Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
147 ərazisinə və bütün Qafqaza olan yolunu bağlamaqda birinci dərəcəli əhəmiyyətə və strateji mövqeyə malik o lması ilə izah olunur. Yaqut yazır ki, Dərbənd "Ərdəbildən böyükdür və iki mil iki mil əra ziyə ma likd ir" 1 . Şəhərin dağlar boyu uzanan daş divarları vardır. Kafırlər ölkəsindən buraya çətin keçidlər və bilin məz yollar olduğundan müsəlman ölkələrinə keçid yo xdur. Divarların uzunluğu keçid lərə bağlanır. Divarlarm b ir hissəsi uzun bənd kimi dənizə u zanır, bu isə [düşmən] gəmilərinin divarlara yaxınlaşmasına mane olur. Bu, möhtəşəm tikintidir və möhkəm bünövrə üzərində qurulmuşdur 2 . Bu dövr Orta Şərq ölkələrinin hamısı üçün tam ağır və müsibətlər do lu dövr idi. Bu zamanda Şirvanda hakim sülalənin nü mayəndələri arasında nifaq başlandı. Monqol basqını, qıpçaqların, gürcülərin və sonradan Xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnun buraya soxulması -bütün bunlar Şirvan hakimlərini dəyişkən siyasi şəraitə uyğunlaşmağa məcbur edird i. I Gərşəsb (Quş təsb) öz xarici siyasətində Gü rcüstana qarşı münasibətində vassallıq asılılığ ını saxlayırd ı. Bu asılılığ ı qəbul edən Şirvanşah "öz oğlu Cəlaləddin Sultanşahı [girov sifətilə] gürcülərə verdi, onlar isə çariça Rusudananın qızı Tamar ilə evləndirmək üçün onu xaç suyuna çəkdilər" 3 . Lakin Şirvanşahın bu siyasəti Şirvan zadəganlanrının bir hissəsini qane etmird i və burada hökmdara qarşı mü xalifət başlandı. Bu mü xa lifətə Şirvanşahın oğlu - yaxın qonşu ölkələrə qarşı müstəqil münasibət saxlamağa çahşan III Fəriburz başçıhq edirdi. I Gərşəsbdən, onu xarici s iyasətindən və təbəələrə qarşı qəddar münasibətindən narazılıq son nəticədə özünə qarşı üsyana və taxt-tacdan devrilməsinə gətirib çıxartdı. İbn əl-Əsirin məlu matına görə, hicri 622 (1225)-ci ildə "Şirvanşaha qarşı onun oğlu üsyan qaldırdı, onu şahhqdan məhru m etdi və ölkədən qovdu, özü şahlıq etməyə başladı. Bunun səbəbi onda idi ki, Şirvanşah iyrənc həyat tərzi keçirən, ço x qəbahətli və ədalətsiz adam id i. O, təbəələrin in var- dövlətinə və mülklərinə əl uzadır, həmçin in deyirlər ki, hətta qadınların və oğlan uşaqların ın namusuna təcavüz edirdi. Onun xalqa olan zülmü ço xalmışdı və ona görə də qoşunun bir hissəsi onun oğlu ilə əlbir olaraq atanı ölkədən qovdu. Oğlu isə hakim oldu, o, təmiz həyat keçirirdi, qoşun və təbəələri onu sevirdilər" 4 . Şirvan taxt-tacın ı tutan iyirmi beşinci Şirvanşah III Fəriburz tezliklə gürcülərlə toqquşmalı o ldu. Çünki I Gərşəsb kömək üçün gürcülərə müraciət etdi, onlar "hakimiyyəti I Gərşəsbə qaytarmaq üçün onunla qoşun göndərdilər. Əvəzində isə o, ö lkən in yarısını gürcülərə verməli idi. Onlar şah üçün böyük qoşun təchiz etdilər. O isə tezliklə Şirvan şəhərinə yaxınlaşdı (yəqin ki, Şamaxı şəhərinə - Z.5.)" 5 . 1 Əl-Müqəddəsiyə görə (VQA, III, sэh.65), mil- 4000, d i r s ə k - təxminən 2 km-dir. 2 Yaqut, II, səh.9. 3 Ən-Nəsəvi, səh.222. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.357. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.357. 