_________Milli Kitabxana_________
238
Di gəl İranə: götür Məşhədin mətuli başını öz xəddamlərin-
dən ötri hüğuğ şəkm tabedir Həzrət Rza (H...)dən böyündə səbəbi
odur ki, qənbidşəriği təmir ütməkdən ötəri boynu nazik xəddam-
lar iş görə bilməzlər, valla bu da hüğuğ şəkm tab etməzdi. Bilir
ki, bu dutya ənadır.
Qaldı Azərbaycan: hökumətin hökdarı Həzrət Neğdərt əlamər-
təbət hafiz məmləkət Azərbaycan pəşti pənayə firqəyə ğandıran və
dərvişan hami firğəyə rəmalən və tiryakiyan və məhafiz falçiyan
və ruzə xuvanan ağini sahib və tac sər əyal və öylad pəxlə xurdən-
dəqan Hacı Səməd xan da istiğlaliyyət istəyür Əhməd Şahdan ki,
bu hökmdarın təht həmayətində pəxləsöviylə tiryəki rahət içsünlər
ki, dərvişlərin nəşiyyəsi təxt olub. Həmişə Təbriz bazarında məş-
rutəni pisləsünlər ki, daha intixab işlərinə heç kəs ğaruşmasın.
Xoyun möminləri, Mərəndin hənirməndləri, Həmədanın ğey-
rətliləri istiğlaliyyət istəyürlər ki, onların imanları amanda olub,
bunların hənrləri dünyada, axırqilər bəndə ğeyrətləri saləmat ğa-
lub sədəmə yetişməsin.
Bu kəmran seyidləri və ümumən İranın müxtəlif yerlərinin
mollaları aftanomiya istəyiblər ki, bunların əmamələri küçükləş-
məyib və onların şəcərələri müctehidlərin mübadək əmizalərilə
bərəbər xalidar olmasun. Azan cümlə istiğlaliyyət axtaranlardan
Maku Sərdarıdır ki, bu nitqində istiğlaliyyət yolində böyük səy və
təlaşlari var. Allah əcr versin. Ama bu cənabın özi ac degil. Bu-
nun istiğlaliyyət axtarması rəyyətin ğarnıni doyurmağ üçün degil.
Çün ki, Makuda heç aclığ bilməzlər ki, nədiyə deyirlər, ancağ
bunun istiğlaliyyətə çalışmağı ondan ötridir ki, İrəvandakı acların
ğarnini doyuzdurmağdən ötri makulilərin şişəyə dutulmaş ğanla-
rından bir az suya ğatıb göndərsin ki, zəfəran əvəzinə hər il palav
rəngini saraltsun.
Ğarəz bu saət dünyanın hər yerində bu muxtariyyat, istiqla-
liyyət, hüğuğ, çörək məsələsindən ötəri davadır. Hər kəs çalışır
ki, ğapdırdıği çörəyini saldırsın, ancağ burası məlum olsun ki,
məzlum zalımdən, ac toxdan həmişə tələbkardir. Ama İran Şahı
Cuvan Əhməd də allahdan istiğilaliyyət istəyir ki, allah oni sağ-
_________Milli Kitabxana_________
239
salamat hədibuluğa yetirsün ki, daha abiğonladi onun işinə bax-
mayıb, xeyir-şərinə ğarışmasınlar. Vallah allaha şükür, İranda
ümumən pəpə deyəndən məmə yeyənə ğədər aclığ ədası və tərəq-
qi tələb edənlər yoxdur. Çünki İrandan xəzinələr dolusu kitablar
çıxartmağ olar ki, hamısının əhadiş və əxbarındə dünyanın fani
olduği məlum edilir.
Həğği İranın fəhlələri də belə bir ixtiyar tələb edirlər ki, bo-
yunlarına bir sənəki degəndə deməsün, bax bu səxəki mənim boy-
numa dəgdi. Bu səxəki məndən suvayı heç kəs dözməz , mən ki,
dözürəm. Indi ğarğalar İran ənğalından hər nəki öyrəndilər buni
yaxşi yadlarində saxlasunlar ki, onların çörək davası olmayıb,
məhz mənmək üçündür.”
Bu yazıların mahiyyətində Yaxın Şərqdə və Balkanda baş ve-
rən siyasi hadisələr birtərəfli işıqlandırılsa da, milli-azadlıq, dövlət
istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə aparan balkan xalqlarının hüququna
layiqincə qiymət verilmədiyi təsvir olunur. “Lək-lək” jurnalının
məhdud cəhətlərinə baxmayaraq, bu məcmuənin əməkdaşlarının qa-
baqcıl satirik jurnalistika ənənələrinə əsaslandığı oxucu marağına
səbəb olmuşdur. Jurnalda çap olunan materialların çox hissəsini
bədii əsərlər təşkil etsə də, burada verilən şeir parçalarını məfkurə və
formaca M.Ə.Sabir ənənələrinin davamı hesab etmək mümkündür.
