Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

290 

 

iĢğalı  zaman ına  təsadüf  edir.  Buradakı  siyasi  parçalan madan,  feodal  ara 

müharibələrindən və s. istifadə edən Səlcuqilər bir ço x vilayətləri özlərindən vassal 

asılılıqda  olan  mü lklərə  çevirmiĢdilər.  ġəddadilərin  itaət  altına  düĢməsinə 

Səlcuqilərin  güc  və  qüdrətindən  çox  ġavurun  bizanslılarla  arasıkəsilməz 

mübarizəsi  səbəb  olmuĢdu.  Ġbn  əl-Əsirin  yazdığ ına  görə,  1054/55-ci  ildə  Rəvvadi 

hökmdarı Vəhsudanı tabe edən Səlcuq soltanı Toğrul bəy ġavurun yanına gəldikdə, 

ġəddadi  hökmdarı  da  soltanın  hakimiyyətin i  qəbul  edib,  onun  adını  xütbələrdə 

çəkməyə  baĢlayır.  Səlcuqilərin  itaətinə  keçən  ġəddadilər  bizanslılara  qarĢı 

döyüĢlərdə  iĢtirak  etmək  üçün  soltanın  ixtiyarına  böyük  qoĢun  verirlər.  Bundan 

sonra  ġəddadilər  Səlcuq  soltanlarının  müttəfiqinə,  onların  bölgədə  yürütdükləri 

siyasətin aparıcılarına çevrild ilər. 

1063-cü  ildə  ikinci  Sə lcuq  soltanı  Alp  Arslan  (1063-1072)  hakimiyyətə 

gəldikdən dərhal sonra ondan vassal asılılıqda olan hökmdarlar ü zərindəki təsirini 

möhkəmləndirmək  üçün  Cənubi  Qafqaza  hərb i  yürüĢ  etdi.  Səlcuqilər  bu  bölgədə 

olan  müsəlman  ġirvanĢahların,  ġəddadilərin  və  Cəfərilərin  möhkəmlən məsinə 

xüsusi diqqət yetirirdilər. 

Bu  yürüĢ  zamanı  əmir  Savtəkinin  baĢçılıq  etdiyi  hərbi  hissə  Xəzərsahili 

boyunca  Dərbəndə  doğru  irəliləyərək,  yolüstü  ġirvan  vilayəti  olan  Məsqəti  qarət 

etdi.  Yaran mıĢ  vəziyyətdən  istifadə  edən  əmir  ġavur  ĢirvanĢahlarla  köhnə 

qohumluq  əlaqələrinə  baxmayaraq  (II  LəĢkərin in  anası  ġirvanĢahın  qızı  idi,  onun 

bacısı  əvvəl  Mənuçehrə,  sonra  isə  Əbu  Mənsura  ərə  getmiĢdi,  ġavurun  qızı  isə 

ġirvanĢah  Salar  ibn  Yəzid in  o  zaman  artıq  dul  qalmıĢ  arvadı  idi),  1063 -1064-cü 

illərdə,  görünür,  kürəkənin in  ölməsi  ilə  qohumluğun  da  pozulduğunu  göstərərək, 

üç dəfə ĢirvanĢahların  mü lklərinə hücumlar etmiĢdi.  Birinci dəfə o,  ġirvanĢahların 

qalalarından  birini  ələ  keçirərək,  orada  öz  adamlarını  yerləĢdirmiĢ,  xeyli  Ģirvanlı 

döyüĢçünü  öldürərək,  zəngin  qənimət  əldə  etmiĢ di.  Sonra  ġavur  Yəzidiyyəyə 

(ġamaxıya)  hücum  edərək,  dul  qalmıĢ  qızın ı,  onun bütün  əmlakını,  mal -qaranı  və 

xəzinəni  götürüb  Gəncəyə  qayıtmıĢdı.  Ġki  il  sonra  o,  yenidən  ġirvan  hüdudlarına 

soxularaq, daha iki qalanı ələ keçirmiĢdi. Nəhayət, bu dəfə ġəddadilərlə ġirvan ara-

sında sülh bağlanmıĢ, hələ 1063-cü  ildə ələ  keçirilmiĢ qala ġirvanĢaha qaytarılmıĢ, 

əvəzində Ģirvanlılar  40  min d inar  məb ləğində təzminat ödəməli olmuĢdular.  1064-

cü  ildə  Dərbənddən  qayıdan  əmir  Savtəkin  Naxçıvandan  keçərək  Ermənistana, 

oradan  isə  Gürcüstana  gedir.  Hə min  ərazilərdəki  yerli  hakimlə r  özlərinin  vassal 

asılılıqlarını  təsdiq  edirlər.  ġavur  səlcuqilərin  bölgədəki  atabəyi-caniĢini  elan 

olunur.  MünəccimbaĢıya  görə,  soltan  Alp Arslan  Arranla  həmsərhəd  olan  bir  sıra 

qalaları  ələ  keçirərək,  onları  ġəddadi  hökmdarı  ġavurun  ixtiyarına  vermiĢdi. 

