Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

8
. 
Elektron  kataloqların  yaradılması  üçün  ən  vacib 
komponentlərdən olan Beynəlxalq kommunkiativ yazı for- 
matlarmm  tam  təsnifatı  verilib.  MARC,  UNIMARC,  US- 
MARC,  UKMARC,  MARC21  və  digər  maşmlaoxunan 
formatlarm  yaradılması  tarixinə  nəzər  salımb,  formatlarm 
üstünlükləri  və  çatışmazlıqları  müəyyən  edilib.  Başlıca 
problem  kimi  kimi  o,  göstərilib  ki,  UNIMARC-da  150-ə 
yaxm  sahə  və  altsahənin  mövcudluğuna  baxmayaraq,  hə- 
min  sahələr vasitəsilə  sənədləri  tam  təsvir  etmək  mümkün 
olmur.  Bu problem tərəfımizdən UNIMARC-m  təkmilləş- 
dirilməsi  ilə  bağlı  işlərin  çox  zəif  şəkildə  aparılması  ilə 
əlaqələndirilib.  Belə  nəticəyə  gəlinib  ki,  UNIMARC-da 
xüsusi  elmi,  texniki  ədəbiyyatm,  dissertasiyalarm,  patent 
və  normativ-texniki  sənədlərin  təsviri  üçün  bir çox  lazımi 
sahələr çatışmır.
9. 
Beynəlxalq  kommunikativ  yazı  formatlarmm  ən 
təkmil  formalarmda  belə  çatışmazlıqlarm  olmasmı  nəzərə 
alaraq,  AZMARC-milli  kommunikativ  formatmm  yaradıl- 
masmın  tarixi  zəruriliyi  əsaslandınlıb.  Göstərilib  ki,  UNI- 
MARC  əsasmda  yaradılacaq  AZMARC-a  milli  səviyyədə 
istifadə üçün  10-12  sahə  əlavə  edilməlidir.  Onlardan  4-5-i 
ümumi,  6-7-si  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edə  bilər.  Ümumi 
sahələri 
6
XX-ci  və 
8
XX-ci  bloklara  (məs.,  kitabın  saxlan- 
ma  şifrəsi)  daxil  etmək  mümkündür.  Xüsusi  sahələr  2XX 
blokuna  (məs.,  patentlərin  milli  qeydiyyat  nömrəsi  üçün) 
daxil  edilə bilər.
194 
| 
C.A. Cəforov
10.  Azərbaycanda  informasiya  cəmiyyəti  şəraitində 
elektron  kataloqlu  kitabxanalarm  yeri  və  rolu  müəyyən- 
ləşdirilib,  cəmiyyətin və ayrı-ayrı  şəxslərin informasiya tə- 
ləbatmı  ödəmək üçün  kitabxanalarda İKT-nin  tətbiqi  vasi- 
təsilə  hazırlanan  informasiya  resurslannm  formalaşdırıl- 
ması  məsələlərinə  toxunulub.  Bundan  başqa,  informasiya 
və  biliklərə  əsaslanan,  rəqabətədavamlı  iqtisadiyyatm  qu- 
rulmasmda,  informasiya  və  bilik  bazarmm  meydana  gəl- 
məsində,  tarixi,  ədəbi-mədəni  irsin  saxlanılmasmda,  mü- 
asir  informasiya-kommunikasiya  mfrastrakturunun  yara- 
dılmasında,  vahid  milli  elektron  informasiya  məkanmm 
formalaşdırılmasmda,  qlobal  informasiya məkanma  inteq- 
rasiyada,  ölkənin elektron geriliyinin aradan  qaldırılmasm- 
da  kitabxanalarımızm  üzərinə  düşən  vəzifələr  müəyyən- 
ləşdirilib.
11.  Elektron  kataloqlar  elektron  kitabxanalara  əlye- 
tərlik  vasitəsi  kimi  təqdim  olunub.  Əsas  məqsədi  cəmiy- 
yətdə  gedən  proseslərin  operativ  informasiya  təminatmı 
həyata  keçirməkdən,  bəşəriyyətin  malik  olduğu  maddi- 
mənəvi  irsi  gələcək  nəsillərə  daha  təhlükəsiz  şəkildə  çat- 
dırmaqdan,  hər hansı bir sənədin  istifadəsi  zamanı  meyda- 
na  çıxan  obyektiv  məhdudiyyətləri  aradan  qaldırmaqdan, 
yəni  sənəd  kütləsinin  çoxistifadəliliyini  təmin  etməkdən 
və  ən  nəhayət,  informasiya  axtarışı  zamam  oxucu  tərəfin- 
dən  itirilən vaxtı  və kitabxanaçı  əməyini  minimuma  endir- 
məkdən  ibarət  olan  elektron  kitabxanalara  məhz  elektron
Kitabxana-inform asiyaxidm ətirıdƏ  elektronkataloq
  | 
195

