Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi I. NƏSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 491,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi rəhbər: Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev
- Adilov Vahid Zahid oğlu
- Aparıcı təşkilat: Bakı Slavyan Universiteti Türkologiya kafedrası
- Avtoreferat
- TƏDQİQAT İŞİNİN ÜMUMİ SƏCİYYƏSİ Mövzunun aktuallığı
- Tədqiqatın obyekt və predmeti
- Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI İ.NƏSİMİ adına DİLÇİLİK İNSTİTUTU Əlyazması hüququnda SAVAŞ SABRİ OĞLU SALİH NABİ “DİVAN”ININ LEKSİKASI 5710.01 – Türk dilləri
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın AVTOREFERATI BAKI – 2013
2
Dissertasiya işi Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qafqaz Universitetində yerinə yetirilmişdir.
Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev
AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Rəsmi opponentlər: Rüstəmov Rüfət Əşrəf oğlu filologiya elmləri doktoru, professor Adilov Vahid Zahid oğlu filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aparıcı təşkilat: Bakı Slavyan Universiteti Türkologiya kafedrası
Müdafiə “_24__”_05__2013-cü il saat “___”-da Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu nəzdində filologiya elmləri doktoru və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunan dissertasiyaların müdafiəsini keçirən Dissertasiya Şurasının iclasında keçiriləcəkdir.
İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Dissertasiya ilə AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasında tanış olmaq olar.
filologiya üzrə elmlər doktoru N.F.Seyidəliyev
3 TƏDQİQAT İŞİNİN ÜMUMİ SƏCİYYƏSİ Mövzunun aktuallığı: XIII əsrdə Osmanlı dövlətinin siyasi və mədəni cəhətdən ən güclü bir dövlət kimi tanındığı dövrlərdə ortaya çıxan klassik türk ədəbiyyatı XIX əsrin ikinci yarısına kimi davam etmişdir. İslam mədəniyyətinin ən yaxşı xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirən, onun əsasında formalaşan və inkişaf edən bu ədəbiyyat həmin xüsusiyyətləri özündə bariz şəkildə əks etdirirdi. O zaman klassik türk ədəbiyyatı ərəb və fars dillərinin güclü təsirinə məruz qaldığından həmin dövrlərdə ortaya çıxan yazılı mənbələrin dilində də bu özünü göstərirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, klassik türk ədəbiyyatının ən parlaq dövrləri XVI-XVII əsrlərə təsadüf edir və bu dövrdə, yəni XVI əsrdə klassik ədəbiyyatın ən görkəmli lirik şairi Füzulinin müasiri və onun kimi “şeir aləminin sultanı” – “sultan-üş- şüəra” ləqəbi ilə tanınan Baki idi. Qəsidə və həcv ustası kimi Nəfi, qəzəl janrının ustadı kimi şeyxülislam Yəhya Əfəndi tanınırdı. Ədəbiyyatda “fəlsəfi məktəb”in banisi kimi dövrünün görkəmli şairi Nabi XVII əsr ədəbi mühitinə öz möhrünü vuran şəxsiyyətlərdən oldu. Ədəbiyyatımızda “hikmətli söz söyləmək üslubu” kimi də məlum olan, insanı düşünməyə və düşündürməyə məcbur edən, onu istiqamətləndirən “hikəmi” və ya “fəlsəfi üslub” adlanan üslubun ən görkəmli nümayəndəsi Nabi idi. Buna görə də Nabi istər öz dövründə, istərsə də ədəbiyyatın və dilin sonrakı inkişaf mərhələlərində