Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
203
kin bədəninə keçəcək və onun ruhu ilə birləĢəcək. Onu öz yerimə, mən im ardıcıllarımın rəhbəri təyin edirəm". Bu hadisədən sonra Ərdəbildən Ģimal-qərbdə, dağlıq Qaradağ vilayətində yerləĢən və xürrəmi-cavidanilərin mərkəzi olan Bəzz Ģəhər-qalası babəkilərin istinadgahına çevrildi. Dövrün bütün çıxıĢları kimi, d ini zəmində təĢəkkül tapan bu mübarizə siyasi mahiyyət kəsb edərək, tədricən ərəb əsarətinə, feodal istismarına, eləcə də islamın əsaslarına qarĢı yönəldilmiĢ ümu mxalq hərəkatına, sözün əsil mənasında müharibəyə çevrild i. Onun əsas hərəkətverici qüvvəsi əldə etdikləri məhsulların təqribən yarısını vergi Ģəklində ərəblərə verən kəndlilə rdən ibarət olsa da, Ģəhər yoxsulları, sənətkarlar, habelə Xilafətdən narazı olan bəzi yerli feodallar da bu mübarizəyə qoĢuldular. Xilafət mərkəzində hakimiyyət uğrunda əl-Əmin və əl-Məmun qardaĢları arasında gedən mübarizədən yaranmıĢ mürəkkəb Ģərait Bab əkə vəziyyətdən istifadə etməyə, Abbasilərdən narazı əhalini ərəb üsuli-idarəsinə qarĢı qaldırmağa kö mək etdi.
§ 6. BABƏKĠN BAġÇILIĞI ALTINDA XALQ AZADLIQ MÜHARĠBƏSĠ
Xürrə milə r ic masına rəhbərliy i qəbul etmiĢ Babək Cavidanın vəsiyyəti adlandırdığı müqəddəs vəzifəni elan etdi: xürrəmilər Babəkin rəhbərliy i altında "torpağa sahib olmalı, zalımları məhv etməli və məzdəkiliyi dirçəltməli" idilər. Təyin edilmiĢ vaxtda çıxıĢ iĢarəsi alan xürrəmilər Bəzz qalasına yaxın olan kəndlərdə ərəblərə və onların tərəfdarlarına hücum ed ib, hamısın ı qırd ılar. Tədricən üsyan Bəzzin hüdudlarını aĢaraq, ətraf nahiyə və kəndlərə keçdi. Üsyançılar oralarda o lan ərəbləri də məhv etdilər. Beləliklə məzdəkiliy in zəmin ində təĢəkkül tap mıĢ xürrəmi ideologiyası Babəkin baĢçılığ ı ilə yeni siyasi rəng alır. X yüzilin ərəb tarixçisi Ġbn ən-Nədim yazırdı ki, Babəkə qədər xürrə milə rin əq idəsində qətlə, əzaba və müharibə lərə yer yox id i. Babək üsyanın baĢına keçdikdən sonra, xürrəmi icmasında qarĢıya qoyulan məqsədə uyğun olaraq dəyiĢikliklər baĢ verdi. Azərbaycanın və Arranın bütün guĢələrindən ərəblərdən narazı kəndlilər 204
Babəkin yanına axıĢ mağa baĢladılar. Qaynağın məlu matına görə, "Babəkin qoĢunlarının sayı o dərəcədə artdı ki, piyadalar istisna olunmaqla yalnız süvarilər 20 min nəfərə çatdı". Ço x keç mədən Azərbaycanın cənub torpaqların ın ço xunu ərəblərdən təmizləyən üsyan dalğası qonĢu vilayətlərə də yayılaraq, azadlıq müharibəsi Ģəklini aldı. Ġlk növbədə Beyləqan əhalisi üsyançılara qoĢuldu. Bu yerlərə Babəkin adamları göndərildi. Azad lıq