Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
143 kimi, Şirvanşahlar əksər hallarda heç vaxt müstəqilliyə malik olmamışlar, demək olar ki, həmişə qonşu qüvvətli ölkələrin təsiri altında qalmışlar" 1 . I Axsitanın ölü m tarixi mə lu m deyildir. Xaqaniyə görə, İsmətəddindən iki uşağı olmuşdur - oğlu Ədudəddin Fəriburz cavan ikən, qızı Al Çiçək həddi- buluğuna çatmamış ölmüşdür 2 . Niza mi " Leyli və Məcnun" əsərində I Axsitanın Mənuçöhr adlı bir oğlunun da adını çəkir 3 . Ehtimal ki, I A xsitanın başqa uşaqları da olmuşdur, yoxsa əl-Hüseyni yazmazd ı ki, Şirvanşah öz qızın ı atabəy Cahan Pəhləvanın oğlu Əmir Əmiran Ömərə ərə verdi 4 . Bundan başqa, kraliça Tamarın tarixçisi yazır ki, 1192-ci ildə Şamaxıdakı zəlzələdə Şirvanşah 1 A xsitanın arvadı və uşaqları həlak oldu 5 . I A xsitanın ölü mündən sonra Şirvanın taxtını onun qardaşı - iy irminci şirvanşah Şahənşah tutdu. Şahənşah ibn Mənuçöhrün sikkələri h icri 595 (1198- 1199)-ci ildə həkk olunmuşdur 6 . Burada da şərti olaraq Şirvanşah I Axsitanın hakimiyyətinin son ilini 594, ya da 595 (1198 və 1199)-ci ilə aid etmək olar. Y.A.Paxo mov Şahənşahm adı ilə həkk olun muş sikkələri araşdırarkən qeyd edir: "Şirvanşah III Mənuçöhrün oğlu və I A xsitanın qardaşı id i, taxt -tac Fərru xzadın əlində möhkəmlənənə qədər Şahənşahın ölümündən sonra arada nifaq düşdü. Ola bilər ki, I A xsitanın b ilavasitə xələfi mənim əvvəllər güman etdiy im kimi Əfridun deyilmiş, məh z Şahənşah imiş. Şəhanşahı Əfridunla eyniləşdirmək olmaz... Beləliklə, yeni b ir şirvanşah III Mənuçöhrün oğlu, onun bilavasitə və ya ən yaxın xələflərindən biri Şahənşah ortaya çıxır" 7 . Qısa ikiillik (1196-1198) hakimiyyətindən sonra Şahənşahın taxt-tacın ı III Mənuçöhrün böyük oğlu - iyirmi birinci şirvanşah Zöhrətəddin II Əfridun tutdu. Onun haqqında Xaqaninin I A xs itanın ölü münə həsr etdiyi mərsiyədə sözarası işarə vardır: Ah! Sevinc Kəbəsi indi qəm yuvası oldu, çünki bu böyük I Axsitanın bütün şöhrəti öz günlərini yaşayıb qurtarmağa mane olmadı. Lakin böyük (kimya) öz xasiyyətləri ilə hər səhər sanki deyirdi: "Bizim şəhərimizi alçaldan adamın adı qoy dünyadan silinsin" 8 . Y.A.Paxo mov yazır ki, "bu qaranlıq şeirlər düzgün şərh olunsa. "böyük" deyildikdə öz oğlu II Fəriburzun sikkələrində adı çəkilmiş II Əfridun başa 1 A.Bakıxanov. Gülüstani-İrəm, səh.70. 2 Xaqani. Divan, səh.532-536; bax: H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.35. 3 E.Э.Бертельс. Низами и Физули, стр. 143, 144, 251, 274. 4 Əl-Hüseyni, vər.l04b. 5 История и восхвалание венценосцев, стр.57. 6 E.A.Пахомов. Ширванщах Щаханшах, стр. 69-70. 7 Yenə orada, səh.70; yenə də onun: Монетны находки в Азербаиджане в 1924 г., стp.75. 8 N/Khanikov, р. 135, Е.А. Пахомов. Краткий курс, стр. 37. 