Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
beş yüz eküyə satılır. Tez-tez belə olur ki, bərk hiddətlənmiş canavarları sakitləşdirmək üçün çox əziyyət çəkirlər. Bu meydan gündüzlər də boş olmur. O, gündüzlər hər cür ərzaq malları və qiyməti az olan şeylərin bazarına çevrilir. Təbrizdə başqa bir böyük meydan da vardır. Bu meydan planda Cəfər Paşa qalası adlanan, dağıdılmış qalanın qarşısında qeyd edilmişdir. Deyilənlərə görə, bu meydan qalanın əməliyyat meydanı olmuşdur. Hazırda sallaqxanaya çevrilmişdir. Burda bütün iri heyvanları kəsir, dərisini soyur və şəhərin hər yerində satırlar. Təbrizin əhalisinin nə qədər olduğunu öyrənmək üçün çox səy göstərmişəm. Bununla belə, onu dəqiq öyrəndiyimə əmin deyiləm. Lakin belə fikirləşirəm ki, onun əhalisinin 550 min nəfərə qədər olduğunu qətiyyətlə demək olar. Şəhərin nəcib adamlarının çoxu məni inandırmaq istədilər ki, onun əhalisi on bir yüz mindən (bir milyon yüz mindən—V. A.) də çoxdur. Orda olan xaricilərin sayı həmişə son dərəcə çox olur. Burda Asiyanın hər yerindən gəlmiş xaricilər vardır, hansı növdən olursa-olsun, tapıla bilməyən malın olduğunu xəyalıma belə gətirmirəm. Şəhər pambıq, ipək üzrə sənətkarlarla və zərgərlərlə doludur. Ən yaxşı fars çalmaları orda hazırlanır. Şəhərin əsas tacirlərindən eşitdim ki, hər il orada altı min top ipək istehsal edilir. Bu şəhərin ticarət yolları Səfəvi dövlətinin və Türkiyənin
hövzəsinə uzanır. Təbrizin havası soyuq və qurudur. Onun havasının əhval-ruhiyyəyə pis təsir etməsindən qətiyyən şikayətlənmək olmaz. Şəhər üzü şimala—ilin doqquz ayı zirvəsi qarla örtülü olan dağlarla əhatə edildiyindən orda soyuqlar uzun müddət davam edir. Demək olar ki, orda hər axşam-səhər külək əsir. Yay müstəsna olmaqla, tez-tez yağışlar yağır. İlin bütün fəsillərində onun üzərində duman görmək olar. O, 38 kn, 82° uzunluq dairəsində yerləşir. Orda yaşayış üçün vacib olan hər şey boldur. Kifayət qədər yaxşı və ucuzdur. Xəzər dənizi Təbrizdən qırx lyö kənardadır. Təbrizə balıq Xəzərdən gətirilir. Dediyim kimi Acı çaydan da balıq tutulur. Lakin bu, suyun səviyyəsi aşağı düşən vaxtlarda olur. Bir livr çörək (qədim Fransada təxminən 0,5 kq-a bərabər çəki vahidi—V. A.) adətən iki liard qiymətində olur. Bir livr ət isə 19 dönye qiymətinədir. Ev quşları, ov quşları, meyvə, çaxır və azuqə istənilən qədər boldur. Tərəvəz, xüsusilə şüyüd (mərəçüyüd) pulsuzdur. Yayda xallı maral və su quşları bol olur, farslar ov quşlarını sevmir, xallı marallar və digər vəhşi heyvanları az-çox ovlayırlar. Dağlarda həm də qartallar olur. Nəcib adamlar (əsilzadələr— V. A.) bu quşu qırğı ilə təqib edirlər. Bu təqib çox maraqlı və cazibədardır. Qırğının qartalı tutmaq tərzi belədir ki, qırğı çox
qartalın böyrünə keçirir, elə hey uça-uça qanadları ilə onun başına vurur. Hərdən belə də olur ki, qırğı ilə qartal hər ikisi birlikdə yerə düşürlər. Qırğılar xallı maralları da bu yolla tutur, onu çox asanlıqla ovçulara təslim edirlər. İndicə 55
