Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

Veb  kataloq sisteminin elektron  sənvidlərin göndə- 
rilməsi  mexanizmi  ilə  təchiz  edilməsi  məsələsi.  Bu  mə-
sələ  ilk növbədə  kitabxananm  bilavasitə  öz  oxucu  kontin- 
gentinə  xidmət  işini  təkmilləşdirmək  məqsədi  daşısa  da, 
toplu  elektron  kataloqdan  istifadə  edəcək  bütün  oxucu 
qruplanna  (hansı  kitabxananm  üzvü  olması.ndan  asılı  o!~ 
mayaraq)  da  şamil  edilməlidir.  Ümumiyyətlə,  elektron  sə- 
nəd  (informasiya  sistemində  istıfadə  üçün  elektron  forma- 
da təqdim  edilən  sənəd)  təqdimat formasına  görə 
2
  forma- 
ya-daxili  və  xarici  təqdimat formalarma bölünür.  Elektron 
sənədin  informasiya  daşıyıcısında  (CD,  Fleş  yaddaş  qur- 
ğusu və s.)  yazılmış  şəkli  onun  daxili  təqdimat  formasıdır. 
Elektron  sənədin  informasiya  daşıyıcısmdan  fərqli  digər 
maddi  obyektdə  (displeydə,  kağızda və  s.).  əyani  qavranı- 
lan  (vizual)  şəkildə  əks  etdirilməsi  isə,  onun  xarici  təqdı- 
mat  formasıdır.  Əlbəttə,  hələ  ki  elektron  sənədlərin  daxili 
təqdimat  forması  kitabxana  işi  sahəsində  öz  aklualhğım 
tam  itirməyib.  Lakin  informasiya  cəmiyyətinin  təlobləri 
oxucu  ilə  kitabxana  arasındakı  fiziki  əlaqələri  minimuma 
endirməyi  şərtdləndirdiyindən,  bu  növ  təqdimatdan  çox 
nadir hallarda istifadə olunur.  Məsələn,  oxucu kitabxanaya 
gəlir və  onu  maraqlandıran  ədəbiyyatın  elektron  variantını 
fleş  yaddaş  qurğusuna  köçürərək  təiəbini  ödəyir.  Bu,  qa- 
baqcıl təcrübədə çox az istifadə olunan metoddur.
Elektron  sənədin  xarici  təqdirnat  forması  isə,  miiasır 
kitabxana  işinin  tələblərinə  tam  cavab  verir.  Tutaq  kı, 
AMEA  MEK-in  Naxçıvan  Dövlət  Universitetində  ırıüəl-
178  | 
C.A.Cəfərov
lim  kimi  çalışan  bir  oxucusu  kitabxanada  fəaliyyət  göstə- 
rən  “Azərbaycan  dövlətçiliyi  və  Heydər  Əliyev  kitabxa- 
nası”nın fondu ilə tanış olmaq istəyir və:
1.  Ə nəm vi form ada-  (Bakıya)  kitabxanaya  gələrək 
fondda axtanş apanr.  Ona  lazım olan ədəbiyyatı əldə edib- 
etməməsindən  asılı  olmayaraq  vaxt  və  maliyyə  vəsaiti 
itirir.
2.  Müasir form ada-.İmemet  vasitəsilə  kitabxananm 
eiektron  kataioquna  daxil  olub,  lazımi  ədəbiyyatm  fondda 
olub-olmadtğmi  yoxladıqdan  sonra  (Bakıya)  kitabxanaya 
gələrək  ədəbiyvatı  əidə  edır.  Bırinci  variantdan  fərqli  ola- 
raq.  təlobini  ödəyəcəyinə  tam  əmin  olduqdan  sonra  da 
vaxt və  maiiyyə  vəsaiti  itirir.
jf„  Ən  müasir ferm ada-İnternet  vasitəsilə  kitabxana- 
nın  eiektron  kataloquna  daxıl  olub,  lazıtnı  ədəbiyyatı  tap- 
dıqdan  sonra  onun  elektron  variantım  elektron  poçt  və  ya 
xüsusi  hiperkeçid  vasitəsilə  əldə  edir  (Bakıya  gəlmədən). 
Əvvəllv?  vari.aatia.rdan  fərqii  oiaraq.  o,  nə  vaxt,  nə  maliyyə 
itkisı  ilə  üzləşir.  Lakin  bu  məqamda  başqa  bir  sual  ortaya 
çıxır:  bəs  “Azərbaycan  dövlətçıliyi  və  Heydər  Əliyev  ki- 
tabxanası”ııda  oxi-cuya  İazım  oian  ədəbıyyat  yoxdursa, 
onda  nə  etruəh?  Bu  halda,  yenidən  ədəbiyyatın  axtarışım 
ənənəvi  üsuSia,-bu  dəfə  daha  çox  vaxt  itkisi  ilə,  ayrı-ayrı 
kitabxanalarm  fondlarına  müraciət etməklə axtarıb  əldə et- 
mək lazırn  gələcək.  Demək,  oxucuya ən təkmil xidmət nö- 
vü 
3
-cii  formada da  həyata  keçirilə bilməz.
Kitabxana-informasiya 
xidmətində elektron kataloq
  |  179

