Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

209 

 

məqsədlərə xid mət edən bu danıĢıqlar və yazıĢmalar uğursuzluqla nəticələndi.  Yalnız 

bundan sonra AfĢin Bəzz qalasına qəti hücum haqqında əmr verdi. Xürrəmilərin qalasının 

mühasirəsi xeyli uzandı. Babəkin dəstələri  qaladan  çıxaraq  həmlələr  edir  və  ərəblərə 

gözlənilməz zərbələr endirirdilər. Lakin qüvvələr bərabər deyildi. Qala qapıları yanında 

yerləĢdirilmiĢ  mancanaqlar  qalaya  daĢ  yağdırır,  ərəblərin  iĢçi  dəstələri  qala 

divarlarından  daĢları  çıxararaq,  onları  dağıdırdı.  Lakin  xürrəmilərin  cəsurluğu  Bəzz 

qalasını  mühasirədən qurtara bilmədi.  Məğlubiyyətin  labüd olduğunu  anlayan  Babək 

AfĢinlə  Ģəxsi  danıĢıqlara  girdi.  AfĢin  Babəkə  aman  vəd  etdi.  Babək  daha  bir  gün 

gözləməyi  xahiĢ  etdi;  görünür,  o,  hələ  də  qalanı  möhkəmləndirmək  və  ərəblərə 

müqavimət göstərmək ümidini itirməmiĢdi. Elə ona görə də Babək AfĢinin ikinci aman 

təklifini də rədd etdi. 

Bir neçə gün sonra Cəfər əl-Xəyyatın türk qvardiyası Bəzz qalasına soxuldu. 

Öncə aman təklifini rədd edən Babək bu dəfə AfĢinə müraciət edərək, ona və ailəsinə 

aman  verilməsini  xah iĢ  etdi.  AfĢin  razılaĢdı,  qabaqcadan  qərarlaĢdırıldığı  kimi, 

girovların  göndərilməsi  Ģərtini  irəli  sürdü.  Lakin  Babək  həmin  məqamda  döyüĢ 

meydanında olan və AfĢinin girov kimi tələb etdiyi Ģəxsləri təslim etmək  iqtidarında 

deyildi. 

Ərəblərin  qalaya  yaxınlaĢmıĢ  neftatanlar  dəstəsi  Bəzzi  artıq  nəhəng  məĢələ 

çevirmiĢdi. Ət-Təbərinin məlumatına görə, 837-ci il avqustun 26-da (dövrün məĢhur Ģairi 

Əbu Təmmama görə avqustun 31-də) xürrəmilərin istinadgahı ələ keçirildi. AfĢin Bəzz 

qalasının  yerlə  yeksan  olunması  haqqında  sərəncam  verdi.  Nizamülmü lk  Bəzz 

alınarkən 80 mindən artıq xürrəminin öldürüldüyünü xəbər  verir. Salamat qalmıĢ əhali 

əsir alınır. Babəkin oğulları və onların ailə üzvləri də əsir alınanlar arasında idilər. Əl-

Yəqubinin məlumatına əsasən Bəzzdə 7600 əsir ələ keçirilmiĢdi. Babəkin özü isə tacir 

paltarı geyərək, HəĢtadsər dağının yanındakı sıx ağaclar və kollarla örtülmüĢ bataqlıq 

dərəyə endi və burada gizləndi. AfĢin bütün yolları  nəzarət  altına  aldı,  Azərbaycan, 

Arran və Ermənistanın bütün qala və Ģəhərlərinin sahiblərinə xəbər göndərib, Babəki və 

onun  adamlarını  tutub  verənə  böyük  mükafat  vəd  etdi.  Elə  bu  vaxt  Babəkə  aman 

verilməsi  haqqında  xəlifə  əl-Mütəsimin  məktubu  gəlib  çıxd ı.  AfĢinin  düĢərgəsində 

əsir saxlan ılan  Babəkin böyük oğlu atasına məktub yazaraq aman üçün gəlməsini xahiĢ 

etdi. Bu təklifi rədd edən Babək oğluna aĢağıdakı cavab məktubunu göndərir: "Əgər sən 

mənim  davamçım  olsaydın,  öz  sülalənin  varisi  olardın,  çünki  varislik  irsən  sənə 

keçərdi. Bir neçə gün əvvəl sən doğrudan da mənim oğlum sayılırdın. Lakin indi sənin 

yava ananın əxlaqsızlığı  mənim üçün aydın oldu, ey fahiĢə oğlu! Ola bilər ki,  mən bu 

gündən sonra çox  yaĢamayım.  Lakin  mən  "məlik"  adını  daĢıyıram,  harada oluramsa-

olsun, məndən harada danıĢırlarsa danıĢsınlar, mən məlik olaraq qalacağam. Sən isə elə 

bir  cinsdənsən  ki,  ondan  bir  nəfər  də  abırlısı  çıxmayıb.  [Hamıya]  elan  edirəm:  sən 

mənim  oğlum  deyilsən.  Çünki  bircə  gün  baĢçı  kimi  yaĢamaq  qırx  il  aciz  qul 

olmaqdan yaxĢıdır". 