deyəcəyim şey heç də bundan az maraqlı deyildir. Belə təsdiq edirlər ki, bu şəhərin ətraflarında altmışdan çox üzüm sortu yetişdirilir. Səfəvilərdə Təbriz bazarından daha yaxşı bazar, Təbriz əhalisindən daha firavan və daha gözəl yaşayan əhali yoxdur. Şəhərin ətraf yerlərində ağ mərmər hazırlayan böyük karxanalar vardır. Orada şəffaf ağ mərmər növü vardır. Deyilənlərə görə, şəffaf ağ mərmər yavaş- yavaş donan mineral bulaqların suyundan əmələ gəlir. Həmçinin Təbrizin lap yaxınlığında iki böyük mədən-duz və qızıl mədənləri vardır. Çoxdandır ki, qızıl mədəni işləmir, çünki onun verdiyi gəlir çəkilən xərci zorla ödəyir. Orda işləməyin heç bir faydası olmadığı barədə xalqa xəbərdarlıq edilmişdi. Burda xeyli mineral sular var. Bunlardan ən məşhuru və ən gediş-gəliş olanları Təbrizin yarım lyölüyündə olan Barınc (Narınc?—V.A) və onun altı lyölüyündəki Seyidkənddəki mineral sulardır. Bunlar kükürdlü sulardır. Onların arasında soyuq və qaynar olanları vardır. Mən dünyada elə bir başqa şəhər tanımıram ki, mənşəyi və ilk adı barəsində müasir müəlliflər arasında bu qədər mübahisələrə səbəb olmuş olsun.
Farsların bu şəhəri Təbriz, Avropa xalqlarının isə onu Toris adlandırdıqlarını əvvəlcədən demək lazım gəlir: bu, ancaq asanlıqla anlayış əldə etmək və ənənəyə sadiq qalmaq üçündür. Teqzera, Oleari və başqa müəlliflər belə bir fikri müdafiə edirlər ki, Ptolemeyin Asiyanın beşinci cədvəlində Qabris adlandırdığı Təbriz şəhəridir. Onların iddia etdiyi kimi, yunan dilində bu, çox sadə bir dəyişmədir ki, «Q» səsi «T» səsi ilə əvəz edilmişdir. Lenklaviüs, Jov və Eton bu qədim coğrafiyaşünasın (Ptolemeyin—V. A.) Tevra yerinə Terpa adlandırdığı (sözdə bir hərfin yerinin digər hərflə dəyişik düşməsi nəticəsində) şəhərin Təbriz olduğunu iddia edirlər: lakin məlum olduğu kimi, Tevra İrivanda, Təbriz Midiyada yerləşir. Bu iki ad heç bir vəchlə eyni bir şəhərin adına uyğun gələ bilməz. Şübhəsiz ki, bu müəllifləri adlardakı oxşarlıq çaşdırmışdır. Təbriz sözü fars sözüdür. Şəhərə bu ad hicri 165-ci ildə verilmişdir. Bu barədə hələ çox geniş danışacağıq. Ptolemeyin məlumatı hicri 165-ci il tarixdən bir çox yüzilliklər əvvələ aiddir. İnanmaq lazımdır ki, Terva və Qabris Təbriz deyil, iki müxtəlif şəhərdir. Niger bu şəhəri Tiqranoma, başqa müəlliflər Tiqranokerta, bəziləri də yazılı mənbələrdə məşhur olan Midiya Suzu hesab edirlər. Digər yazıçılar belə bir fikri müdafiə edirlər ki, Esdrasın kitabında Akmeta və ya Amata adlandırılan şəhər Təbriz şəhəridir. Elələri də var ki, Ptolemey və onun tərcüməçisi (şərhçi—V. A) kimi onu Assuriyaya aparıb çıxarırlar. Başqaları da Niger, Sedren, Eton və Kov kimi onu səh.—324 İrivanda yerləşdirirlər. (Bu barədə deyilmişdir) Venetsiyalı Marko Polo onu Partlar ölkəsinə aid edir. Kalkondil onu daha uzağa apararaq, əvvəllər paytaxtı Persepol olan vilayətə çıxarır. Nəhayət, bu deyilənlər fikir yığınlarından ibarət qəribə bir dolaşıqlıqdır. Mənim fikrimcə, Ananidən də (Anani Şirakatsi—V. A.), Ortelidən də, Qolintsdən də, Teqzeradan da, Valedən də, Atlasdan da və demək olar ki, bütün
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|