Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu

56 

 

nişanələr  və  əlamətlər  haqqında  o  qədər  məlumat  vermiş  və  söz 

açmışdır  ki,  həmin  məlumatlar  bu  kitaba  yerləşməz.  Xülasə,  aləmi 

işıqlandıran  o  nur  (yəni  Şeyx  Səfiəddin  -  Ş.F.)  elə  ki,  səadət 

üfüqündən doğuldu, altı yaşında olarkən möhtərəm atasına Allahdan 

"onu  darüssalama  çağıran  "Vallah"  nidası  gəldi"

76

  və  o,  dünyasını 

dəyişdi,  elə  o  yerdə  də  -  böyük  atasının  məzarının  yanında  dəfn 

olundu.  Həqiqətən  də,  o  həzrətin  mübarək  qəbri  işıq  və  rəhmət 

zöhrəsi  kimi  sanki  cənnətin  bir  parasıdır.  Əlahəzrət  zilləllah  şah  o 

qəbrin  üstündəki  onun  gözünə  həqir  görünən  (mohəqqer)  sabiq 

imarətin üstünü götürüb, onu olduqca səliqə-səhmanlı (təkəllof)  və 

gözəl  bir  gümbəzlə  əvəz  etdi.  O  həzrətin  [Sultan Şeyx  Cəbrayılın] 

fərzəndi  hidayət  taxtının  sultanı,  pakların  pakı  və  övliyaların  dəlili 

(bürhanı) olan Şeyx Səfiül-millət vəd-dindir. Onun ali məqam və ali 

tərifini saymaqla qurtarmaz. [Şeyx Səfiəddinin] nurlu qəbri feyz və 

rəhmət  nurunun  məskən      tutduğu  məkandır.  Böyük  atasının 

vəfatından sonra, möhtərəm anası İlahinin işıqlandırdığı [Səfiəddini] 

böyütməklə məşğul oldu. Hələ cocuqluq vaxtından başlayaraq, onda 

Allah  kəramətinin  işartıları  görünürdü  və  asiman  onun  hümayun 

nurundan  parlayırdı.  Ondan    həmişə    qəribə    işlər    müşahidə  

olunurdu  (məsələn  qəbirlərin  kəşfi,  ölüm  hallarının  təsviri  və  bu 

kimi  başqa  xüsusiyyətlər).  O,  bunları  anasına  danışar  və  anası  da 

yetişəcəyi  yüksək  mərtəbələr  və  böyük  dərəcələr  münasibətilə 

oğluna  müjdə  verərdi.  Fəzilət  və  kəmalət  öyrənməklə  bir  müddət 

vaxt keçdi. Məna aləmindən zövq almaq, bu aləmi müşahidə etmək 

və  mənimsəmək  şövqü  şeyxə  üstün  gəldi,  o,  mücahidə  və 

pəhrizkarlıq  vadisinə  qədəm  basdı,  çünki  bilirdi  ki,  irşad  sahibinin 

(mürşid)  köməyi  olmadan  kamal  zirvəsinə  yüksəlmək  mümkü  n 

deyildir.  [Buna  görə  də]  arabir  hər  ikisi  Şeyx  Cüneyd  Bağdadi 

nəslindən  olan  Şeyx  Fərrux  Ərdəbili  və  Şeyx  Əbu  Səidin 

məzarlarını  ziyarət  edər,  orada  ibadətlə  məşğul  olar,  hərdənbir  də 

vaxtını  ilahi  (rəbbani)  mərifətə  qovuşmuş  Şeyx  Səhabəddin 

Mahmud  Amerinin  qəbrinin  üstündə  keçirər,  özünə  kamil  mürşid* 

axtarışında  olardı.  O,  Şeyx  Nəcibəddin  Bozegş  (?)**  Şirazinin 

vəziyyətini  və  onun  fəzələt  dərəcələrinini  çoxluğunu  bildikdə  onu 

görmək istəyi ilə Şiraza  yola düşdü. Özündən böyük olan,  Şirazda 

var-dövlət  və  etibar qazanan  varlı  və şan-şöhrətli bir şəxsin qızı ilə 

evlənərək  bu  şəhərdə  də  qalan  öz  böyük  qardaşı  Səlahəddinlə 

                                                           

76

 İfadənin ərəbcəsi: "Vallah yəd'u ib dan-s-sələmi" 