bir çox müasiri, eləcə də ardıcılları tərəfindən həmişə yüksək qiymətləndirilmiş və davamçıları onu hər zaman əsərlərində xatırlamışdır. Bu tədqiqat işinin aktuallığı ilk növbədə dilin qədimliyini öyrənmək baxımından yazılı abidələrin tədqiqinin vacibliyini ortaya qoymaqdan ibarətdir. Yazılı abidələrin dili isə məlumdur ki, dövrlərə və müəlliflərə görə dəyişir. Həmin mənbələrdə istifadə olunan yüzlərlə əsil türk mənşəli, eləcə də alınma sözlər dil və tariximizin inkişaf mərhələlərini öyrənməyə, alınma sözlərin sərhəddini müəyyənləşdirməyə, onların dilə daxil olma, quruluş və məna dəyişmələrinə uğrama səbəblərini aşkarlamağa imkan verir. Yazılı mənbələr ədəbiyyatda yaranan cərəyanların dilə təsir dairəsini, eləcə də xalq dilindən alınmış sözlərin işlənmə səviyyəsini
ortaya çıxarmağa şərait yaradır. Bu baxımdan bugün Nabinin leksikasının öyrənilməsi də əhəmiyyət kəsb edir. Digər tərəfdən hər mənbənin tədqiqinin dilimizə müəyyən baxımdan nələrisə qazandırdığı da məlumdur. Bu həm də gələcək nəsillərin aparacaqları tədqiqatlar üçün bünövrə rolunu oynadığından bugün aktual bir iş kimi qəbul edilə bilər. Dissertasiya işində təkcə Nabi yaradıcılığında istifadə olunmuş sözlərin izahından bəhs edilmir, əsərdə Nabinin şəxsiyyəti, dövrü, mühiti, yaradıcılığı və əsərləri haqqında da geniş məlumat verilir ki, bu özü də gələcək elmi tədqiqatlar üçün baza rolunu oynamaqdadır. Bir şeyi də qeyd edək ki, daha sonralar klassik türk ədəbiyyatı və həmin ədəbiyyatı əks etdirən əsərlər Tənzimat dövrü ədəbiyyatının ortaya çıxması, Avropaya marağın artması ilə bağlı olaraq arxa plana keçdiyi üçün klassik irsin öyrənilməsinə və tədqiqinə o qədər də geniş yer verilməmişdir. Əsərlərdəki sənət anlayışı, eləcə də ərəb-fars sözlərinin çoxluğu bu ədəbiyyatın “yüksək zümrə ədəbiyyatı”, yaxud da “saray ədəbiyyatı” adlandırılmaqla yalnız müəyyən bir təbəqəyə xidmət edən ədəbiyyat və dil nümunəsi kimi qiymətləndirilərək bütünlüklə arxa plana keçirilməsinə, diqqətdən kənar qalmasına səbəb olmuşdur ki, bugün həmin əsərlərə müraciət etməmiz də müəyyən mənada işin aktuallığına dəlalət edir. Tədqiqatın obyekt və predmeti: Tədqiqatın obyekti Nabi “Divan”ı və “Divan”da işlənmiş türk, eləcə də müxtəlif sistemli dillərdən alınma sözlərin leksik, leksik-semantik, struktur baxımından tədqiqi və izahıdır. Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri: Tədqiqatın məqsədi klassik dövr ədəbi dilinin səviyyəsini öyrənmək, müasir dildən ayrılma dərəcəsi və səbəblərini müəyyənləşdirmək və digər türk dillərinə nəzərən XVII əsr türk
ədəbi dili
və ümumxalq dili arasındakı sərhəddi müəyyənləşdirmək, ədəbi dildə işlənmiş ərəb-fars mənşəli sözlərin işlənmə tezliyini ortaya çıxarmaqdan ibarətdir. Bu məqsəd çərçivəsində aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi qarşıya qoyulmuşdur: 1. Nabi “Divan”ında işlənmiş leksik vahidlərin seçilərək mənşələrinin müəyyənləşdirilməsi. 2. “Divan”da təsadüf olunan sözlərin yazılışı ilə müasir türk dilindəki formalarını qarşılaşdıraraq arada keçən üç yüz il ərzində Yüklə 491,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|