Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
Bu yaş qrupundan olan uşaqların qarşılaşdığı təhlükələrin qarşısının alınması üçün onların kompüterdə işləmə müddəti müəyyən edilməlidir, İnternetə qoşulmuş kompüterin ümumi otaqda valideyn nəzarətində olması və valideyn nəzarəti proqramının kompüterə yazılması vacibdir. On lar İnternetdə daha çox İnternet-dostları ilə söhbət edir, bəziləri şəxsi görüşlərə həvəslənirlər. Şəbəkə oyunları oynayır, kompüterdən asılı ola bilirlər [22]. Nəticədə onların təhlükələrlə qarşılaşması baş verir. Elektron poçt, çatlar, mesajların ani mübadilə sistemləri, qeydiyyat formaları, alış-veriş saytlarında, şəxsi profilləri vasitəsilə və müxtəlif müsabiqələrdə qeydiyyat zamanı onlar şəxsi məlumatlarını qeyd edir, maraqlı informasiyanı kompüterdə yükləməyə cəhd edirlər. Bilməyərəkdən onlar virusları və yaxud hər hansı arzuolunmaz proqram təminatı yükləyirlər. Kompüterdə işləmək üçün valideynlər övladlarına məhdud qeydiyyat siyahısı yaratmalı, İnternetdən gələn hər hansı təhlükələr, dələduzluq, zərərli informasiya, zərərli proqramlar, cinsi istism ar və s. narahatlıqlar haqqında məlumat verməlidir. 39
17 yaş arası uşaqların İnternet təhlükəsizliyi. Bu uşaqlar valideynlərindən daha çox İnternetlə ünsiyyətdə olurlar, onlara nəzarət etmək valideyn üçün artıq xeyli mürəkkəbləşir. Ona görə də, valideyn-övlad arasında İnternet təhlükəsizliyi qaydalarına riayət etmək barədə bir növ razılaşma olmalıdır. Yeniyetmələr axtarış sistemlərindən, elektron poçtdan, mesajların ani mübadilə sistemlərindən aktiv istifadə edirlər, mu siqi və filmlər yükləyir, oyunlar oynayırlar və s. Bu yaşda olan oğlanlar bütün məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq istəyirlər, hər şeylə maraqlanır, daha sərt yumora, qızğın oyunlara, yaşa uyğun olmayan şəkillərə üstünlük verirlər. Qızlar isə daha çox çatlarda ünsiyyət yaratmağa, İnternetdə cinsi mövzularda olan məlumatlara baxmağa üstünlük verirlər [23]. Elektron poçt, çatlar, mesajların ani mübadilə sistemləri, qeydiyyat formaları, şəxsi profillər vasitəsilə və müxtəlif müsabiqələrdə qeydiyyat zamanı
şəxsi informasiyanı verə, təsadüfən viruslar və yaxud hər hansı arzuolunmaz proqram təminatı yükləyə bilərlər. Onların azartlı oyunlara maraqları daha çox olur. 40
Bu yaşda uşaqların İnternetdəki bütün informasiyalara olan maraqları onların təhlükələrlə qarşılaşma ehtimalını artırır. Valideynlər onların İnternet-fəaliyyəti haqqında hesabatlarını nəzərdən keçirməlidir. Onlara spamdan qorunma yollarını göstərməlidir. Yeniyetmənin həqiqi elektron ünvanını İnternetdə qeyd etməsini, arzuolunmayan məktublara cavab verməməsini və xüsusi poçt süzgəclərindən istifadə etməsini övladlarına tövsiyə etməlidir. Valideyn yeniyetmənin ziyarət etdiyi saytlar ilə mütləq tanış olmalıdır. Dələduzluq, xəbərçilik, dedi-qodu və ya təhdid məqsədilə İnternetin istifadəsi mümkün olmadığı və bunun pis vərdiş olması haqqında övladına izah etməlidir. Məlum olduğu kimi müasir dövrdə İnternetdən istifadə telefonlara qədər gəlib çıxmışdır, amma uşaqlara İnterneti tamamilə qadağan etmək olmaz. Valideyn bunu qadağan etməkdənsə, uşaqlara nəyin zərərli, nəyin zərərsiz olduğunu izah et
məli və İnternetdən hansı müddətdə, necə istifadə etmək lazım olduğunu övladına başa salmalıdır [24].
41
Veb 2.0 birlikdə və paralel bilik paylaşmasını həyata keçirən yeni nəsil veb texnologiyalarının gətirdiyi istifadəçi rahatlığı və sürətli rabitə ilə məlumat paylaşımının təmin edildiyi rəqəmsal platformadır. Sosial media sərbəst və özünəməxsus mübahisə fonu yaradır. Təhsil, tədqiqat və informasiya təmin etmək baxımından da çox əlverişlidir. Veb-
sayt sosial medianın geniş yayılmış fəaliyyət formasıdır, uşaq və yeniyetmələrə sosial qarşılıqlı fəaliyyət imkanı verir. Sosial şəbəkələr sosial medianın bir hissəsidir v ə ünsiyyət üçün geniş imkanlar yaradır [25]. İnternet istifadəçilərinin əksəriyyəti ən çox sosial şəbəkələrdə vaxt keçirir. Facebook, MySpace və Twitter kimi populyar sosial şəbəkələrlə yanaşı, kiçik yaşlılar üçün nəzərdə tutulmuş sosial şəbəkələr də mövcuddur. Bunlar haqqında bu bölmədə məlumat verilir. Gənc nəslin nümayəndələrinin sosial şəbəkələrə maraqları böyükdür. Elektron mühitdə fərqli insanlarla görüşmək yaxud informasiya paylaşmaq onları bu mühitə cəlb edir. Həddindən çox etibar etmək, qavrama qabiliyyətləri, ətraf mühiti öyrənmək marağı əslində onları təhlükəyə sürükləyir. Aparılan araşdırmalardan belə məlum
42
olmuşdur ki, sosial şəbəkə istifadəçiləri arasında hər 3 uşaqdan biri öz səhifəsinə kənar şəxslərin müraciətinə məhdudiyyət qoymur. İstifadəçinin özünü sosial şəbəkədə mətn və şəkillərlə təqdim etməsi cinayətkar və məsuliyyətsiz şəxslər tərəfindən istismara məruz qalmasına şərait yaradır. Ən böyük sosial şəbəkə olan Facebook öz saytında yaşı 13 yaşdan yuxarı olan istifadəçilərin qeydiyyatdan keçməsinə icazə verir. 2011-ci ildə Facebookda qeydiyyatdan keçmiş 7,5 mln. uşaq 13 yaşdan kiçik, onların 5 mln. isə hələ 10 yaşı tamamlamamış uşaqlar olmuşdur. 2012-ci ilin iyun ayından Facebook təmsilçisi Mark Zuckerberg sosial şəbəkədə 13 yaşdan yuxarı istifadəçilərin qeydiyyatdan keçməsini elan etmişdir. Xüsusi proqramlar vasitəsilə valideynlər öz övladlarının hesablarına baxa və onların hansı şəxslərlə əlaqə saxladığını öyrənə bilər [26]. Towave sosial şəbəkəsi də şəbəkəyə daxil olmaq üçün 13 yaşdan aşağı yaşı olan istifadəçini qeydiyyata almır. Bu qadağaların olmasına baxmayaraq, çox vaxt uşaqlar sosial şəbəkəyə daxil olmaq üçün yaşlarını böyük göstərməklə qeydiyyatdan keçir lər . Sosial şəbəkə mühiti böyüklər üçün təhlükəsiz ola bilər, Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|