Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük Soltan Alp Arslanın Cənubi Qafqaza yürüĢləri.
- Bizans imperiyasının məğlub edilməsi və Cənubi Qafqazın Səlcuqilərə qəti itaəti.
296
hökmdarı xəlifə əl-Mustənsirin (1036-1094) aĢkar kö məyi ilə Ġbrah im Yinal və QutulmuĢ 1063-cü ildə Azərbaycanın bir h issəsini ayırmağa, Abbasilərin və Səlcuqilərin əleyhdarı olan Fatimilərin qanadı altında ayrıca soltanlıq elan etməyə cəhd göstərdilər. Toğru l bəy bu qiyamın qarĢısını ala bildi.
1063-cü ildə Toğrul bəyin ölü mündən sonra hakimiyyət Çağrı bəyin oğlu Alp Arslanın əlinə keçdi. Oğuzların Cənubi Qafqaz və Ġrandakı mövqelərin in möhkəmləndirilməsi siyasətini davam etdirən yeni soltan taxt-taca sahib olan kimi Cənubi Qafqaza yürüĢ etdi. Bu yürüĢ əsas iki məqsəd güdürdü: Bizansın hücumlarının qarĢısını almaq üçün onunla sərhəd xəttini möhkəmlətmək, Azərbaycandakı feodal mü lklərin Səlcuqilərin vassalı olan sahibləri üzərində təsir gücünü artırmaq. Yü rüĢ üç istiqamətdə təĢkil edilmiĢdi. Böyük soltanın hacibi sərkərdə Savtəkin Azərbaycandan keçərək, Dərbəndə doğru hərəkət etdi. Onun Xəzər sahili ilə irəliləyən qoĢunu yolboyu ġirvanĢaha tabe mülkləri talan edirdi. ƏlveriĢli məqamdan istifadə edən ġəddadi hökmdarı I ġavur isə 1063- 1064-cü illər ərzində üç dəfə ġirvana basqınlar törədib, böyük qənimət lə geri qayıtmıĢdı. Səlcuq yürüĢünün Naxçıvandan keçən ikinci istiqaməti g ürcülərə doğru tuĢlanmıĢdı. Üçüncü zərbə isə 1064-cü il avqustun 16-da Ani Ģəhərinin tutulması ilə nəticələndi. Soltan, ġəddadi əmiri I ġavuru bu Ģəhərdə öz caniĢini təyin etdi. ġəhərin özü isə Bizans imperiyasına qarĢı qəti hücum üçün hazırlıq bazasına çevrild i. 1064-cü ilin noyabrında Alp Arslan hələ bir il əvvəl Səlcuqilə rə itaətsizlik göstərmiĢ və bunun müqabilində cəzalandırılmıĢ Xoy Ģəhərinə yaxınlaĢdı. ġəhər baĢçıları bu dəfə də ənənəni pozaraq, soltana lazımi ehtiram göstərmədilər, Ģəhərin alverçi və sənətkarları isə dükanların ı və emalatxanalarını bağlayaraq, soltan əsgər- lərinə xid mət göstərməkdən imtina etdilər. Vəziyyətdən xəbər tutan Alp Arslan öz əsgərlərinə, zor gücünə olsa da, istədikləri evlərdə məskən salmaq və gərəkləri o lan hər Ģeydən istifadə etmək icazəsi verdi. Nəticədə, oğurluq v ə quldurluğun sayı artdı, sakinlərin bir h issəsi Ģəhəri tərk etməli oldu. 1066-cı ildə oğuzla r ġirvan əra zisinə da xil olub, böyük qənimət ə ldə etdilər; ġirvanĢah I Fəribürzü isə böyük miqdarda təzminat verməyə məcbur etdilər. Həmin ilin noyabr ayında oğuzların baĢçısı Qaratəkin ikinci dəfə ġirvana hücum etdi. Bu dəfə onu I Fəribürzün əmisi, taxt-tacı ələ keçirmək istəyən və bu məqsədlə Səlcuqilərlə ittifaqa girən Məmlan ibn Yəzid ibn Məhəmməd müĢayiət edirdi. Qaratəkin ġirvan paytaxtı Yəzidiyyəni mühasirəyə alır, lakin ĢirvanĢahın ələ aldığı soltan hacibi, Məmlanı öldürə bildiyi üçün, Qaratəkin böyük qənimətlə Kürü keçərək, Azərbaycanın cənubuna gedir. Alp Arslanın baĢının Azərbaycanda qarıĢdığından istifadə edən gürcü hökmdarı IV Baqrat (1027-1072) bu zaman Bərdəyə hücum edərək, rus hücumundan sonra az- çox dirçəlməyə baĢlamıĢ bu Ģəhəri qarət edir. Lakin ço x keçmədən öz təbəəsi və
297
müttəfiqi I ġavurun Gəncədəki sarayında olan Alp Arslan Gürcüstana növbəti yürüĢ edir, Kartli və Arqvetidə mühüm qalaları ələ keçirərək, Tiflisə daxil olur. Burada hakimiyyətdə olan müsəlman Cəfərilər boyük soltana itaət göstərəcəklərini bildirirlər. Gürcü hökmdarı IV Baqrat da Səlcuq təbəəliyini qəbul edib, vergi verəcəyinə boyun olur. QıĢı Kartlidə keçirən Alp Arslan yazbaĢı Gəncə və Bərdədən keçərək, Xorasana yola düĢür. Soltanın Tiflis və Rustavidəki caniĢini isə ġəddadi əmiri II Fəzl olur.
