Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Q. M. Əhmədov
- G İ R İ Ş
| 1
ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA İNSTİTUTU FƏRHAD İBRAHİMOV BAKIDA METALİŞLƏMƏ TARİXİ (IX – XVII əsrlər) BAKI – ELM – 1995
2
Redaktorları: tarix elmləri doktoru Q. M. Əhmədov, tarix elmləri namizədi F. L. Osmanov
Bakı: Elm, 1995.— 88 s.
ISBN 5—8066—0625—2
Monoqrafiya sənətkarlığın aparıcı sahələrindən biri olan metalişləməyə həsr olunmuşdur. Bu əsərdə qədim Bakı ərazisindən tapılan şəhər əhalisinin məişət və təsərrüfatında geniş istifadə olunmuş çoxlu miqdarda müxtəlif metal əşyalar, o cümlədən əmək alətləri, silahlar və s. öz əksini tapmışdır. Monoqrafiyada İçərişəhərdən əldə edilən metal məmulatından hazırlanmış əşyaların geniş çeşidli olması, onların təsərrüfat və məişət həyatında böyük rol oynaması müəyyən edilmişdir. Klassiklər insanın həyat və fəaliyyətində əmək alətlərinin aparıcı rolunu xüsusilə qeyd etmişlər. Bu cəhətdən monoqrafiyada haqqında danışılan dəmirdən düzəldilmiş əmək alətlərinin orta əsrlərdəki əməli əhəmiyyəti nəzəri cəlb edir. Bununla yanaşı arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində əldə olunan əlvan və qiymətli metallardan hazırlanmış bədii tərtibatlı bəzək əşyaları haqqında da əsərdə ətraflı məlumat verilir.
İ 0504000000—393 Sifarişlə 55 (07)-95 © «Elm» nəşriyyatı,1995.
3
G İ R İ Ş ƏMƏK ALƏTLƏRİ Sənətkar alətləri Təsərrüfat və məişət alətləri SİLAHLAR Hücum silahları Müdafiə silahları MƏİŞƏT TƏSƏRRÜFAT ƏŞYALARI VƏ İNŞAAT MATERİALLARI Məişət və təsərrüfat əşyaları İnşaat materialları BƏZƏK ƏŞYALARI METALIN BƏDİİ İŞLƏNMƏSİ VƏ SƏNƏTKARLIQ TƏŞKİLATLARI NƏTİCƏ
QƏBUL OLUNMUŞ İXTİSARLAR TABLOLAR
4
gözəl insan, xeyirxah müəllimim Ömər Şirəli oğlu İsmizadənin əziz xatirəsinə ithaf edirəm. G İ R İ Ş Azərbaycanda xalq sənətkarlığının qədim bir tarixi vardır. Zəmanəmizə qədər gəlib çatmış sənət nümunələri bunu bir daha təsdiq edir. Xalqın içərisindən çıxmış mahir ustalar müxtəlif yüzilliklərdə çoxlu sənət növlərini davam etdirməklə hamını heyran edən sənət nümunələri yaratmış, onları təkmilləşdirib nəsilbənəsil davam etdirmiş və əsrlərdən-əsrlərə ötürmüşlər. Qədim daş dövründən başlamış son orta əsrlərə qədərki dövrün sənət əsərlərini yalnız arxeoloji qazıntıların sayəsində öyrənmək mümkün olur. Bu əsərdə oxucular qazıntı nəticəsində aşkar olunan IX — XVII yüzilliklərdə qədim Bakının şəhər həyatı və xalq sənətkarlığı nümunələri ilə tanış olacaqlar. Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinin zəngin bir tarixi vardır. Abşeron yarımadasının cənubunda yerləşən bu şəhər qərbdən Qobustan coğrafi rayonu, şərq, şimal və cənubdan isə zəngin balıq sərvətlərinə malik olan Xəzər dənizi ilə həmsərhəddir. Quru subtropik iqlimi olan Abşeron və onu əhatə edən Xəzər dənizinin sahil zolağı neft və təbii qaz ehtiyatları ilə zəngindir 1 .