148 III Fəriburz hərbi şura toplayıb, yaranmış vəziyyəti izah edərək söylədi: "Ola bilsin ki, bizi mühasirəyə alan gürcülər qalib gəlsinlər, o zaman atam heç birimizi sağ qoymayacaqdır, gürcülər isə ölkən in yarısını, bəlkə də hamısını tutacaqlar. Bu isə dəhşətli olacaqdır. Biz onlara qarşı bir dəstə ilə çıxmalı və onları birinci olaraq qarşılama lıyıq. Əgər b iz qələbə qazansaq, o zaman A llah ı tərifiərik, onlar qalib gəlsələr, o zaman [xilas yolu] mühasirədədir" 1 . Onunla razılaşdılar, III Fəriburz min nəfər süvari dəstəsi ilə I Gərşəsbin başçılıq etdiyi 3 minlik gürcü qoşununu darmadağın etdi. Bu qələbədən sonra III Fəriburz taxt -tacda möhkəmləndi. "O, qoşun və təbəələri ilə yaxşı rəftar edird i, müsadirə olun muş əmlakı xalqa qaytardı, xalq da onun hakimiyyətindən razı id i" 2 . Beləliklə, I Gərşəsbin hakimiyyəti hicri 621 (1224)-ci ildə başa çatır. Növbəti hicri 622 (1225)-ci ildə III Fəriburzun adı ilə sikkələr döyülür ki, bu da İbn əl-Əsirin məlu matları ilə uyğun gəlir. Onun ilk sikkələrində "əl-malik əl- müəzzəm Fəriburz ibn Fərru xzad" və xəlifə ən-Nasirin ad ı həkk o lunmuşdur. Onun sonrakı sikkələrində "əl-malik əl-müəzzəm Əla əd-Dünya vəd-Din Fəriburz ibn Gərşəsb, Nəsir Əmir əl-mö min in" və xəlifə əl-Müstənsir-billahın [623-640 (1226-1242)] adı hə kk edilmişdir. Üçüncü qrup sikkələrdə "əl-malik əl-müəzzəm Əla əd-Dünya vəd-Din Əbu Müzəffər Fəriburz ibn Gərşəsb, Nəsir Əmir əl-mö minin" və son Abbasilər xəlifəsi əl-Müstəsim-b illahın [640-656 (1242-1258)] 3 adı zərb olunmuşdur. Sikkə lərdən göründüyü kimi, III Fəriburzun hakimiyyəti hicri 622 (1225)-ci ildən başlayır və hicri 641 (21.06.1243-08.06.1244)-ci ildə sona çatır. Bu va xt sikkələ rdə artıq onun oğlu II A xsitanın ad ına rast gəlin ir. 1222-c i ilin sonunda III Fə riburz, ta xt -tac vəliəhdi olduğu za man, gürcü padşahı IV Georgin in bacısına elçilik etmişdi. Təklif qəbul olun muş və hətta IV Georgi Baqavana (yəqin ki, Bakıya - Z.B.) toya gəlmiş və orada xostələnərək, 1223-cü il yanvarın 18-də ölmüşdür 4 . Bundan sonra Şirvanın Gü rcüstanla müqavilə münasibətləri kəsilir. Xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnun qoşunları Qafqaza soxulur, sonra isə monqol hökmranlığı başlayır. Hər halda gürcü salnaməsində Şirvan və Şirvanşahlar haqqında bundan başqa heç bir məlu mat yo xdur. Son dərəcə qeyri-müəyyən siyasi şəraitdə-1224-1225-ci illərdə Cəlaləddin in yürüşü zamanı Şirvanşah III Fəriburz gözləmək mövqeyini zəruri hesab etdi. Xarəzmşahın özü Şirvanm strateji mövqeyini nəzərə alaraq, Şirvanşaha qarşı mü layim münasibət bəsləyərək, yalnız vassallıq baxımından asılı olmasını tələb etdi. Ən-Nəsəvi xəbər verir ki, "Sultan 622 (1225)-ci ildə Arranı tutarkən şirvanşah Fəriburz ibn Quştəsb (ən-Nəsəvidə Əfridun ibn Fəriburz kimi gedir) məktub göndərərək, Məlik şah xəzinəsi üçün müəyyən olunmuş xəracı tələb etdi. Lakin 1 Yenə orada. 2 Yenə orada. 3 E.A.Пахомов. Краткий курс, стр. 40-41. 4 Historie de la Georgie, 1/2, p.495. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|