Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
149 Şirvanşah ölkədə olan çətin şəraitə əsaslandı, bir də ki, ölkən in böyük hissəsinin, məsələn, Şəki və Qəbələnin onun hakimiyyətindən çıxd ığın ı qeyd et di. Eyni zamanda gürcülər [ölkənin] ətraf hissələrin i rutmuşdular. Bu məsələ ətrafında onlar arasmda elçilər mübadiləsi aparılırdı. Nəhayət, hər il Cəlaləddinin xəzinəsinə 50 min dinar vergi verilməsi ilə razılığa gəldilər" 1 . Monqollar Cənubi Qafqazı viran qoyub Dərbənd keçidindən şimala doğru yollandıqdan sonra 618 (1221)-ci ildə Qəbələ və Şəki gürcülər tərəfındən tutuldu 2 . Bu zaman Şirvan və Arran əhalisin in "yaxşı düşmən" saydığı və ödənc verdikləri gürcülər Beyləqanı və Gəncə ətrafını qarət etdilər 3 . Hic ri 624 (1227)-cü ildə Sultan Cəla ləddin ikinci də fə Tiflisi tutduqdan sonra "Səfiəddin Məhəmməd ət-Tuğrayin i Şirvan şəhərlərinin - Şəki və Qəbələn in vəziri təyin etdi. Bu şəhərlər hələ bir neçə il əvvəl qüvvətli olarkən onların əlinə keçmişdi" 4 . Bu zaman Şirvanın işləri ilə Xarəzmşahın vəziri Şərəf əl-Mülk məşğul id i. O, Ərdəbil, Beyləqan və Muğana iqta sifəti ilə sahib id i və sonuncu Xarəzmşahın etibarından istifadə edərək bu vilayətlərin gəlirini mən imsəyirdi. Sonradan aşkar oldu ki, vəzir qonşu hakimlərdən "Arran və Azərbaycanın hakimi qalmaq, lakin xütbəni onların ad ına o xutdurmaq" razılığ ını almaq n iyyətində imiş 5 . Muğanda məskən salan Şərəf əl-Mülk 1227-ci ildə Şirvanşah III Fəriburzdan növbəti 50 min dinar xərac ödəməyi tələb etdi. Lakin Şirvanşah vəzirin hiyləsinə və pulları ö zü mən imsəməsinə şübhələnərək tələbi rədd etdi. Şirvanşaha qəzəblən miş vəzir Kür sahillərinə yönələrək, dörd min atlını Şirvana soxulmaq üçün təchiz etdi. III Fəriburz "öz mə mlə kətini tərk etdi" və Şərəf əl- Mülkün dəstəsi bu yürüşdən nəticəsiz qayıtdı 6 . Sonra Şərəf əl-Mülk Ara zdan keçərək Quştəsfı əyalətini ələ keçirtdi, buradan şirvanşahın vergi toplayanlarını (amillərini) qovaraq, həmin ildə vilayəti 200 min d inara ödənc (damari) verdi. Ən- Nəsəvi yazır: "Bu v ilayətin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, Araz və Kür çayları arasında yerləşirdi. Buraya ancaq gəmidə üzərək gəlmək olardı. Burada çoxlu su anbarları var, su quşları və balıq ovundan çoxlu gəlir əldə edird ilər. Elə olur ki, yüz qazı o lan sürünü bir dinara satırlar" 7 . Xarəzmşah Cəlaləddin bu vilayəti "əsirlik zəncirindən" xilas edib, Tiflisdən gətirdiyi və Quştəsfıyə hakim qoyduğu Cəlaləddin Sultanşaha iqta sifətilə vermişdi 8 . 1 Ən-Nəsəvi, səh.223. 2 İbn əl-Əsir, IX, səh.381. 3 Yenə orada, IX, səh.349, 355. 4 Ən-Nəsəvi, səh.193. 5 Ən-Nəsəvi, səh.275. 6 Yenə orada, səh.208. 7 Yenə orada, səh.222. 8 Yenə orada. 