müharibəsinin alovları Cibələ, Xorasana, ġimal caniĢinliy inin digər vilayətlərinə yayıld ı. Daha sonra üsyan "mü xəmmirə din inə etiqad edən" Məzyərin ardıcılların ın fəaliyyət göstərdikləri Curcan və Təbəristanı da əhatə etdi. Deyləm vilayəti əhalisinin əksəriyyəti və "dağlıq yerlərdə yaĢayan kürdlər" də babəkilərə qoĢuldular. Ərəb tarixçisi Əbu Mənsur əl-Bağdadinin məlu matına görə, yaln ız Azərbaycanda və Deyləmdə Babək tərəfdarlarının sayı 300 min nəfər idi. Ərəblərə qarĢı mübarizədə məzlu m kəndlilər, eləcə də bir sıra mü lkədarlarla yanaĢı, Xilafətin bəzi tanın mıĢ xad imləri və əmirləri də Babəkə müttəfiqlik edirdilər. Bun lardan Babəklə məktublaĢan Təbəristan hakimi Məzyər, xü rrəmilərin yardımından istifadə edən əmir M inkicəvr əl-Fərqani, Mərənd hakimi Ġsma əl-Kürd i və baĢqa kürd əmirləri siyasi məqsədlər naminə hərəkata qoĢulmuĢdular. Bu məqsədlə Babəkə müraciət edənlər arasında ərəblərin Cənubi Qafqazdakı hakimi, Xilafətdən ayrılmağa cəhd edən Xatim ibn Hərsəmə (815 -818) də vardı. Dövrün tarixçisi əl-Yəqubinin yazd ığına görə, o, Babək və xü rrəmilərə məktub yollayıb, onları inandırmağa çalıĢdı ki, burada (yəni Arranda) "müsəlmanların öhdəsindən asanlıqla gəlmək olar. Bu, Babək və xürrəmilərin hərəkətinə, Babəkin Azərbaycan vilayətində qələbəsinə səbəb oldu". Sonralar ərəb sərkərdəsi əl-A fĢin də Babəklə əlbirlikdə ittiham edilird i. Hadisələrin bu gediĢi xəlifə əl-Məmunu 819-cu ildə Yəhya ibn Müəz ibn Müslim baĢda olmaq la, Xilafətin ilk nizami o rdusunu Babəkə qarĢı göndərməyə məcbur etdi. Ərəblərlə xü rrəmilər arasındakı döyüĢlər gah bu, gah da digər tərəfin üstünlüyü ilə baĢa çatırdı. 820-c i ildə xəlifə, Ġsa ibn Məhəmməd ibn Əbu Xalidi A zərbaycanın və Ərmin iyənin hakimi, habelə Qafqazdakı ərəb qoĢunların ın sərkərdəsi təyin etdi. La kin 821-c i ildə baĢ vermiĢ e lə ilk döyüĢdə o, basılaraq qaç mağa məcbur oldu. Elə həmin il Arran ın ərəb üsuli-idarəsi tərəfindən sıxıĢdırılan yerli hakimləri Babəkdən yardım istədilər. Xürrəmilərin böyük uğurları bu hakimlərin separatizmin i gücləndirmiĢdi. Babəkə qarĢı mübarizədə Xilafətin uğursuzluğu Arran və Ermən istanda yurd salmıĢ "mütəğəllib" adlandırılan ərəblərin ("qalib gəlmiĢ" mənasını daĢıyan ərəb sözüdür) mərkəzi hakimiyyətə qarĢı çıxıĢlarına səbəb oldu. Xürrəmilərin ələ keçird iyi geniĢ torpaqlarla Xilafət ərazisindən u zaq düĢmüĢ mütəğəlliblər də separatçılıq nümay iĢ etdirməyə baĢ ladılar. Onların arasında görünür, ərəb mənĢəli Cəhhafilər nəslindən olan, yerli qaynaqlarda
Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|