---

4. 
T əklif  etdiyimiz  form ada  isə  respublika  kitab 
fondlannı  özündə  cəmləyən  Milli  Elektron  Kitabxana 
yaradılır  və  ölkə  üzrə  vahid,  milli  toplu  elektron  kataloq 
məhz həmin kitabxananın biblioqrafık təsvirini  əks  etdirir. 
Eyni  zamanda,  xarici  elektron  toplu  kataloqlar  (məsələn, 
OCLC  kimi)  milli  toplu  kataloqumuza  inteqrasiya  olunur 
(və  əksinə).  Belə  olan  təqdirdə,  oxucu  vaxt  itirmədən,  za- 
manmdan,  məkanmdan  və  ən  əsası  mənbənin  yerindən 
asılı olmayaraq lazımi ədəbiyyatı əldə  edə bilər.
Elektron  kataloqa  əlyetərliyin  səviyyəsini yüksəlt- 
mək  üçün  3G  və  Web  3.0  texnologiyalan.  Monoqrafı- 
yada kitabxanalarm elektron kataloquna əlyetərliyin  səviy- 
yəsini  yüksəltmək  üçün  bir  sıra  mexanizm  və  metodlarla 
tanış  olmuş,  onlann işləmə prinsiplərini  nəzərdən keçirmi- 
şik.  Düşünürük  ki,  müasir  informasiya  texnologiyalarımn 
sürətlə  inkişaf etdiyi  bir  dövrdə  elektron  kataloqa  əlyetər- 
liyin  artınlması  üçün  digər köməkçi  texnologiyalardan  da 
istifadə  etmək zəruridir.  Fikrimizcə,  bugün  mobil  rabitədə 
istifadə  olunan  miiasir  3G  texnologiyası  da  elektron  kata- 
loqa  əlyetərlik  vasitələrindən  biri  kimi  nəzərdən  keçirilə 
bilər.
Uçüncü  nəsil  mobil  kommunikasiya  texnologiyası 
3G  (ingiliscə  “Third  Generation”)-yüksəksürətli  İntemet 
və  məlumatm  ötürülməsi üçün  kanal  rolunu  oynayan  radi- 
orabitə texnologiyalarınm  məcmusundan  ibarət  bir  xidmət 
növüdür.  Üçüncü  nəsil  mobil  rabitə  paket  məlumatlarmm
180  | 
C.A.Cəfərov
(data)  ötürülməsi  üzərində  qurulub.  Bu  tip  şəbəkələr desi- 
metrlik  tezlik  (adətən  2Ghz  ətrafmda)  diapazonunda 
işləyir.  3G  şəbəkəsi  mobil  telefonda  video  konfrans  yarat- 
maq,  kino  və  TV  verilişləri  izləmək  və  s.  kimi  imkanları 
yaratdığı  kimi,  ümumiyyətlə mobil  rabitədə yüksək səviy- 
yəli  interaktivliyi  də  təmin  edir.  Belə  bir texnologiyam  ki- 
tabxana işində, xüsusən də veb kataloqa giriş, ondan istifa- 
də prosesində tətbiq etmək kitabxananm istifadəçiləri üçün 
çox geniş  imkanlar açar.  Hələlik dünyanm heç bir kitabxa- 
nasmda  bu  mövzu  aktual  olmasa  da,  bu  barədə  damşıl- 
masa  da  düşünürük  ki,  kitabxanalar,  iri  informasiya  mas- 
sivlərini mühafızə  edən,  istifadəçiyə  çatdıran mərkəzlər ən 
yaxm  gələcəkdə  bu  yüksək  texnologiyanın  üstünlüklərin- 
dən yararlanacaqlar.  Məsələn,  təsəw ür edək ki,  nəqliyyat- 
da hərəkət  edən  və  ya  portativ  kompyuteri  yanında  olma- 
yan  istifadəçi  öz  mobil  telefonu vasitəsilə  hər hansı  bir ki- 
tabxanada ona lazım olan informasiyanın olub-olmamasım 
təftiş  etmək  istəyir.  Şərti  olaraq  istifadəçinin  müraciət  et- 
diyi  informasiya  mərkəzi  kimi  -  Bakı  Müsiqi  Akademiya- 
sınm  kitabxanasını,  daha  dəqiq,  kitabxanm  fonoteka  böl- 
məsini  götürək və  bu  zaman  meydana  gələn  tələb-təklifin 
mümkün ardıcıllığına baxaq:
- 
İstifadəçi  3G  texnologiyasmı  dəstəkləyən  mobil 
telefonundan  (İntemet  vasitəsilə)  Bakı  Müsiqi  Akademi- 
yasının  kitabxanasmın  veb  kataloquna  daxil  olur  və  mə- 
sələn,  1965-ci  ildə  Moskvada  nəşr  olunmuş  "necHH  h  My- 
3
HKa  A
3
ep
6
afiA>KaHa”  (Azərbaycan  mahnısı  və  musiqisi)
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  181

---