---

kataloq  vasitəsilə  girişin,  əlyetərliyin  daha  səmərəli  oldu- 
ğu təsbit edilib.
12.  Kitabxanalanmızın  Veb  kataloq  sistemini  geniş- 
ləndirmək üçün  milli  toplu elektron  kataloqun  formalaşdı- 
nlması, Veb  kataloq sisteminin  elektron sənədlərin göndə- 
rilməsi mexanizmi ilə təchiz edilməsi məsələləri təhlil olu- 
nub, təkliflər irəli sürülüb.
13.  Elektron  kataloq  sisteminin  təhlükəsizliyinin  tə- 
min  olunması,  kibertəhlükəyə  qarşı  qabaqlayıcı  tədbirlərin 
görülməsi məsələləri önə çəkilib.
14.  İlk  dəfə  olaraq  milli  elektron  kataloq  sistemləri- 
nin  inkişaf perspektivləri nəzərdən  keçirilib,  elmi  yenilik- 
lər, təklif və tövsiyələr irəli  sürülüb.
15.  İlk  dəfə  olaraq  Azərbaycan  kitabxanalarmda 
elektron kataloqun inkişafma nail  olmaq üçün,  Milli Avto- 
matlaşdırılmış  Kitabxana  İnformasiya  Sisteminin  (MA- 
KİS)  yaradılması,  kitabxanalarımızdakı  elektron  kataloq 
sisteminin  RFID  (radiotezliklə  eyniləşdirmə)  texnologiya- 
lan  ilə uzlaşdırılması,  elektron kataloqa  əlyetərliyin  səviy- 
yəsini  yüksəltmək üçün  ən  yeni  -3G  və  Web  3.0  texnolo- 
giyalanndan  istifadə  olunması  təklif olunub  və  bu təkliflə- 
rin əhəmiyyəti əsaslandırılıb.
16.  İlk dəfə  olaraq kitabxanalarımızda  elektron kata- 
loqun  yaradılması  işində  nitqin  tanmması  sistemlərindən 
istifadə  etmək təklif olunub.  Biblioqrafik yazılarm  mikro- 
fonla,  nitqi  mətnə  çevirən  sistem  vasitəsilə  kompyuterə 
daxil  edilməsi,  elektronlaşdırılması  ideyası  irəli  sürülüb.
196  | 
C.A.Cəfərov
Bu  proses  nəticəsində  vaxta  və  maliyə  vəsaitinə  qənaət 
olunacağı sübüta yetirilib.
17. 
İlk dəfə  olaraq  kitabxanalarımızda kor  və  görmə 
qabiliyyəti  zəif olan  oxuculann  elektron  kataloq  və  elek- 
tron kitabxanaya  əlyetərliyini  təmin  etmək yeni  metod  ta- 
pılıb.  Mətni nitqə  çevirən  sistem  vasitəsilə  görmə  qabiliy- 
yətini  itirmiş  oxuculann  kitabxanamn  elektron  kataloqun- 
da səslə (nitqlə) axtarış  aparması və elektron kataloqu din- 
ləməsi təklif olunub.
Kitabxana-inform asiya xidm ətində elektrorı kataloq 
\
  197