144 düşülür. O, az vaxtda taxt-taca sahib ola bilərdi: belə ki, hicri 600-cü ildə artıq Fərru xzad hakimiyyətə gəlmişdi, ona qədər isə Əfridunun oğlu Fəriburz hakimiyyətdə idi" 1 . Sikkələrə görə, növbəti - iy irmi ikinci şirvanşah II Əfridunun oğlu II Fəriburz o lmuşdur. Xəlifə ən-Nasirə-lidin Allah m (1180-1225) dövründə II Fəriburz tərəfındən sikkələr döyülmüşdür ki, onlarda "əl-malik əl-ad il Cəlal əd- dünya v-əd-Din Fəriburz ibn Əfridun ibn Mənuçöhr, şirvanşah" 2 həkk ed ilmişdir. Bu Şirvanşahın da hakimiyyəti qısa müddətli olmuşdur. Belə ki, artıq hicri 600-cü ildə Şirvan tacında iyirmi üçüncü şirvanşah I Fərru xzad - III Mənuçöhrün dördüncü oğlu yer tutur. Bu Şirvanşahın hakimiyyəti haqqında müstəqim məlu matlar yo xdur. Bununla belə onun adı oğul və nəvələrin in sikkələrində, Mərdəkandakı da irəv i qalanın epiqrafık yazılarında o xunur. İyirmi dördüncü şirvanşah Fərru xzad ın oğlu I Gərşəsbdir (Quştəsb). Birinci ad daha məqsədə uyğundur, çünki sikkələrdə ona rast gəlmək olur. Bu şirvanşahın hakimiyyətinin başlanğıcını hicri 600-cü ilə aid etmək olur. Mərdəkandakı dairəvi qalanm tikintisin in başa çatması bu illə qeyd olunur. Bürcdəki yazı belədir: Bu qalanı dünyanın məşhur hökmdarı, adil, qadir, mü zəffər, qalib, dünya qüruru və etiqadı uğrunda mübariz [islamın kö məkçisi], müsəlmanların dayağı, dinin müdafiəçisi olan Gərşəsb ibn Fərru xzad ibn Mənuçöhrün hakimiyyəti günlərində... [qoşunların ko mandanı] dünyanın böyük sipəhsaları, güclü. ehtiramlı, dinin və dövlətin ulduzu olan İshaq ibn Kakuya tikmişdir. Mordad ayının günlərində altı yüzüncü ildə (23.07.-22.08.1204). Qalaya g irişin sol tərəfındə (onun cənub -şərq tərəfində) bu sözlə r həkk olunmuşdur: "Bənna Əbd əl-Məcid ibn Məsud" 3 . Şirvan qoşunlarımn ko mandanı, müdafıə istehkamların ın tikintisinə rəhbərlik edən şəxsin - yəni İshaq ibn Kakuyanın adının əzəmətlə çəkilməsi göstərir ki, Şirvanşah Gərşəsb ibn Fərruxzad dövlətin və xüsusilə onun dəniz sahillərinin müdafıəsinə böyük əhəmiyyət vermişdir. Bu Şirvanşahın sikkələrində aşağıdakı yazdar həkk o lunmuşdur: "əl-malik əl-müəzzəm Gərşəsb ibn Fərru xzad ibn Mənuçöhr, şirvanşah" və "ən Nasirlidin Allah". Gö rünür I Gərşəsbin hakimiyyət dövrü xəlifə ən -Nasirin ölü münədək davam etmişdir, belə ki, həmin xəlifən in dövründə I Gərşəsbin oğlu III Fəriburz sikkələr buraxmağa başlamışdır 4 . 1 Е.А. Пахомов, Краткий курс, стр. 37. 2 Yenə orada, səh.38. 3 Yenə orada, səh.39. N.V.Xanıkov kimi, qalanın tikilməsini I Gərşəsbin atası I Fərruxzada aid edir, halbuki başqa əsərində (Старинные оборонные сооружения Апшерона, стр, 56 -57) yazı düzgün oxunmuşdur. Həmçinin bax: A.A.Aлескер-3aдe.Надписи, стр, 380; А.А.Ализаде, стр.357-358. 4 Е.А. Пахомов. Краткий курс, стр. 40. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|