150 Şirvanşah III Fəriburz dəvət gözləmədən Sultan Cəlaləddin Manqburnun yanına gəldi. O, xarəzmilərin Şirvana soxu lmaq ehtimalını xəbər verməklə belə hesab etdi ki, "Sultan hüzuruna ayaq basmaq onun üçün şərəf işi o lacaq və onu qara gündə taleyin qəzavü qədərindən xilas edəcəkdir" 1 . Şirvanşah sultana 500 at, vəzir Şərəf əl-Mülkə isə 50 at bağışladı. Vəzir hədiyyənin azlığ ından inciyərək "Sultana Şirvanşahı həbs etməyə və onun ölkəsini Sultanın qonşu mülklərinə birləşdirməyi məsləhət verdi". Lakin Sultan vəzirin xainliyin i artıq bilirdi və ona qulaq asmadı. O, Şirvanşahı fəxri libasla mükafatlandıraraq, III Fəriburza "onun öz mü lkündə təsdiqi və [xəzinə üçün] təyin olunmuş verginin 20 min dinar məb ləğində azalması" haqqında fərman (tövqi) verdi. Şirvanşah ən-Nəsəvinin özünə, tarixçinin yazdığı kimi, fərman ı tərtib etdiyinə görə min d inar verd i 2 . III Fəriburz dövründə Bakı bu xtasında qala tipli müdafiə qurğuların ın tikintisinə və bərpasına başlandı. Tikintinin qurtarma tarixi hicri 632 (26.09.1234 -15.09.1235)-ci il, yəni monqol basqınından sonra, qeyd edilmişdir 3 . III Fəriburz zamanı şeyx Hüseyn ibn Əlinin (Pir-Hüseyn) qəbri üstündə Xanəgah tikilmişdir. Xanəgahın şərq divarının portalındakı yazı belədir: Bu binanı dünya hökmdarı, adil, yard ım göstərən, qalib, islam və müsəlman lar padşahlığının dini və dünyəvi yüksəlişi, hökmdar və sultanların tacı Cam Əfridunun vəliəhdi olan Əbül Müzəffər Fəriburz ibn Gərşəsb ibn Fəru xzad ibn Mənuçöhr, mö min lərin kö məkçisi - A llah onun tərəfdarlarını möh- kəmləndirsin! - hakimiyyəti dövründə böyük sədr, sevimli, hörmətli, Xorasanın vüqarı Xəzər Vasak adı ilə məşhur Şərəf əd-Dövlə və-d-Din Həsən ibn Məhəmməd ibn Hüseyn Bavəndinin - Allahm xeyriyyə işlərinə köməy i uzadılsın -pulları ilə tikməy i əmr etmişdir. Rəcəb ay ında yüz qırx birinci ildə (15.12.1243-13.01.1244) 4 . 13.01.1244) 4 . Beləliklə, hələlik əlimizdə olan məlu matlara əsasən hicri 641-ci ili şirvanşah III Fəriburzun hakimiyyətinin son dövrü hesab etmək o lar. İyirmi altıncı Şirvanşah II A xsitan ibn III Fəriburz hakimiyyətinin ilk illərində sanki ö z müstəqilliyini saxlaya b ilmişdi. Bu dövrdə yaşayan Zəkəriyyə əl - Qəzv ini yazır ki, "Şirvan hökmdarı qüdrətli hakim idi, güc və qüvvət sahibi id i" 5 . Sonra Şirvan haqqındakı qeydində əl-Qəzvini deyir: "Şirvan müstəqil qeyri-asılı vilayətdir. Onun hökmdarın ın adı A xsitandır" 6 . Ehtimal ki, burada söhbət məhz II 1 Yenə orada, səh.223-224. 2 Ən-Nəsəvi, səh.224, 231; həmçinin bax: B.B.Бартольд. Ширваншах, Ш, стр. 877 -878. 3 Е.А.Похомов. Краткий курс. Уточнение даты крепости Бакинской бухты, стр. 90; И.М. Джафар-заде.Археологические раскопки 1946 г., стр. 9-12; А.А.Ализаде. Из истории государства Ширванщахов, стр. 100; С.Ашурбейли.Очерк, стр. 142; 4 В.Сысоев.Древности, стр. 50-58: Е.А.Похомов. Краткий очерк, стр. 41 А.Крачкавская.Иранзцы: А.А.Алескер-заде. Некоторые заметки, стр. 25-29; yenə də onun:Надписи, стр. 38. 5 Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.595. 6 Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.600. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|