Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
Gümüş bilərziyin şəkli qaldığı üçün haqqında müəyyən məlumat vermək imkanı yaranır. Bu gümüş bilərzik eynilə yuxarıda bəhs etdiyimiz burma üsulu ilə hazırlanan mis bilərzik kimi düzəldilmişdir (XIV tablo, 4). Lakin gümüş bilərzik dairəvi formada bütöv saxlanılmışdır. Arxeoloji tapıntılardan məlumdur ki, metal bilərziklər həm bütöv dairə formasında, həm də ucları bir-birindən xeyli aralı şəkildə hazırlanır 142
. Metal bilərziklər elə ustalıqla hazırlanmışdır ki, ilk baxışda onların bir-birinə lehimlə yapışdırıldığı güman olunur. Burma texnikası ilə düzəldilmiş bilərziklər Beyləqan 143
və Qəbələ 144
qazıntılarından da tapılmışdır. Qeyd etmək maraqlı olar ki, orta əsr şəhərlərindən burma texnikası ilə hazırlanmış çoxlu şüşə bilərziklər də aşkar olunmuşdur 145
. Ümumiyyətlə metaldan burma üsulu ilə düzəldilmiş bəzək şeylərinin mənşəyi qədimdir 146
. Məhz buna əsaslanaraq burma şüşə bilərziklərin də bu texnika əsasında hazırlandığını söyləmək olar. Qeyd etməliyik ki, bilərzik, üzük və başqa metal bəzəklərin hazırlanmasında məftildən çox istifadə olunmuşdur. Məftilçəkmənin mənşəyi qədimdir. Getdikcə öz sənətlərini təkmilləşdirən mahir ustalar gümüş və qızıldan metal saplar da düzəltmişlər. Bakıda Şirvanşahlar sarayının məqbərəsindəki qazıntı zamanı XV əsrə aid uşaq qəbrində belə saplarla toxunmuş nəbati təsvirli ipək parça tapılmışdır 147
. Arxeoloji materiallar orta əsr ustalarının məharətlə hazırladığı metaldan bəzək əşyalarına əsasən həmin dövrdə məftilçəkmənin dövrün texniki tələbləri səviyyəsində inkişaf etdiyini göstərir. Müxtəlif diametrli məftillərdən ibarət arxeoloji materiallara və etnoqrafik müşahidələrə əsasən orta əsrlərdə məftilçəkmə əməliyyatı bərpa edilmişdir 148 .
eramızın əvvəllərindən məftilçəkmə texnikasının mövcud olduğunu göstərir 149
. Sırğalar. İçərişəhərdəki arxeoloji qazıntılar zamanı sırğalara az təsadüf olunmuşdur. Adətən nazik metal məftillərdən hazırlanan sırğalar güclü korroziya nəticəsində, uzun müddət torpaqda qaldığından tez parçalanır. Öyrəndiyimiz dövrə aid qazıntılardan formasını saxlayan sırğalar az tapılmışdır. Lakin qazıntılardan əldə edilən halqaların bəzilərinin üzük, bəzilərinin isə sırğa kimi istifadə edildiyi şübhə oyatmır. Belə ki, halqa formasında hazırlanıb ucları bitişdirilməyənlərin sırğa kimi işlənilməsi güman olunur. Belə sırğalar Qəbələdən və Beyləqandan da tapılmışdır 150 . İstər son orta əsrlər, istərsə də müasir dövrdə bu cür sırğalardan çox istifadə olunur. 1970-ci ildə İçərişəhərdən en kəsiyi lentvarı formada bir mis sırğa tapılmışdır. Dairəvi formalı bu sırğanın bir tərəfində qulaqcıq vardır. Çıxıntı şəklində olan həmin qulaqcığın orta hissəsində kiçik dairəvi deşik açılmışdır (XIV tablo, 5). Sırğanın bir tərəfində isə zərb üsulu ilə vurulmuş xətlərin yeri bilinir. 1967-ci ildə tapılan məftildən düzəldilmiş halqa formalı sırğanın isə üstündə iki ədəd muncuq qalmışdır (XIV tablo, 6). Metaldan şarvarı muncuqlar keçirilmiş bu sırğanın oxşarları başqa orta əsr şəhərlərindən də məlumdur