Babək  ərzağı  qurtaranadək  bu  dərədə  qaldı.  Anası,  qardaĢları  Müaviyə  və 

Abdullah,  axırıncı  arvadı,  Sünik  hakimi  Vasaqın  qızı  Ġbnət  əl-Kələndəniyə,  bir  neçə 

---

210 

 

xid mətçisi  də  onunla  idi.  Babək  buradan  imperatoru  ilə  əlaqə  saxladığı  Bizansa 

keçmək  istəyirdi.  Hələ  Bəzz  qalasının  mühasirəsi  ərəfəsində  o,  imperator  Feofilə 

məktub  yazmıĢ,  xəlifə  qoĢunlarını  zəiflətmək  məqsədilə  Bizansın  Xilafətə qarĢı  çıxıĢ 

etməsini  israrla  xahiĢ  etmiĢ,  gələcəkdə  bütün  tərəfdarlarını  xristianlığa döndərəcəyini 

vəd etmiĢdi. Lakin güman etmək olar ki, bizanslılar ərəblərə hücum vaxtlarını qəsdən 

uzatmıĢ, yalnız Babək eda m edildikdən sonra Xilafətə qarĢı növbəti çıxıĢ et miĢdilər. 

Təqib  olunduğunu  bilməyən  Babək,  nəhayət,  bataqlığı  tərk  edərək,  bir 

bulağın  yanında  qərar  tutdu.  KəĢfiyyatçıları  tərəfindən  xəbərdar  edilən  AfĢin,  o 

zamanlar  xəlifənin  ən  yaxĢı  sərkərdələrindən  olan  Əbu-s-Sacı  Babəkin  ardınca 

göndərdi. Əbu-s-Sacın dəstəsi Babəki  məh z burada haqladı.  Babək və onun qardaĢı 

Abdullah  xidmətçilərdən  biri  ilə  aradan  çıxa  bildilər.  Qalanları  isə  ələ  keçirilərək 

AfĢinin düĢərgəsinə gətirildilər. 

Babək və Abdullah bir müddət gizli yollarla Səhl ibn Sumbatın  torpaqlarına 

yetiĢirlər.  Nəhayət,  aclıq  onları  dağlardan  enməyə,  xid mətçini  ərzaq  dalınca 

göndərməyə vadar edir. Onları görmüĢ adamlar Səhl  ibn Su mbata dağlarda naməlu m 

Ģəxslərə  rast  gəldikləri  barədə  məlumat verirlər.  Vaxtilə  Babəklə  müttəfiq olmuĢ  Səhl 

onu öz qalasına dəvət edir, yazda Bizansa yola salacağını vəd verir. Yorğun və ac Babək 

Səhlə  inanaraq  razılaĢır,  lakin  qardaĢı  Abdullahı  bir  vaxt  kömək  göstərdiyi,  keçmiĢ 

müttəfiqi,  Beyləqan  hakimi  Yesai  Əbu  Musanın  yanına  göndərir.  Səhl,  Babəkin  və 

qardaĢının yerini AfĢinə bildirir, lakin Babəkin qorxusundan ərəblər gələnədək ona qarĢı 

heç bir tədbir görmür. Mənbələrdə Babəkin ələ keçirilməsi hadisəsi mü xtəlif Ģəkildə 

təsvir olunur; ət-Təbəriyə görə, Babək Səhlin təĢkil etdiyi ov zamanı ələ keçirilmiĢdi. 

Əl-Məsudi  yazır  ki,  Babək  nahar  zamanı  Səhlin  onunla  bir  süfrə  arxasında 

əyləĢməsindən  qəzəblənmiĢ,  Səhl  isə  buna  görə  onun  zəncirlənməsi  haqqında 

sərəncam  vermiĢdi.  Bəzi  ərəb  və  erməni  tarixçiləri  (əd-Dinəvəri,  əl-Yəqubi, 

M.Dasxurantsi və b.) Səhlin Babəki əsir tutması haqqında məlu mat verirlər.  

Alban  knyazı  Səhlin  xəyanətini  Xilafət  yüksək  qiymətləndirdi:  böyük  pul 

mükafatı  ilə  təltif  edilən  Səhl,  Moisey  Kalankatlının  məlumatına  görə  "Ermənistan, 

Ġberiya  və Albaniya  üzərində  ali  hakimiyyəti  aldı".  Lakin  Tovma  Artsrurinin  qeydinə 

görə, ona tapĢırılan böyük səlahiyyətlərə baxmayaraq, Səhl iĢdə yalnız "ġəki  hakimi" 

olaraq qalmıĢdı. 

Ərəb  mənbələri  222-ci  il  Ģəvval  ayının  10-da  (15.9.837)  Babəkin  Bərzənd 

Ģəhərinə  gətirilməsi  haqqında  məlumat  verirlər.  Babəkin  və  onun  qardaĢının  ələ 

keçirilməsi barədə əl-Mütəsimə xəbər göndərən AfĢin, çox keçmədən əsirlərin Samirə 

Ģəhərinə  aparılması  haqqında  əmr  alır.  Lakin  Ġraqa  yola  düĢməzdən  əvvəl  AfĢin 

Babəkin son xahiĢini yerinə yetirir: dağıdılmıĢ və yandırılmıĢ Bəzz qalasını ona göstərir. 

Mənbələrin  əksəriyyəti  Babəkin  223-cü  il  səfər  ayının  3-də  (4.1.838)  Samirəyə 

gətirildiyi, elə həmiri gün də edam edildiyi haqqında məlumat versələr də, bəzi orta çağ 

müəllifləri bu hadisənin bir qədər fərqli tarixini (29.1; 14. III. və s.) də qeyd edirlər. 

Edam  yerinə  fil  üstündə,  Ģahlara  layiq  paltarda  gətirilən  Babək  qısa  sorğu-

sualdan sonra ağır əzablarla edam edilir. Əvvəl əl-ayaqları, sonra baĢı kəsilir. Mənbələrin 

---