Səlcuqilərin qüdrətini real qiymətləndirən Bizans imperatoru IV Diogen (1068-1071) oğuzların hərəkətinin qarĢısını almaq məqsədilə özünün əsas qoĢunları ilə onlara qarĢı çıxır. Səlcuqiləri bölgədə olan mühüm strateji məntəqələrdən məhrum etmək üçün, o, öz hərbi kampaniyasının son mərhələsində Azərbaycanı tutmağı planlaĢdırmıĢdı. Lakin Bizans qoĢunları heç Azərbaycan sərhədinə çatmamıĢ, Manzıkert yaxın lığında soltan ordusu ilə ü zləĢməli oldular. 1071-ci ilin avqustun 26-da burada baĢ verən qanlı döyüĢ, sayca Bizans qoĢunundan xeyli az olan oğuz əsgərlərinin qələbəsi ilə nəticələndi. Ġmperator IV Diogen əsir alındı, onun hər iki qulağına taxılan halqa, simvolik olaraq "rumların hökmdarının" bundan sonra soltanın qulamı olduğunu bildirirdi. Öz ordusunun məğlubiyyətini təsdiq edən IV Diogen yalnız gündə 1000 dinar cizyə verəcəyi Ģərti ilə azad edilir. Alp Arslan isə dincəlmək üçün Marağaya yola düĢür. Manzıkert - yalnız ġərq in deyil, Qərbin də orta əsrlər tarixi üçün mühüm mərhələ o ldu. Oğuz və səlcuqların ö zləri üçün də 1071 -ci il döyüĢünün nəticəsi 1040-c ı il Dəndənəkan yanındakı qə ləbədən az əhə miyyətli deyildi. Dünya tarixində bu mühüm hadisənin ən ilkin nəticələrindən biri Ön Asiyanın siyasi xəritəsinin yenidən dəyiĢməsi oldu; belə ki, bundan belə səlcuq ekspansiyasının qarĢısını ala b iləcək ciddi maneə artıq mövcud deyildi. Böyük soltanlar Orta Asiyadan Aralıq dənizinədək, Cənubi Qafqazdan Fars körfəzinədək olan torpaqların sahiblərinə çevrildilər. Alp Arslandan sonra səlcuq taxtı onun oğlu MəlikĢahın (1072-1092) əlinə keçdi. Onun dövründə Oğuz imperiyasının hərbi-siyasi qüdrəti ən yüksək zirvəyə çatdı. Yeni soltan öz atasının baĢladığı yürüĢləri müvəffəq iyyətlə baĢa çatdırıb, onun uğurların ı möhkəmlətdi. MəlikĢahın dövründə oğuzlar artıq ya lnız qənimət və əsirlərlə kifayətlən mir, mühüm strateji və siyasi məntəqələri ələ keçirməyə çalıĢırdılar. 1075-ci ildə MəlikĢah ġəddadilərin Gəncədəki hakimiyyətinə son qoydu; Səlcuqilərin Gəncədə qalan nü mayəndəsi Savtəkin bu Ģəhəri soltanın ətraf yerləri tabelikdə və nəzarətdə saxlamaq tapĢırığ ını yerinə yetirmək üçün əsas bazaya çevirdi. Gü rcü salnaməsi "Kartlis Ts xovreba"nın məlu matına görə, Gəncədə bu vaxt oğuz sərkərdəsinin ixtiyarında qırx mindən çox adam vardı. Beləliklə, XI yü zilin 70-ci illərinin sonunda bir ço x ölkələrlə yanaĢı Azərbaycan da böyük Səlcuq imperiyasının tərkib inə daxil edildi. Ġmperiyanın yaradıcısı və əsas hərəkətverici qüvvəsi isə oğuz tayfaları id i. Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|