“Dil məsələsi” (Beşinci nömrədən mabəd) adlı yazı da maraq
doğurur: “Danışığımızın, dilimizin islahi intilegentlərimizə, yarım-
çıxlarımıza yaramadıği kimi, ha eylə də mollalarımız, vaizlərimiz,
həpi kəndlərimiz, xanəndələrimiz üçün də əlverişli degil. Bizim kən
ərafələrindən bir nəfər məşhədi ibrətən malədinə o ğədər ğəziəl kö-
çürüb ki, lap layiğ təmərif olduği kimi ovləsə də danişiğinə təğyir
verə bilməz. Bu çün ğavun meydanda arabaçılara xitab olaraq bu-
yurdu arabələri ahəstə-ahəstə çəkən, tain ki, xeymələrin tənanlərini
kəsixtə etməsünlər. Yenə bir günləri məhalədən bir nir nəfər kəndli
işləri üçün suda dəvət olunur. Müəyyən vaxtında qələ bilməyur.
Axırıncı dəvətdə suda gələrkən sud deyir, bununla üç dəfədir ki,
dəvətnamə göndərirəm, niyə gəlmirsən? Kəndli deyir cənab sudya,
(Arpa çayının ğır-ğır abədindən əbur etmək məhal məmmətinəh ol-
_________Milli Kitabxana_________
240
duği üçün xidmətinizə cec şərəfyab olduğ). Sud başa düşməyir,
dilmanc qalır məəttəl. Axır, o-bu yığışıb əhvəlati sudyaya bildirirlər.
Sud deyir get, daha bir də ğoz ğırıb məniylə beylə dilləriylə
danışma. Vaizlərimiz isə (ələldət kaltəboət janiyə) buyurduğləri kimi
nar, alma, heyva və gögərçin əvəzinə ənar, sib, nedanə və kəbutər
adət ediblər. Əgər dilimiz türkləşib islah olunarsa, o zaman onların
fəzilətləri məhv olduğu kimi fəsahət bəlağətlərinə də böyük ziyan
yetirər. Qiraət, ərbiyə kimi də hürufatın hankı məxrəciylə deyiləcəyi
itib gedər. Xanəndələrimiz üçün bu iş heç yaramaz (Dəşti) və
(Gəlayi) mahnılarında oxunmağ üçün türk ğəzəllərinin abda qalıtları
yoxdur. Xanəndələrimiz də fars ğəzəllərini səhih və boğazda
oxuduqlari üçün dil məsələsinin ziddinə olduğləri məlumdur.
(Nist dər oh həlm cəz hədrən, ya pedərən çe qənm şər degümi
nətəvanəm xuanim)belə səhih oxuduqları ğəzəlləri də türk ğəzəl-
ləriylə dəgişəcəkləri aşkar bir işdir. Bu səbəblərə görə də mən öz
tərəfimdən dil məsələsi ətrafında yunbalanan ağalarımıza məsləhət
görürəm ki, əbdə şınğırlarını da çəkməsinlər. Çünki bu məsələ in-
tiligentlərin gözəl ləhcələrinə, molla və vaizlərimizin fəsahət və bə-
lağətlərinə, mənim kimi yarımçığların baədıb və pər məna danişığ-
lərinə və xanəndələrin duzlu ssariylə oxudiğləri səhih ğəzəllərinə
buyük zərər yetirər, o zaman da hamu bəhanəçilər əlbir olub bizim
keçəl molla demişki( və əli əlsan balsalam) deyərlər. Biz də qalarıq
lal, kar, lat, ut, zəvvar imam Rza. Iltimas dua: dul toyuğ”
“Lək-lək” jurnalının 8 və 12-ci nömrəsində “Millət düşməninin
təğriratı” adlı təxmis, “Sancı” şeiri “Mələk Naqqal” imzası ilə
verilmişdir. Bu şerin “Millət düşməninin təğriratı” sərlövhəsi şifahi
etirafdır, şeir konkret bir adama qarşı yazılmamışdır. Məzmunundan
uzun illər ruhani təhsili alan din xadiminin təsəvvürünü yaradır:
Dudman əmadən şayyadəm,
Vətən övladini cəhlə yürüdən ustadəm,
İndi bu əmrdə məndə əvz şəddadəm
*
,
Ğaş söyküyüm baz kəftəyə xud dilşadəm
Yandır cəhlim o az əlm edib aradən.
*
şəddad- zalım, sərt hökümdar
Dostları ilə paylaş: |