Bölgədəki lider  mövqeyini  möhkəmlətməyə çalıĢan ġavur 1065-ci  ildə ermən ilərin 

və bizanslıların torpaqlarına soxu laraq, Ani Ģəhərinə yetiĢ miĢ, ö z vergi y ığanlarını 

orada  qoymuĢ,  onları  hər  cür  sursatla  təmin  etmiĢdi.  Sonra  o,  Ani  yaxınlığ ındakı 

bir sıra  möhkəmləndirilmiĢ qalaları ələ  keçirmiĢ, hər birinə öz adamlarını rəis təyin 

etmiĢ, ermən ilərin sığındığı  Vicni qalasını qəti hücu mla almıĢ, buraya da  ġəddadi 

---

291 

 

hakimi  təyin  etmiĢdi.  Bu  hadisədən  az  sonra  gürcülərin  və  alanların  müttəfiq 

qoĢunları Arrana soxu ldular. ġəhərləri və kəndləri qarət edən, əhalini qətlə yetirən 

basqınçılar  Gəncəyə  yaxınlaĢdılar,  lakin  Ģəhərə  soxula  bilməd ilər.  Artıq  qocalmıĢ 

və görünür, xəstə olan ġavur düĢmənlə qarĢılaĢmaqdan çəkindi, Ģəhər divarlarından 

kənara çıxmadı.  BirləĢ miĢ gürcü-alan qoĢunları  Bərdəyə doğru hərəkət edərək, bu 

Ģəhəri  də  üç  gün  mühasirədə  saxladılar,  lakin  onu  da  ələ  keçirə  bilməd ikdə, 

qarĢılarına  çıxan  kəndləri  qarət  edib  yandıra-yandıra  Araz  sahillərinə  yetiĢdilər. 

Yaln ız  bundan sonra  Arrandan  xey li  əsir  və  zəngin qənimət  aparan  düĢmənlər geri 

qayıtdılar.  Qəfil  həmləli  yürüĢlər  edən  gürcülərin  Gəncə  və  Bərdəni  uzunmüddətli 

mühasirədə  saxlaya  bilməməsi,  onların  ġəddadilərə  hamilik  edən  səlcuqilərlə 

qarĢılaĢmaqdan çəkinməsindən irəli gəlirdi. Doğrudan da,  çox keçməmiĢ, 1067-ci ildə, 

məhz gürcü hücumu ilə əlaqədar ġavurun müttəfiqi olan soltan Alp Arslan il ərzində iki 

dəfə Qafqaz bölgəsinə hücum etmiĢdi. 

Elə  həmin  ildə  46  il  (28  il  Dvində,  18  il  isə  Gəncədə) hakimiyyətdə  olmuĢ 

Gəncə əmiri ġavur vəfat etdi. 

1068-ci ilin əvvəlində Gürcüstana yürüĢ edən soltan Alp Arslan gürcü hökmdarı 

IV Baqratın və Cəfərilər sülaləsindən olan Tiflis əmirinin soltana itaət andını qəbul edir. 

Alp Arslan müttəfiqi olan ġavurun varisi, hakimiyyətə 1067-ci ildə, atasının ölümündən 

sonra gəlmiĢ II Fəzli özünün Tiflis və Rustavidəki atabəyi təyin edir. 

1068-ci  ildə  II  Fəzl  Gürcüstana hücum  edərək, bir  çox  yaĢayıĢ yerlərini  talan 

edir.  Msxeti  yaxınlığında  baĢ  vermiĢ  döyüĢdə  II  Fəzlin  qoĢunları  darmadağın  edilir. 

ġəddadi  hökmdarı  böyük  dəstə  ilə  Kaxetiyaya  qaçır.  Lakin əvvəlcə  II  Fəzlə sığınacaq 

vermiĢ Kaxetiya hökmdarı Bacarma və Ucarma qalaları müqabilində onu gürcü hökmdarına 

təslim edir. IV Baqrat öz qoĢunları ilə Arrana gəlmiĢ Savtəkinin tələbi  ilə  II  Fəzli azad 

edir. 

II  Fəzlin  əsirliyi  müddətində dövləti səkkiz  ay  idarə  edən  ġavurun digər  oğlu 

AĢot qardaĢı qayıdan  kimi  taxt-tacı  yenidən  ona qaytarır.  Fəal  xarici  siyasətini  davam 

etdirən  II  Fəzl  çox  keçmədən  barıĢıq  Ģərtlərini  pozaraq,  səlcuq  soltanının  köməyilə 

gürcülərə məxsus Kavazi qalasını ələ keçirir. Gürcü mənbəyinə görə, buna cavab olaraq, 

IV Baqratın qoĢunu Gəncəyə hücum edib xeyli əsir və zəngin qənimət aparır. 

1070/71-ci  ildə,  II  Fəzl  hələ  gürcü  əsirliyində  olarkən,  aralarındakı  barıĢığı 

pozaraq Arran ərazisinə hücum etmiĢ ġirvanĢah Fəribürzə cavab olaraq ġirvana hücum 

edib  onu  tutur.  Nəticədə  Dərbənddə  oxunan  xütbələrdə  ġirvanĢahın  deyil,  ġəddadi 

əmirinin adı çəkilməyə baĢlanır. Yalnız bir neçə döyüĢdən sonra aradakı düĢ mənçilik 

barıĢıq yolu ilə həll edilir. 

1072-ci  ildə  II  Fə zl  xaric i  siyasət sahəsində yeni  bir  addım  ataraq,  Səlcuq 

hökmdarına  hədiyyə  Ģəklində  təqdim  etdiyi  zər  naxıĢlı  parçaların  müqabilində 

onlardan ġəddadi əmirliyinin daha bir mərkəzinə çevrilən Ani Ģəhərini ald ı

1

. 

 

1

  Vardanın  əsərində  bu  hadisənin  Alp  Arslan  ilə  "Pazlun"-Fəzlin  oğlu  Fəzlunun 

arasında baĢ verdiyi göstərilir. Lakin 1073-cü ildə Fəzlun hakimiyyətə gəldikdə, Alp  Arslan 

artıq bir il idi ki, vəfat etmiĢdi. 

---