Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hərbi bıçaqlar.
14
adətən dəstəklə birlikdə hazırlanır və dəstəyinin üzərinə ağac və ya sümükdən sap bərkidilir. Belə dəmir dəstək Beyləqandan tapılmışdır 56 . 1938—1939-cu illərdə Şirvanşahlar sarayının həyətində Seyid Yəhya Bakuvinin məqbərəsi yanında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 4 metr dərinlikdə aşkar edilən quyudan xeyli metal alətlər tapılmışdır. Onların içərisində dəstəyi əqiqdən bəzədilmiş qılınc və ya xəncərə aid dəstək də vardır. Onun üzəri parlaqdır. Dəstəyinin üstü qiymətli daşdan olan bu qılınc və ya xəncər çox güman ki, zadəganlara, ümumiyyətlə, yüksək rütbəli hərbçilərə məxsus olmuşdur. Tədqiqatçı V. N. Leviatov maddi mədəniyyət qalıqlarına əsasən bu tapıntıları XIII—XIV əsrlərə aid edir 57 .
əsrlər boyu geniş istifadə etdiyini göstərir. Hərbi bıçaqlar. Bakıda aparılan arxeoloji qazıntılardan çoxlu bıçaq aşkar edilmişdir. Bu, heç də təsadüfi deyildir. Məlum olduğu kimi, universal bir alət olan bıçaqlardan müxtəlif məqsədlər üçün geniş istifadə edilir. Bakıdan tapılan bıçaqların bir qrupu isə təsərrüfat və məişət bıçaqlarından fərqlənir. Onlar öz formalarına görə xəncəri xatırladır. Belə bıçaqlardan biri 1967-ci ildə I qazıntı sahəsindən tapılmışdır. Bıçaq ilk baxışda xəncərin formasını xatırladır. Lakin onun bir tərəfi iti, digəri isə nisbətən qalındır. Bıçağın tiyəsi uca doğru getdikcə eyni bərabərdə sivriləşir. Onun eni 2,5 sm-dir (V tablo, 3). 1968-ci ildə əldə olunan digər dəmir bıçaq da əsasən əvvəlkinə oxşardır. Yalnız ölçüsünə və ucunun daha iti olmasına görə fərqlənir. Uzunluğu 19, eni isə 2 sm-dir. Şəhərdəki 11-ci qazıntı sahəsindən 1969-cu ildə aşkar edilən bıçaq diqqəti xüsusilə cəlb edir (V tablo, 4). Onun həm tiyəsinin, həm də sulğuncunun ucu qırılmışdır. Əvvəlkilərdə olduğu kimi, bir tərəfi iti, digəri isə qalındır. Lakin bıçağın tiyəsinin orta hissəsində zolaq şəklində bir az qabarıq formada olması və uca yaxın tərəfdə konusvarı şəkil alması onu əvvəlkilərdən fərqləndirir. Onun qalmış uzunluğu 16, eni 2 sm-dir. Təsvir etdiyimiz bıçaqların sulğuncunun en kəsiyi dairəvi olub, uca doğru getdikcə nazikləşir ki, bu da onların sapa keçirilməsini asanlaşdırır. Bıçaqların sapı ağac və ya sümükdən olmuşdur. Qeyd etməliyik ki, təsvir etdiyimiz bıçaqların forması xəncərə bənzəyir. Bizə elə gəlir ki, onlardan soyuq silah kimi istifadə olunmuşdur. Belə bıçaqlar həm Azərbaycanın orta əsr şəhərlərindən 58 , həm də Ermənistanın Dvin 59 şəhərindən tapılmışdır. Tədqiqatçı K. Q. Kafadaryan da onların hərb bıçağı olduğunu ehtimal edir. Qeyd etməliyik ki, xəncər tipli hərbi bıçaqların mənşəyi qədimdir. Mingəçevirdən bu növ xeyli bıçaq tapılmışdır 60 . Tədqiqatçılar həmin bıçaqların xəncər rolu oynadığını göstərərək, xəncərin belə bıçaqların sonrakı inkişafı ilə əlaqədar olaraq yarandığını göstərirlər 61 . Toppuzlar. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində hələlik Bakıdan toppuz tipli silaha təsadüf edilməmişdir. Lakin 1964-cü ildə Bakıda Qız qalası yaxınlığındakı arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan başdaşıları 62 bu
məsələnin həllinə kömək edir. Qəbirlərin yanında yerləşən bu başdaşılarının üzərində xeyli yazı və zəngin naxışlar vardır. Başdaşıları Abşeronun əhəng daşından hazırlanmışdır. Müxtəlif naxış və yazılar həkk etmək üçün bu növ daşlar əlverişli sayılır 63 . Orta əsr ustalarının sənətkarlıq məharətini nümayiş etdirən bu gözəl sənət əsərləri abidənin dövrünü aydınlaşdırmaq cəhətdən də qiymətlidir. Qeyd etməliyik ki, haqqında danışılan kişilərə məxsus iki başdaşının üzərində çoxlu, həm də müxtəlif növ silah rəsmi vardır. Onlardan yəhərli at rəsmi olan daşda qılınc, xəncər, toppuz, digərində isə ox, kaman, qılınc və qalxan təsvir edilmişdir. Tədqiqatçılar üzərində at və çoxlu silah şəkli olan bu qəbirlərdə dəfn edilənlərin döyüşçü olduğunu güman edirlər 64 . Biz də belə hesab edirik ki, başdaşılarından biri atlı, digəri isə piyada döyüşçüyə aiddir. Silahların içərisində toppuzun olması isə orta əsrlərdə Bakıda bu silah növündən də istifadə edildiyini göstərir. Toppuzun yalnız atlı döyüşçüyə aid olan başdaşında təsviri isə maraqlıdır. Görünür, toppuzu bütün döyüşçülər deyil, ancaq süvarilər və ya başçılar gəzdirə bilərmiş. Arxeoloji qazıntılara əsasən məzar daşları XIV— XVII əsrlərə aid edilir 65 .
56 İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri s. 94; Örənqala çöl qeydi, № 371, 1961: Əhmədov M, Göstərilən əsəri, s. 53. 57 Leviatov V. N. Göstərilən əsəri, s. 131. 58 İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri, s. 97, X tablo, 1, 2, 6; Örənqala çöl siyahısı № 110, 1963-cü il. 59 Kafadaryan K. Q. Göstərilən əsəri, s. 290. 60 Qazıyev S. M. Göstərilən əsəri, s. 11. 61 Yenə orada, s. 12. 62 İsmizadə Ö. Ş., Ciddi H.Ə. Göstərilən əsər, s. 187. 63 Nemətova M. S. Şirvanın XIV — XVI əsrlər tarixinin öyrənilməsinə dair, Bakı, 1959; yenə onun: Nuxa Xan qəbiristanlığındakı başdaşıların kitabələri haqqında. «Azərb. SSR EA Xəbərləri», № 6, 1961, s. 19. 64 İsmizadə Ö. Ş., Ciddi H. Ə. Göstərilən əsər, s.196. 65 Yenə orada, s. 187, 197.
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|