Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
199 kütləsində euxromatin DNT-si miqdarının azalması genomda heteroxromatinləşmə prosesinin baş verdiyini göstərir ki, bu da xromosom aparatının funksional fəallığının azalması ilə nəticələnir. Lakin maraqlıdır ki, stresdən sonra fitohormon kompleksi tətbiq edildikdə həm davamlı, həm də həssas arpa genotiplərində DNT-nin bütün fraksiyalarında və RNT miqdarında kəskin artım müşahidə edilmiş, başqa sözlə stresin mənfi təsiri aradan qaldı- rılmışdır. Bənzər nəticələr digər müəlliflər tərəfindən də əldə edilmişdir [15, 24, 104]. R.R. Axmetov və əməkdaşları (1971) noxud bitkisi ilə apar- dıqları təcrübələrdə, hiberellin və kinetin fitohormonlarının stimu- ləedici və ingibəedici dozalarının təsirini öyrənmiş və müəyyən etmişlər ki, stimuləedici doza euxromatinin miqdarını artırır, ingibəedici doza isə azaldır. Bu onu göstərir ki, fizioloji proses- lərin stimulə edilməsi euxromatinin miqdarının artması ilə mü- şahidə olunur. İngibə zamanı isə heteroxromatinləşmə prosesi baş verir ki, bu da nüvənin ümumi xromatin kütləsində euxro- matinin miqdarının azalmasında özünü göstərir [59]. Euxromatinləşmə əslində RNT-nin sintezinə DNT-nin “hazırlığını” göstərir. Lakin bir çox hallarda euxromatinin miqda- rının heteroxromatinə nisbətən çox olmasına baxmayaraq, geno- mun bütün funksiyasında olan hissələrinin balansı uyğun olma- dığndan euxromatinin RNT sintez etmək effektliyi aşağı olur və “komplekt” təşkil etməyən RNT sintez olunur. Bununla da, fəal xromatinlə, genomun reallaşma dərəcəsi arasında qeyri mütəna- siblik əmələ gələ bilir [59]. Apardığımız tədqiqatlarda RNT və DNT-nin ümumi miqda- rının təyinindən başqa, DNT-nin müxtəlif fraksiyalarında baş verən dəyişmələr də öyrənilmişdir. Göstərildiyi kimi, müxtəlif nü- munələrdə DNT-nin miqdarının artıb azalmasında genetik cəhət- dən fəal-labil DNT-nin, funksional baxımdan intert-stabil DNT- 200 nin dəyişilməsi əsas rol oynayır. Az davamlı sortlarda stabil DNT- nin artması və RNT-nin miqdarının azalması bilavasitə genomun funksional aktivliyinin zəifləməsindən xəbər verir. DNT-nin yeni əmələ gəlmələri yalnız meristematik hücey- rələrin fəallaşması ilə əlaqədar olmayıb, eyni zamanda somatik poliploidləşmə, xromosomlarda lokal ptoteinləşmə, ayrı-ayrı gen- lərin amplifikasiyası və s. proseslər nəticəsində baş verə bilir. Bütün bunlar bitkilərin müəyyən inkişaf fazalarında ola bilir və ya qeyriəlverişli mühit şəraitinə genomun reaksiyası kimi özünü göstərir [73]. Əldə etdiyimiz nəticələrə əsaslanaraq göstərmək olar ki, arpa bitkisinin stres amillərə davamlılığı və fitohormon kompleksinə qarşı reaksiyası genomun aktivlik dərəcəsinin dəyişilməsi ilə idarə olunur. DNT-nin gen aktivliyinin hesaba alınmasının iki prinsipi mövcuddur. Bunlardan birincisi, DNT-nin transkripsiya aktivliyi- nin ölçülməsinə, yəni RNT sintezinin intensivliyinə, digəri isə hüceyrə nüvəsində xromatinin quruluş vəziyyətinin təyininə əsaslanır [57]. Bizim tədqiqatlarımızın nəticələri də stres amillərə davam- lılığın, birbaşa genomda baş verən struktur və funksional dəyişmə- lərlə əlaqədar olduğunu söyləməyə əsas verir. Belə ki, davamlı arpa sort və formalarının genomunda stresin təsirindən struktur dəyişmələrin baş verdiyi, genomun aktiv hissəsi olan labil xro- matin DNT-si miqdarının artmdığı müşahidə edilmişdir. Bu artım ya stabil fraksiyanın bir hissəsinin labilləşməsi, ya da genomda əlverişsiz şəraitə qarşı uyğunlaşmanı təmin edən və stresə müqavi- mətdə rol oynayan müəyyən genlərin amplifikasiyası və ya DNT- nin bir hissəsinin diferensial replikasiyası hesabına baş verir. Bu isə öz növbəsində RNT sintezinin intensivləşməsi və yeni zülal sintezi ilə nəticələnir ki, bitki bu yolla stresdən qorunur. Həssas 201 sortlarda isə əksinə, labil DNT və RNT-nin miqdarında kəskin azalmalar nəzərə çarpır, sintetik proseslər yavaşıyır, bitki stresin təsirindən zəifləyərək hətta məhv olma təhlükəsi qarşısında qala bilir. Təcrübi yolla əldə etdiyimiz bu nəticələr, bitkilərin stresə to- lerantlığının molekulyar genetik mexanizminin izahı üçün faydalı olmaqla stresə davamlı yeni bitki sortlarının yaradılması isti- qamətində aparılan seleksiya işlərində geniş istifadə edilə bilərlər. 4.4. Quraqlıq və duzluluq streslərinin arpa sortnümunələrinin xloroplast və mitoxondri genetik sistemlərinə təsiri Bitki hüceyrələrində nüvə DNT-silə yanaşı, mitoxondri və xloroplastların da öz xüsusi DNT-ləri vardır ki, onlar bu orqanoidlərin bir çox vacib kompanentlərini kodlaşdırırlar. Hər iki tip orqanoid, hüceyrə tərəfindən asan mənimsənilə bilən enerji istehsal edir. Orqanoidlərin bu spesifik funksi- yaları onların morfoloji xüsusiyyətləri ilə də uzlaşır. Xloro- plast və mitoxondrilərin daxili membranlarının səthi çox bö- yük sahəyə malikdir. Energetik orqanoidlərin fəaliyyəti üçün membran səthinin geniş olmasının iki səbəbdən böyük əhə- miyyəti vardır. Birincisi, onlarda baş verən elektron ötürül- məsi prosesində substratın oksidləşməsi zamanı ayrılan sər- bəst enerji bioloji faydalı enerji formasına, o cümlədən ATF enerjisinə çevrilir. İkincisi, bu membranlar orqanellərdə böyük daxili kompartmenlər əmələ gətirir və onlarda önəmli hüceyrə- daxili reaksiyaları katalizə edən xüsusi fermentlər yerləşir [45]. Mitoxondri və xloroplastlarda lokallaşan DNT-lərdə, or- qanoidlərin formalaşmasını və fəaliyyətini təmin edən repli- kasiya, transkripsiya və translyasiya prosesləri baş verir. Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|