---

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
Azərbaycan dilində
1.  Abasova S.E.  Elektron nəşr texnologiyalan.  “Ra- 
bitə dünyası” qəz., Bakı,  2006,  19 yanvar,  JVe 2.
2.  Abbasov  Ə.M.,  Əliquliyev  R.M.,  Ağayev  F.T., 
İsmayılov  İ.İ.  Müasir  kompyuter  proqramları.  Bakı:  Elm, 
2000,  136  s.
3.  Abbasov S.Ə.  XXI əsr informasiya cəmiyyətində 
Azərbaycan  kitabxanalarmm  fəaliyyəti  //AMEA  MEK-in 
Elmi əsərləri, 2009, JVs  10,  s.  92-97.
4.  Abbasov  S.Ə.  Kitabxana-biblioqrafiya  proseslə- 
rinin  avtomatlaşdırılması  sahəsində  dünya təcrübəsi  (ABŞ, 
Türkiyə  və  MDB  ölkələri)  //  AMEA  MEK-in  Elmi  əsər- 
ləri,  2010, JVç  l l , s .   153-157.
5.  AMEA Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasmm 2008-ci  il- 
də gördüyü işlərin hesabatı.
6
.  AMEA Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasının  2009-ci  il- 
də gördüyü işlərin hesabatı.
7.  AMEA Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasmm  2010-ci  il- 
də gördüyü işlərin hesabatı.
8
.  AMEA  Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasımn  2011-ci  il- 
də gördüyü işlərin hesabatı.
9.  Allahverdiyev  B.A.  Kitablar haqqmda kitab.  Ba- 
kı:  Gənclik,  1972,  95  s.
10.  Azərbaycanda dilinin qloballaşma şəraitində za-
198  | 
C.A.Cəfərov
m a n ı n  
tələblərinə  uyğun  istifadəsinə  və  ölkədə  dilçiliyin 
inkişafma  dair  Dövlət  Proqramı  haqqmda”  Azərbaycan 
Respublikası  Prezidentinin  Sərəncamı.  Bakı:  23  may, 
2012
.
11.  “Azərbaycan  Respublikasmda  inkişaf  naminə 
İKT-nin  tətbiqi  və  inkişaf etdirilməsinin  milli  strategiya- 
smın  (2003-2012-ci  illər)  təsdiq  edilməsi  haqqmda  Azər- 
baycan  Respublikası  Prezidentinin  Sərəncamı.  Bakı:  17 
fevral, 2003.
12.  “Azərbaycanda  kitabxanalann  fəaliyyətinin  yax- 
şılaşdırılması  haqqmda”  Azərbaycan  Respublikası  Prezi- 
dentinin  Sərəncamı. Bakı:  20 aprel,  2007.
13.  Azərbaycan  Respublikasmda kitabxana-informa- 
siya  sahəsinin  2008-2013-cü  illərdə  inkişafı  üzrə  Dövlət 
Proqramı.  Bakı:  2008.
14.  Azərbaycan  Respublikasmda  rabitə  və  infor- 
masiya  texnologiyalannm  inkişafı  üzrə 
2010
-
2 0 12
-ci  illər 
üçün Dövlət Proqramı (Elektron Azərbaycan).  Bakı:  2010.
15.  Azərbaycan  informasiya  və  kommunikasiya tex- 
nologiyalarının  inkişafma  xüsusi  əhəmiyyət  verir.  Cenev- 
rədə  informasiya  cəmiyyəti  üzrə  Dünya  Sammitinin  açılı- 
şmda Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti İlham Əliye- 
vin nitqi  / Kitabxanalar Biliklər Cəmiyyətində.  Bakı:  Nur- 
lar, 2006,  s.  449.
16.  Bayramova  İ.Z.  Azərbaycan  Respublikasmm  re- 
gionlarmm kitabxana-informasiya resurslarınm  yerləşməsi 
və  kadr  təminatınm  müasir  vəziyyəti  //  Bakı  Dövlət  Uni-
K itabxana-inform asiya xidm ətində elektron kataloq
 
|  199

---