin Anidəki hakimiyyətlərinin son tarixi hicri 595-ci il götürülməlidir. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|