Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

288 

 

Ġbn  əl-Əsir  1030-cu  ildə  Fəzlin  xəzərlərə  qarĢı  uğurlu  yürüĢü haqqında  da 

məlumat vermiĢdir. Mənbəyə görə, Fəzlin qoĢunları Gəncəyə qayıdarkən yolda xəzərlər 

tərəfindən  haqlanmıĢ,  bu  qəfil  zərbə  Fəzlin  çoxlu  döyüĢçü  itirməsinə,  qazanılan 

qənimətin yenidən əldən çıxmasına səbəb olmuĢdu. 

Elə həmin ildə Fəzlin oğlu Əskuyə atasına qarĢı üsyan edərək, Beyləqanın 

müstəqil  hakiminə  çevrilir.  O,  qoĢun  toplayaraq  atasının  və  taxtın  varisi  elan 

edilmiĢ  qardaĢı  Musanın  əleyhinə  çıxıĢ  edir;  Məsud  ibn  Namdarın  məlu matına 

görə,  Beyləqan  bir  müddət  nə  Gəncədən,  nə  də  ġirvandan  asılı  olmayan  Ģəhərə 

çevrilir. 

Fəzl  Musanın  baĢçılığı  ilə  üsyan  etmiĢ  Beyləqana  hərbi  dəstə  göndərir. 

Musa  qardaĢına  qarĢı  bu  zaman  ġirvanda  olan  ruslarla  birləĢir  və  onların  kö məyi 

ilə  qələbə  qazanır.  Əskuyə  edam  olunur.  Beyləqan  isə  yenidən  ġəddadilərin 

hakimiyyəti altına keçir. 

Fəzlin  uzunmüddətli  hökmranlığı  dövründə  (985-1031)  həyata  keçirdiyi 

daxili  və  ərazilərin  geniĢləndirilməsinə  və  Qafqazda  sülalənin  mövqelərin in 

möhkəmləndirilməsinə  yönəldilmiĢ  xarici  siyasəti  ġəddadilər  dövlətinin 

müstəqilliy inin,  onun  güc və  qüdrətinin  göstəricisi  idi.  Demək  olar  ki,  apardıqları 

bütün döyüĢlərdə qələbə ġəddadilərin tərəfində olmuĢdu. 

Rəvvadilərlə  münasibətlərində  nəzərə  çarpan  gərginliyə  baxmayaraq, 

ġirvanĢahlarla  dostluq  əlaqələrini  inkiĢaf  etdirməyə  çalıĢan  Fəzl,  hətta  qızı  Sitti 

ġirvan hökmdarlarından Mənuçehrə (1027-1034) ərə vermiĢdi. 

Fəzldən sonra hakimiyyətə gəlmiĢ Əbülfəth Musa ibn Fəzlin qısamüddətli 

(1031-1034)  dövrü  haqqında  mənbələr  ço x  az  məlu mat  verir.  MünəccimbaĢının 

yazdığına görə, yeni ġəddadi hökmdarı elə ta xta çıxdığ ı birinci  ildə Ba kıya hücum 

edən ruslara qarĢı çıxıĢ etmiĢ və onlar üzərində qələbə qazan mıĢdı.  

1033/34-cü  ildə  Əbülfəth  Musanın  oğlu  Əbülhəsən  Əli  LəĢkəri  atasının 

əleyhinə qəsd təĢkil edərək onu öldürmüĢ və hakimiyyəti ələ  keçirmiĢdi.  Onun 15 

illik  hakimiyyəti  səlcuqlara ,  oğuzlara,  ermən ilə rə,  gürcü lərə  qarĢı  döyüĢlərdə 

keçmiĢdi. II  LəĢkərin in hərbi-siyasi fəaliyyəti yalnız tarixi  mənbələrdə deyil,  onun 

saray Ģairi Qətran Təbrizinin qəsidələrində də öz əksini tapmıĢdır.  

ġirvanĢahlarla qohum olan II  LəĢkəri  (tədqiqatçılar hesab edirlər ki, onun 

anası ĢirvanĢahlardan birinin qızı olmuĢdur)  1040-cı  ildə  Gəncədə olmuĢ  Rəvvadi 

hökmdarı  Vəhsudanla  və  Tiflis  ənıiri  Əbülfəzl  Cəfər  ibn  Əli  ilə  dostluq  etmiĢdi. 

Tiflis əmiri öldükdən bir qədər sonra II LəĢkəri onun qızı ilə evlən miĢdi. 

Qətran  Təbrizinin  qəsidələrində  II  LəĢkərinin  gürcülərə  və  ermənilərə 

qarĢı  erməni  və  gürcü  mənbələrində  öz  əksin i  tapmayan  döyüĢləri  haqqında 

məlu matlar  vardır.  Qətran  "ArranĢah"  adlandırdığı  II  LəĢkərinin  qələbəsi  ilə  baĢ a 

çatan  bu  döyüĢləri  bədii  boyalarla  təsvir  etmiĢ,  ləzg ilərin  və  Ģirvanlıların  da  bu 

vuruĢmalarda ġəddadilərlə əks cəbhədə çıxıĢ etdiyini göstərmiĢdir.  