---

57 

 

görüşməyi  bəhanə  etmiş  şeyx  mehriban  anasından  icazə  almış  və 

Şiraza  rəvan  olmuşdu.  Yolda  rastlaşdığı  hər  bir  Allah  adamıyla, 

dərvişlərlə,  Allah  əhli  (əhlüllah)  ilə  söhbət  edər,  onların  sözlərini 

diqqətlə  dinləyərdi.  Şiraza  gəldiyi  vaxt  Şeyx  Nəcibəddin  Bozeğş 

artıq  dünya  evindən  köçmüşdü.  O,  bu  diyarın  şeyxləri  ilə 

görüşdükdə  istəyində  olduğu  feyz  işığını  onlardan  ala  bilmədi.  O 

əsnada  şeyx  zəmanə  üləmalarından  olan  Mövlana  Rəziəddinlə 

görüşdü,  “Zəlzələ”  surəsinə  qədər  Qur'anın  təfsirini  birlikdə 

müzakirə  etdi,  ondan  təfsir  dərsinin  icazəsini  aldı.  [Sonra]  Şeyx 

Müslihəddin  Sədi***  ilə  söhbət  etdi,  amma  onunla  həmsöhbət 

olmaqdan xoşlanmadı.  Şeyx Səfiəddini  - əxlaqda, hərəkət tərzində, 

davranışda (süluk) özlərindən yüksək görən o vilayətin dərvişləri və 

hidayət sahibləri onu seyidlər zümrəsi və dövrün bilikli adamlarının 

on biliklisi olan Əmir Abdullahın yanına göndərdilər. Elə ki, onunla 

görüşdü, həqiqətən də onda hərtərəfli biliyə və kamala malik sifətlər 

müşahidə  etdi,  cəlal  və  camal  təcəssümü  (məzhər)  gördü.  Həzrət 

Şeyx  Səfiəddin  başına  gələnləri  ona  danışdı.  O  isə  bir  ləhzə  fikrə 

getdikdən sonra dedi:  “Ey cavan türk”.  Sənin indiyədək riyazət  və 

mocahede**** (nəfsin tərbiyəsi  - Ş.F) barədə öyrəndiklərin  mənim 

bəsirət  gözümü  hələ  cəlb  etməmişdir.  Sənin  böyük  işlərin  hələ 

qabaqdadır,  amma  sən  axtardığın  malları  bu  bazarda  tapa 

bilməyəcəksən. Bu gün sənin gözlərindən örtüyü qaldırmağı bacaran 

bir adam  var ki, o da ilahi maarif arifi olan  və sizin  vilayətə yaxın 

yerdə  -  Gilanda  dərya  kənarında  inzivaya  (xəlvət)  çəkilən  və 

xəlvətgahı olan Şeyx Zahid Gilanidir".*  [Beləliklə]   Şeyx Zahidin 

gözəl    xüsusiyyətləri  barədə  ona  çox  danışdı.  O,  həzrət  də,  Fars 

şeyxlərini  tərk  edərək  Şeyx  Zahidin  saf  daxili  aləmindən  kömək 

diləyib  vətəninə  yollandı.  Qardaşının  ona  qiymətli  şeylər  vermək 

istəyinə baxmayaraq, o həzrət onları qəbul etmədi  və tələb ayağını 

məqsəd  yoluna atdı, Allah-təalanın aman  vermək zəmanəti ilə sağ-

salamat  gəlib  Ərdəbil  darülirşadına  çatdı.  Şeyx  Zahid  o  həzrətin 

zöhdə (zahidliyə - Ş.F.) və batini elmə malik olduğunu kəşf yoluyla 

bilib,  üzünü  müridlərinə  tutaraq  dedi:  "Həqiqət  axtarışıyla 

Ərdəbildən  buraya  bir  cavan  adam  gələrək,  mənimlə  görüşmək 

istəyir.  Onunla  həzrət  Rəbb  arasında  təkcə  bir  pərdə  (hicab) 

qalmışdır."  Xülasə,  Şeyx  Səfiəddin  Şeyx  Zahidin  olduğu  yeri 

öyrənib  oraya  üz  tutdu,  onun    kəramətli    xanəgahına  çatdı, 

ibadətgahda  (sovmee)  namaz  qılmaqla  məşğul  oldu.  Mübarək 

ramazan  ayı  idi.  Şeyx  Zahidin  belə  bir  adəti  vardı:  O  mübarək  ay 

---