151 . Qeyd etməliyik ki, Bakıda Şirvanşahlar sarayının məqbərəsində 1946-cı ildə aparılan qazıntılar zamanı bir cüt qızıl sırğa tapılmışdır 152
. Sırğaların asqı hissəsi halqa formasında olub, en kəsiyi dairəvidir. Məftildən düzəldilmiş halqanın aşağı tərəfinə romb formalı asma taxılmışdır. Onun ortasına yaxşı cilalanmış çəhrayı rəngli qiymətli daş qoyulmuşdur (XIV tablo, 7). Sırğanın bir tayının daşı tapılmamışdır. Sırğanın halqa hissəsinin diametri 1,1 sm-dir. Həmin sırğalar XV əsrə aid edilir 153 . Qızıl sırğanın halqa hissələri yuxarıda qeyd etdiyimiz qazıntıdan tapılan mis halqalara formaca tam oxşardır. Bakıda qədim müsəlman qəbiristanlığından tapılan bəzəklər içərisində iki ədəd gümüş və bir ədəd qızıl sırğanın da adı çəkilir 154
. Hesabatda onlar haqqında çox qısa məlumat vardır. Müəllifin yazdığına görə iki ədəd gümüş sırğanın muncuqlardan ibarət asmaları olmuşdur. Gümüş sırğalar barədə bundan başqa nə məlumat verilir, nə də onların rəsmi göstərilir. Lakin yuxarıda verilən məlumatdan bəlli olduğu kimi sırğa Bakı qazıntılarından da tapılmışdır. Təəssüflə deməliyik ki, gümüş sırğanın təsviri geniş verilmədiyi üçün onun dəqiq oxşarını da araşdırmaq çətindir. Lakin bir ümumi cəhəti qeyd etməliyik ki, həm gümüş, həm də arxeoloji
142 Bartold V. V. Göstərilən əsəri, s. 118. 143
İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri, s. 99, tablo 5, 7. 144
İbrahimov F. Ə. Örənqaladan tapılmış metal bilərziklər və onların texnologiyasına dair. «Azərb. SSR EA Xəbərləri» (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası). 1967, № 2. s. 97. tablo 5, 7, 9, 10. 145 Osmanov F.L. Qəbələnin metal məmulatı. Azərbaycan tarixi məsələləri, Bakı.1966, s.45, IV tablo, 4. 146 Джафарзаде И. М. Историко-археологический очерк Старой Гянджи. Баку, 1949. с. 81; Osmanov F. L. Qəbələdən tapılan şüşə bilərziklər haqqında «Azərb. SSR EA Məruzələri», 1963. № 1. s. 63—65; Фоменко В. П. Стеклянные изделия VIII—X вв. городища Оренкала. Azərb. SSR EA Xəbərləri» (ictimai elmlər seriyası), . № 7. 1962 s. 38. 147 Minkeviç-Mustafayeva N. V. Göstərilən əsəri; Aslanov Q. M. Qolubkina T. İ., Sadıqzadə Ş. Q. Göstərilən əsər, s. 6. 148 İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri. s. 98. 149 İsmizadə Ö. Ş. Qədim Qafqaz Albaniyasında zərgərlik sənəti haqqında. AMM. VII cild, Bakı, 1973, s. 277. 150 Osmanov F. L. Göstərilən əsəri, s. 42. IV tablo, 13. İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri. s. 186, XXVIII tablo. 12 - 16.
151
Якобсон А. Л. Раскопки на Орен-Кала в 1953—1955 гг.. МИА СССР № 67. М.—Л., 1959, с. 140, 113-cü şəkil «j»; Osmanov F.L. Göstərilən əsəri, s. 42. 152 Aslanov Q. M., Qolubkina T. İ., Sadıqzadə Ş. Q. Göstərilən əsəri, s. 23, IV tablo, 10. 153 Yenə orada, s. 23. 154 Bartold V. V. Göstərilən əsəri, s. 119. Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|