canlanmasına səbəb olan amillərdən biri də məhz onun liman şəhəri kimi əhəmiyyətinin yüksəlməsidir. Bakı hələ qədim zamanlardan Yaxın Şərq, Orta Asiya və digər qonşu ölkələrlə həm dəniz, həm də karvan yolu vasitəsilə iqtisadi, mədəni və ticarət əlaqələri saxlamışdır. Bakı xüsusilə özünün zəngin nefti və duzuna görə məşhurlaşmışdır. Alban tarixçisi Moisey Kaqankaytuklu (VII əsr) ölkənin təbii zənginliklərindən danışarkən Albaniyada taxılın bolluğundan, ipək, pambıq, neft, duz və digər sərvətlərdən söhbət açır, dağlarından qızıl, gümüş, mis və s. çıxarılması haqqında məlumat verir 2 .
təsadüf olunur. Ərəb müəlliflərindən X əsrdə yaşamış Məsudi yazır: «Bakıda ağ və başqa növ neft vardır, ağ neft heç bir yerdə deyil, yalnız Bakıdadır. Bu zəngin neft olan torpaqda yerin altından vulkan şəklində heç vaxt sönməyən od püskürmələri çıxaraq yuxarı qalxır». 3
Bakının zəngin neft və duzundan ilk növbədə ölkənin daxilində geniş istifadə olunurdu. Mənbələrin məlumatına görə Beyləqanda satılan neft və duz Bakıdan gətirilirdi. 4
orta əsrlərdə inkişaf etmiş ticarət, sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmasına dəlalət edir. Möhtəşəm Qız qalası şəhərin qala divarları ilə birlikdə Bakının müdafiəsində uzun müddət mühüm rol oynamışdı. Orta əsrlərdə nəinki Azərbaycanda, hətta Yaxın Şərqdə ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən biri kimi məşhur olan Bakı XV əsrdə Şirvanşahların paytaxtı buraya köçürüldükdən sonra daha böyük siyasi, iqtisadi və mədəni əhəmiyyət kəsb etmişdir. Şəhərin beynəlxalq ticarət yolları üstündə yerləşməsi də onun yüksəlməsinə təsir göstərən amillərdən olmuşdur. Şəhər ərazisində orta əsrlərin müxtəlif dövrlərinə aid çoxlu yerüstü zəngin memarlıq abidələri—Qız qalası, Şirvanşahlar sarayı kompleksi, çoxlu məscidlər, karvansaralar, hamamlar və s. bakılıların yaratdığı nadir sənət abidələrindəndir. Bakının dənizə və quruya açılan beş darvazasının olması haqqında da mənbələrdə məlumat vardır. Şəhərin şimal tərəfdən Şamaxı, qərbdən isə Salyan darvazaları quru ilə əlaqə üçün əsas yol olmuşdur. Darvazalar tağbənd formada tikilmişdir. Şamaxı darvazasının tağbəndi, üstündə isə ərəb əlifbası ilə inşaat yazısı və qabarıq şəkildə şəhərin rəmzi olan öküz başı, şir rəsmləri həkk olunmuşdur. Qala divarlarının şimal tərəfində 1954-cü ildə aparılan bərpa işləri zamanı tapılan yazılı daşdan məlum olmuşdur ki, Bakının qala divarı 1120—1149-cu illərdə hakimlik etmiş Şirvanşah II Mənuçöhrün göstərişi ilə tikilmişdir 5 .
tamamlanır. Tarixi mənbələrin məlumatına görə şəhərin vaxtilə üç cərgə qala divarı olmuşdur. Son dəfə bərpa edilən müasir divar, tədqiqatçıların fikrincə, qalanın ikinci divarıdır. İçərişəhərin qala divarlarının xarici
1 Gül. Q. Azərbaycan SSR fiziki coğrafiyası, Bakı. 1976. s. 29. 44. 2 Моисей Каганкатвации. История Агван, пер. К.Патканова, СПб, 1961, с.5. 3 Масуди. Луга золота и рудники драгоценных камней. Перевод Н.Н.Караулова. СМОМПК, вып. XXXVIII,Тифлис, 1908. 4 Миклухо-Маклай Н.Д. Географическое сочинение XIII века. Учение записки Ин-та востоковедения. М – Л., 1954, с. 236; Müq. et. Буниятов З.М. Государство Атабеков Азербайджана. 1978, с. 199. 5 Hüseynov Ə. Bakı şəhərinin tarixinə dair qiymətli sənəd. Azərbaycan tarixinə dair materiallar. Azərbaycan Tarixi Muzeyinin əsərləri, V c., 1962, s. 68 — 72.
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|