Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
63
miqdarı artırılmır, o cümlədən dövriyyə vəsaitlərinin qənaət edilmiş hissəsindən əlavə məqsədlər üçün istifadə etmək olar.
Dövretmə sürəti istehsalın həcminin artırılması, istehsal ehtiyatları və onların səmərəli istifadəsi, yeni texnikanın tətbiqi, alınan məhsulun satılmasın kimi bir sıra amillərdən asılıdır. Dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyə sürəti və həcminə aşağıdakı amillər təsir edir:
Müəssisənin ölçüsü (kiçik, orta, böyük);
Müəssisənin fəaliyyət xarakteri (pərakəndə, topdansatış və s.);
İstehsalın dövri müddəti;
Müəssisənin uçot siyasəti;
Müştərilərin ödəmə qabiliyyəti;
Müştərilərin və təchizatçıların coğrafi mövqeyi;
Zəruri resursların keyfiyyət və müxtəlifliyi;
Qiymətləndirmə və infilyasiya və s.
Dövretmə müddəti isə bir dövrün baş verməsinə sərf olunan vaxtı ifadə edir. Dövretmə müddətini hesablamaq üçün hesabat dövründəki günlərin sayını dövretmə sürətinə bölmək lazımdır. Düstur şəklində onu aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik:
Y
=B/Ə də , (8) düsturu tətbiq etsək, onda Y k =BxD
or /R (10)
uzunluğudur; B – dövrdəki günlərin sayıdır (il – 360 gün, rüb – 90 gün və ay – 30 gün). Ə də
Misal 3. Misal 1-də verilmiş məlumatlara əsasən dövretmə müddətini hesablayaq. Y k =360/5=72 gün 64
Dövriyyənin yüklənmə əmsalını hesablamaq üçün dövriyyə vəsaitlərinin orta məbləğini əmtəəlik məhsulun miqdarına bölərək əldə etmək olar. Düstur formasında bu əmsal aşağıdakı kimi ifadə olunur:
Ə
= D or /R (11)
Burada, Ə y – dövriyyənin yüklənmə əmsalını, D or
R – topdansatış qiymətində satılmış olunmuş məhsulun həcmini (manatla) ifadə edir. Misal 4. Dövriyyə vəsaitlərinin orta məbləğini 25000 manat, əmtəəlik məhsulun həcmini isə 100000 manat kimi qəbul etsək, o zaman dövriyyənin yüklənmə əmsalı aşağıdakı kimi alınar: Ə y
Yüklənmə əmsalı dövriyyə əmsalının tərsi olub, 1 manatlıq satılmış məhsula düşən istifadə olunnmuş dövriyyə vəsaitlərinin miqdarı ilə ölçülür. Onun həcminin kiçik olması dövriyyə vəsaitlərinin dövranını daha da sürətləndirir.
Dövriyyə vəsaitlərindən istifadə göstəriciləri nəzərdən keçirilən zaman əmtəəlik məhsulun miqdarını bütövlükdə deyil, faktiki satılan hissəsi əsas götürülməlidir. Dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyi dövretmə müddətinin mümkün qədər az, dövriyyə əmsalının isə çox olması halında yüksək olur. Məsələn, neft- kimya müəssisələrini nəzərdən keçirək. Belə müəssisələrdə dövriyyə vəsaitlərinin dövrlərinin sayı digər sahələrdən çoxdur. Belə ki, dövriyyə vəsaitlərinin dövrlərinin sayı ildə orta hesabla 12-15 olduğu halda başqa sənaye sahələrində bu rəqəmlər daha aşağıdır. Bu da neft-kimya sahəsində dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyini daha yüksək edir. Müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyə göstəricilərini hesabladıqda dövriyyə vəsaitlərinin qalıq məbləğinin tərkibinə hesablaşma hesablarında olan nağd pul vəsaitləri aid olunmur. Bunun səbəbi isə dövriyyə aktivlərinin dövretmə sürətinin 65
artırılması halında qənaət olunan dövriyyə vəsaitləri bankda akkumulyasiya olunmasıdır.
Dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin yaxşılaşdırılması material sərfinə qənaət etməyə imkan verir. Daha az material sərf olunması isə hazırlanan məhsulun maya dəyərini və material tutumunu aşağı salır ki, bu da müəssisənin maliyyə vəziyyətinə müsbət təsir edir.
Material ehtiyatlarından istifadənin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün bəzi göstəriciləri nəzərdən keçirmək lazımdır.
Bu göstəricilərdən biri mövcud xammaldan hazır məhsul alınması əmsalıdır, o imkan verir ki, ilkin xammalla nə qədər məhsul istehsal edə biləcəyimizi müəyyən edək. Bu əmsal faizlə ifadə edilir.
İkinci nəzərdən keçiriləcək əmsal materialdan istifadə əmsalıdır. Bu əmsalla məhsul istehsalında yaranan itkilərin miqdarını əks etdirir. Bu göstəricinin də iki forması vardır. Bunlar aşağıdakılarıdr:
Materialdan istifadənin faktiki əmsalı. Ilkin göstərici hazırlanmış məhsul vahidinin xalis çəkisinin məhsulun sərfi normalarına əsasən istifadə olunancaq materialın həcminə nisbəti kimi hesablanır.
Materialdan istifadənin faktiki əmsalı isə hazırlanmış məhsul vahidinin xalıs çəkisinin materialın faktiki istifadə olunmuş miqdarına nisbəti kimi hesablanır.
Materialdan istifadə əmsalı vahidə nə qədər yaxın olarsa, itki də o qədər az olar. Elə sahələr də vardır ki, orada detalın xalis həcmi onun xüsusi çəkisinin əvəzinə istifadə olunur.
Misal 5. Tutaq ki, məhsulun xalis çəkisi 1,5 kq, məhsul vahidinin istehsalına məsrəf norması 2 kq müəyyən edilmişdir. Məhsulun hər birinin istehsalına faktiki material sərfi isə 1.6 kq təşkil etmişdir. Buradan materialdan plan istifadə əmsalı və faktiki istifadə əmsalını tapmaq üçün aşağıdakı nisbətlər hesablanmalıdır: 1,5 kq : 2 kq = 0,75 (plan istifadə əmsalı), 1,5 kq : 1,6 kq = 0,9 (faktiki istifadə əmsalı)
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|