1046/47-c i ildə Azərbaycanın və Ermənistanın bir ço x dağlıq yerlə rin i ələ  

keçirmiĢ Səlcuq əmiri  QutulmuĢ ibn Ġsrail soltan Toğrul bəyin əmrilə ġəddadilərin 

---

289 

 

paytaxtı  Gəncəni  mühasirəyə alır. Mənbə  xəbər verir  ki,  mühasirə  il yarım davam 

edir.  Səlcuqi  o rdusunun  hücumundan  uğurla  dəf  olunan  II  LəĢkəri  Ģəhəri  qoruya 

bilmək  üçün  müdafiə  istehkamlarının  möhkəmləndirilməsi  haq qında  sərəncam 

verir. 

II  LəĢkərinin dörd oğlu vardı: Mənuçehr, ƏnuĢirəvan, Qudərz və ƏrdəĢir. 

Onlardan  yalnız  azyaĢlı  ƏnuĢirəvan  atasının  ölümündən  sonra  cəmi  iki  ay 

hakimiyyət baĢında olur.  Bu iki ay ərzində dövləti hacib Əbu Mənsur idarə edirdi. 

Sərhəd  bölgələrindəki  bir  sıra  istehkamları  ləğv  etmək  qərarına  gələn  hacib  bəzi 

qalaları  Ģəkililərə,  bəzilərin i  isə  gürcülərə,  bizanslılara  və  s. təhvil  verir.  Onun  bu 

qərarına  etiraz  edən  qala  rəisləri  ġə mkir  yaxınlığındakı  hərb i  düĢərgədə 

müĢavirəyə  toplaĢırlar.  Hücumdan  narahat  olan  Əb u  Mənsur  Gəncə  Ģəhərin in 

qapılarını bağlamaq əmrini verir.  Onun tərəfdarları ö z adamları  ilə Ģəhərdə qalmıĢ 

Heysəm  adlı  bir  rəisin  dəstəsini  mühasirəyə  alırlar.  Elə  bu  zaman  ƏnuĢirəvanın 

əmisi,  I  Fəzlin  oğlu  olan  Əbuləsvar  ġavur  Ģəhər  qapılarına  yaxınlaĢır.  Heysəmin 

dəstəsi  ġavuru  Ģəhərə  buraxır.  Beləliklə,  1049-cü  ildə,  görünür,  əvvəlcədən 

hazırlan mıĢ dövlət çevriliĢi baĢ verir. ÇevriliĢ nəticəsində hakimiyyət hələ atasının 

dövründə  (1022-ci  ildən)  Dvin i  müstəqil  idarə  edən  I  ġavurun  əlinə  keçir.  Onun 

hakimiyyətə gəliĢi ilə hər iki ġəddadi əmirliyi sülalənin bir nü mayəndəsi tərəfindən 

idarə edilməyə baĢlayır. 

Hələ  Dvində olarkən fəal  xarici siyasət yürüdən ġavur xarici siyasi  xəttini 

bir qədər də gücləndirir. Erməni  müəllifi Aristakes Lastivertsinin məlu matına görə, 

Bizans imperatoru IX Konstantin Monoma x (1042-1055) ġavura Ermənistana qarĢı 

birgə  yürüĢ  baĢlamağı  təklif  edir;  yürüĢ  nəticəsində Ani  padĢahlığının  bir  hissəsi 

ġavurun əlinə  keçir.  Bu ərazin i  müttəfiqinin əlindən almağa cəhd göstərən Bizans 

imperatoru  IX  Konstantinin  göndərdiyi  qoĢun  isə  1045-ci  ildə  Dv in  yaxın lığında 

məğ lubiyyətə uğradılır. 

Aristakes  Lastivertsinin  baĢqa  bir  məlu mat ına  görə,  ġavur  erməni 

hökmdarı  AĢot  Baqratuninin  qızı  ilə  evlən miĢ,  ondan  AĢot  və  Fəzl  adlı  iki  oğlu 

olmuĢdur.  Bu  izdivac,  sözsüz,  ġəddadi-Baqrati  əlaqələrinin  inkiĢafına  müəyyən 

müsbət təsir göstərmiĢdi. 

Lakin  ġəddadilərin  ġirvan  və  gürcü  hökmdarları  ilə  münasibətlərini 

səmimi  adlandırmaq  olmazdı.  1051-ci  ildə  Səlcuqilərin  Gürcüstana  hücumundan 

istifadə edən ġavur Cəfərilərin Tiflisədək Kür çay ı boyunca yerləĢən qalaların ı ələ 

keçirməyə cəhd göstərir. 

1053/54-cü  ildə  ġavur  öz  oğlu  Əbunəs r  Ġsgəndəri  Dvin  ha kimi  təyin 

edərək Ģəhərin təhlükəsizliy ini təmin etməyi ona tapĢırır.  

ġəddadi  hökmdarları  arasında  bəlkə  də  ən  görkəmli,  ağıllı  və  incə  siyasi 

xadim  kimi  təqdim  ed ilən  ġavur  haqqında  onun  Gəncədəki  sarayında  bir  neçə  il 

yaĢamıĢ  "Qabusnamə"nin  müəllifi  əmir  Keykavus  Ziyarinin  qeydlərində  də 

maraqlı məlu mat vardır. 

ġavurun  hakimiyyət  illəri  Cənubi  Qafqazın  Səlcuq  soltanları  tərəfindən 

---