Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 231,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
16
xüsusi münasibət olmuşdur. Azərbaycanla eyni kök, tarix və mədəniyyətə malik qırğız xalqının, Manas elinin qüdrətli sənətkarı haqqında Azərbaycan ziyalıları böyük fəxarət hissi ilə bəhs etmişlər. Çingiz Aytmatovu düşündürən milli ideallar, böyük qayğılar, hər iki xalqın başına gətirilmış ağrı-acılar eyni zamanda Azərbaycan ziyalısını da düşündürmüş və bu baxımdan hər iki xalqın taleyində ortaq məqamlar mövcuddur Azərbaycan xalqının görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev sovetlər birliyi vaxtında Çingiz Aytmatovun yaradıcılığına yüksək diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Sovet dövründə Çingiz Aytmatov dəfələrlə Heydər Əliyevlə görüşmüşdür. Heydər Əliyevin layiqli davamçısı, cənab İlham Əliyev Çingiz Aytmatova yüksək ehtiramla yanaşmışdır. 2008-ci ildə yazıçının 80 illik yublieyinin Bakıda təntənəli surətdə qeyd olunması, ölkə başçısı İlham Əliyevin “Dostluq” ordeninin ilk sayının Çingiz Aytmatova təqdim etməsi Çingiz Aytmatovun xatirəsində əbədi olaraq həkk olunmuşdur. Çingiz Aytmatovun yaradıcılığı həm sovet dövründə, həm də müstəqillik illərində orta və ali məktəblərdə geniş tədris olunmuşdur. Pənah Xəlilov “SSRİ xalqları ədəbiyyatı” dərsliyində, Elman Quliyevin qələmə aldığı və bir neçə dəfə təkmilləşdirərək çap etdirdiyi “Türk xalqları ədəbiyyatı” dərsliyində Çingiz Aytmatovun həyat və yaradıcılığına geniş yer verilmişdir. Çingiz Aytmatov yaradıcılığının Azərbaycanda tədqiqi və təbliğində görkəmli ədəbiyyatşünas Vilayət Rüstəmzadə önəmli rol oynamışdır. Çingiz Aytmatov müsahibələrinin birində Vilayət Rüstəmzadənin onun yaradıclığının tərcüməsi və təbliğində mühüm fəaliyyətindən bəhs etmiş və bu fəaliyyətin Azərbaycan-Qırğız ədəbi əlaqlərinin inkişafında mühüm körpü olduğunu vurğulamışdır. Akademik İsa Həbibbəylinin Çingiz Aytmatovun 85 illiyi ərəfəsində “Azərbaycan” qəzetində çap olunan “Böyük ədəbiyyat heykəli”, özünün elmi redaktoru olduğu “Çingiz Aytmatov. Türk ruhunun qələbəsi” kitabındakı “Ədəbiyyatda milliliklə bəşəriliyin vəhdətinin Çingiz Aytmatov modeli” və Çingiz Aytmatovun “Üz-üzə” povestinə yazdığı “İnsan mənəviyyatının böyük ədəbiyyatı” adlı məqalələri qüdrətli yazıçının yaradıcılıq yolunun tədqiqi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycanın xalq yazıçısı Anar onu “tale müasirim” adlandırdığı Çingiz Aytmatovla olan münasibətləri, görüşləri, qarşılıqlı dostluq münasibətləri, yazılan məktublar, məqalələr nümunəyə çevrilmişdir. Çingiz Aytmatov qırğız çölündən aldığı enerjini, qazandığı müşahidələrini ümumbəşəri miqyasda təqdim etdi və dünya sevə-sevə bunu qəbul etdi.
17
Anar bu qəbulun əsasında duran bəşəri ideallardan bəhs edərək yazır: “Həyat və Ölüm, Xeyir və Şər, Şərəf və Şərəfsizlik, Məhəbbət və Nifrət məsələləri əbədidir. Bu məsələlərə insanlar hansı dövrdə, hansı ölkədə, hansı ictimai quruluşda yaşamaqlarından asılı olmayaraq üz-üzə gəlir. Məhz bunu dərk və ifadə edə bildiyinə görə, bu ümumbəşəri problemləri qırğız həyatı və qırğız tarixinin gerçəklikləriylə əlaqələndirdiyinə görə Çingiz Aytmatov, əlbəttə, ilk növbədə böyük istedadı sayəsində dünya yazıçısı ola bildi. Əsərləri dünyanın bütün qitələrində neçə-neçə dilə çevrilən, nəşr olunan, oxunan və sevilən bir yazıçı” 1 . Anar nəsrin varisliyindən bəhs edərkən Cəlil Məmmədquluzadə ilə Çingiz Aytmatov, İsa Hüseynov mərhələləri arasında körpü qurur. Onların yaradıcılığının, ədəbi varisliyini sonrakı nəsillər üçün zəngin əsasa çevrildiyini yazır. Anar sələflərindən bəhs edərkən 60-cılar nəslinin baş müəlliminin Cəlil Məmmədquluzadə və daha sonrakı mərhələdə Çingiz Aytmatov və İsa Hüseynov olduğunu vurğulamışdır. Bu məqam böyük ədəbiyyat yolunda iki qüdrətli sənətkarı birləşdirir və özündən sonrakı nəsillərin cəsarətli yaradıcılığı üçün zəmin hazırlayır. Çingiz Aytmatovun Azərbaycanda sistemli tədqiqatçılarından biri professor Leyla Gərayzadə olmuşdur. Müəllifin “Rusdilli yazıçıların yaradıcılığında etno-epik yaddaş problemi” adlı elmlər doktorluğu dissertasiyasının böyük bir qismi Çingiz Aytmatovun yaradıcılığının təhlilinə həsr olunmuşdur. “Seysmik ərazi” və “Rusdilli türk yazıçıların ideya axtarışları” adlı kitabları, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında din mövzusu və dini simvolika”, “İnsan və təbiət – Çingiz Aytmatovun yaradıcılığının əsas leymotivi”, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında ekoloji problemlər”, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında xeyir və şər problemi”, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında mənəviyyat problemi”, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılıq manerası”, “Murad Adcı, Oljas Süleymenov və Çingiz Aytmatov yaradıcılığında dini simvolika, ritual və ayinlər”, “Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında insan və onu əhatə edən dünya”, “Çingiz Aytmatov və Azərbaycan” adlı məqalələrində yazıçının yaradıcılığının bir sıra tərəfləri ətraflı şəkildə tədqiq olunmuşdur. Leyla Gərayzadənin “Çingiz Aytmatovun dünyası” adlı kitabı 2013-cü ildə Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə nəşr olunmuşdur. Çingiz Aytmatov yaradıcılığının kökündə dünya mifoloji sisteminin tərkibində özünəməxsus yer tutan türk mifologiyası və zəngin şifahi xalq
1
2013, s. 15
Yüklə 231,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|