Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
reallaşdıracaq [32]. Tədqiqatçı J.Pascual-Espadanın fikrincə: "Əİ-nin mahiyyəti, məqsədi odur ki, müvafiq formada istifadə olunan hər hansı əşya və ya obyekt ona bənzər formada istifadə olunan digər obyektlərlə İnternet strukturu vasitəsilə ünsiyyət qurmağa qadirdir" [33]. Bu da bir və ya bir neçə əşyanın fəaliyyətini digər əşya ilə əlaqələndirir. Məsələn, soyuducudan götürülmüş süd onlayn şəkildə yeni südün sifarişinə imkan yaradır. Maşınlardan kitablara, elektrik alətlərindən qidalara, soyuduculardan suqızdırıcılarına, ağıllı binalardan ayaq qabılara kimi hər şeyi əhatə edən, ümumiyyətlə, bir-biri ilə bağlantısı olan bir inkişaf olacaqdır. İnternet inkişaf etdikcə texnologiyalarla qarşılıqlı münasibətin yeni formaları meydana çıxmağa başlayır. İnternet istifadəçilərinin həm də uşaqlardan ibarət olması və azyaşlıların texnologiyalara olan maraqlarına və hədsiz öyrənmək həvəsinə baxmayaraq, yeni texnologiyaların sürətlə artması və bu təsirlərlə toplanılan məlumatların dəyəri haqqında biliklər azlıq təşkil edir. Uşaqların həyatında əşyalar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə kiçik yaşlı uşaqlar üçün gündəlik fəaliyyət, adətən, oyuncaqlardan ibarətdir. Rəqəmsal oyuncaqlar 48
mövcud olduğu müddətdə uşaqların işıq və ya siqnallarla qarşılıqlı münasibətinin rəqəmsal təsiri zaman və məkan çərçivəsində birbaşa manipulyasiyaya səbəb olur. Uşaqların rəqəmsal texnologiyalara olan münasibətində fərqliliklər yaranır. Onların istifadə etdikləri maus və klaviatura qurğuları artıq öz təyinatını dəyişməyə başlamışdır. İnterfeys və qurğular sensor ekran və jestlərin tanınma qurğuları kimi müasir qarşılıqlı əlaqə formaları ilə əvəz edilmişdir. Uşaqların əlaqə və hərəkətlərini əhatə edən çoxlu sayda qurğu mövcuddur. Məsələn, KidFit – uşaqların fiziki fəaliyyətini qeydə alan və ona cavab verən qola taxılan fitnes qurğusudur. HereO – valideynlərin uşaqlarının harada olduğu haqqında məlumat verən saatdır [34]. Spourting uşaq monitoru – uşaqların yuxu saatlarını qeydə alır və onun haqqında əks əlaqəni təmin edir [35]. Əİ-nin uşaqların həyatında fəaliyyətinə nəzər yetirmək üçün “Teddy the Guardian” oyuncağını nəzərdən keçirək [36 ]. Bu yumşaq, rəqəmsal ayı oyuncaqdır - uşaqların ürək döyüntüsü, oksigen çatışmazlığı, bədən temperaturu və stress səviyyəsi kimi vacib sağlamlıq parametrlərini qeydə alır və xəbər verir. Bu ayı, adətən, ənənəvi testlərlə bağlı uşaqların narahatlığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan və bu 49
məlumatların səhiyyə mütəxəssislərinə çatdırılması üçün xəstəxanalarda istifadə olunur. Əİ uşaqların əşyalarla münasibəti haqqında məlumat əldə etməyə qadirdir.“Teddy the Guardian” topladığı biometrik məlumatlar səhiyyə mütəxəssisləri tərəfindən istifadə olunur. Lakin həmin məlumatın səhiyyə şirkətlərindən başqa valideyn və digər şəxslər üçün nə dərəcədə dəyərli olduğunu təsəvvür etmək çətin deyil. Digər Əİ qurğuları daha az şəxsi məlumat toplamasına baxmayaraq, uşaqların gündəlik fəaliyyətinə xüsusi təsir göstərə bilər. Nə qədər məlumatın toplandığı və istifadə edildiyini araşdırmaq çox vacibdir. “Teddy the Guardian” uşaqlar üçün adi yumşaq oyuncaqd
ır. Uşaq oyuncağı qucaqlamaqla səhiyyə fəaliyyətinin interpretasiya olunmuş formasını həyata keçirir. Bu səbəbdən qarşılıqlı əlaqələrin yeni formaları uşaqların müxtəlif fəaliyyətini bir araya gətirə bilər. Oyuncağın səhiyyə xidməti ilə əlaqəsi haqqında uşağın biliyi həmin oyuncağın qoruyucu kimi qavranılmasına səbəb ola bilər (oyuncağın adı da buradan götürülmüşdür: Guardian – qoruyucu, müdafiəçi). Uşaqlar və onların valideynləri Əİ-dən asılıdır və
50
gündəlik əşya olaraq rəqəmsal texnologiyaların interfeysinə çevrilir. Texnologiyalar daha çox inkişaf etdiyinə görə uşaqlar öz hərəkətlərinin necə qeydə alındığı və istifadə edildiyi ba rədə xəbərdar deyildir. Uşaqlar səbəbsiz şəkildə Teddyni qucaqlamaqla digər insanları şəxsi biometrik məlumatlarla təmin edir. Şübhəsiz ki, valideynlər öz uşaqları üçün tədbir görmək məqsədilə bu məlumatları əldə etməlidirlər. Lakin Əİ-nin açıq olması həmin məlumatın mühafizəsi üçün böyük təhlükə yaradır. Bu qurğular rahatlıq, təhlükəsizlik və ya idman məqsədi üçün əlverişlidir. Buna baxmayaraq, həmin qurğuların meydana gətirdiyi bəzi problemlər vardır. Uşaqların gündəlik fəaliyyətini əhatə edən qurğuların gündən-günə artması onların fəaliyyətini necə dəyişdirir, onların fəaliyyəti haqqında məlumat hansı məqsədlə istifadə olunur, uşaqlar və onların valideynləri həmin texnologiyalardan nə dərəcədə asılıdır? Bu qurğuların uşaqların davranışına nə dərəcədə təsir etməsi, həmin qurğular vasitəsilə əldə olunan məlumatın necə istifadə olunması, bu barədə uşaqların xəbərdar olub- olmaması, onların münasibətdə olduğu bu texnologiyalardan istifadəsi bütün bu problemlər haqqında araşdırmaların aparılmasını zəruri edir. Zaman keçdikcə yeni texnologiyalar Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|