20
911
83128853 17,9 -
1690000 102493888 22,1
-
8310000
Çədvəl 6
AbĢeron Yarımadasında hasilatın çvmi (Binvqödi daxil olmaqla)
il
pudla
məhsul verən
quyuların
sayı
fontan verən
quyuların
neft hasilatı,
pudla
cəmi
hasilat
%-lə
qazma
rekordu,
futla
1891 247568400 456
39000000
14
139,860
1892 286513840 448
75700000
26
81,690
1893 324529197 456
109200000 33,6
76,860
1894 297551084 532
61800000
20,4
90,013
1895 377426620 604
112800000 29,7
146,055
1896 386116781 735
86900000
22,5
196,889
1897 421727161 904
88800000
20,9
278887
1898 485943348 1107
113100000 23,2
406847
1899 525217415 1357
80500000
15,2
600761
1900 600763812 1710
67800000
11,3
581987
1901 671276263 1924
98000000
14,6
540481
1902 636831120 1840
94400000
14,8
282730
1903 596604805 1850
53500000
9
345485
1904 614971989 2012
36225000
5,9
435736
1905 408966858 -
-
-
-
1906 448336480 -
11983859
2,0
-
1907 473508392 -
-
-
-
1908 465173753 -
10085693
2.2
-
1909 497661651 -
-
-
-
1910 494274722 -
23610522
4.8
-
1911 452439168 -
25535810
5,6
-
1912 462877300 -
21834049
4,7
-
1913 447718455 -
19499931
4,4
-
Köhnə quyular getdikcə əhəmiyyətini itirirdi. Bunun iki səbəbi vardı: birincisi, neft verən köhnə quyular
ildən ilə sayca azalır, onlardan böyük əksəriyyəti təmirə qoyulurdu, dərinləşdirilirdi, boş dayanaraq atılıb
qalırdı. İkincisi, təbii haldır ki, uzun zaman istismar olunan təbəqədə neft tükənir, quyuların orta məhsuldarlığı o
qədər azalır ki, artıq onların işlənməsi mənfəət vermirdi.
Cədvəl 7
Nobel QardaĢları cəmiyyəti, Qurultaylar Soveti və
müxtəlif Ģəxslər tərəfindən yanacaq üçün çıxarılmıĢ
və yığılmıĢ neft (1902-1913-çü illər)
İl
Noböl Qdrdaşları
cəmiyyəti
tərəfindin bütün
sahələrdən
yanacaq üçün
çıxarılıb
Qurultaylar
Soveti
tərəfindən
arxlardan
yığılıb
Müxtəlif
şəxslər
tərəfindən
quyulardan,
arxlardan və
s.yığılıb
Cəmi
(yanacaq
üçün
çıxarılıb
və yığılıb)
Cəmi
%-lə
1902 2095854
1 449890
1830437
5376181
0,83
1903 2387711
1744000
1566218
5697929
0,95
1904 2690154
1581640
3137639
740&433
0.12
1905 1990861
970288
2178371
5139520
1,2
1906 1998355
589022
3645739
6233166
1,37
1907 2822639
826633
2378869
6028141
1.26
1908 3028311
1062962
310v426
7197699
1.52
1909 3280713
1206058
4296597
8783368
1,73
1910 2452451
1500064
4292131
8244646
1,64
21
1911 2433781
1618243
6711879
10763903 2,32
1912 2323833
4190920
12400305
18915058 3,93
1913 1379508
1079155
13426625
15885288 3.43
Quyularda hasilatın sürətlə azalması onların istifadəyə verildiyi ilk illərdə baş verirdi. Ümumiyyətlə de-
sək, istismara verildiyi dördüncü ilin sonunda quyunun hasilatı ilə hasilatın üçdə-biri qədər azdır. Sonrakı illərdə
hasilatın azalması o qədər də nəzərə çarpmır, hasilatın azalması quyularda aparılan təmir işləri, bir də əsasən
istismarın əvvəlində quyudan çıxan təbii qazın tükənməsi ilə bağlıdır, bu cür qaz məhsuldarlığın başlıca
səbəbidir. Quyularda hasilatın azalması aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:
Cədvəl 8
ilkin hasilata nisbətdə, %-lə
ilkin hasilata nisbətdə,%-lə
2-ci il ....
.... 35,1
9-cu il ................. .... 89,2
3-cü il ....
... 58,8
10-cu il ...
.... 92,6
4-cü il ....
... 67,1
11-ci il ...
.... 94,4
5-ci il ....
.... 76,7
12-ci il ...
.... 94,8
6-cı il ...
.... 82,2
13-cü il ...
..... 95,6
7-ci il ....
.... 86,4
14-cü il ...
......96,8
8-ci il ....
.... 88,4
15-ci il ..
...... 98,3
O biri neft mədənləri ilə müqayisədə Bibiheybətdə qazılıb istismara verilmiş quyuların sayı o qədər azdır
ki, onlar köhnə quyularda neft hasilatının orta hesabla azalması haqqında çox çətin ki, müəyyən bir təsəvvür ya-
rada bilər. Bununla belə Balaxanı — Sabunçu — Ramana neft mədənlərinə aid statistik məlumatların Bibihey-
bət mədənlərinin statistik göstəriciləri ilə müqayisəsi belə bir faktı üzə çıxarır ki, Bibiheybətdəki quyular orta
hasilat baxımından o biri neft mədənlərindən daha çox sabit olmuşdur. Şübhəsiz ki, fəvvarələrin dayanması ilə
əlaqədar olaraq istismarın ikinci ilində hasilat sürətlə azalır, ancaq başqaları ilə müqayisədə burda aylıq orta
hasilatda kəskin nəzərə çarpan dəyişiklik baş verir.
Quyunun məhsuldarlığının azalması birinci il ilə müqayisədə ikinci ilə 62%, üçüncü ilə 70%, dördüncü
ilə 68,4%, beşinci ilə 78,9%, altıncı ilə 83,3%, yeddinci ilə 87,9%, səkkizinci ilə 98,4% təşkil edir.
1890-cı ildən sonra istehsal olunmuş lapma neftinin çıxarılan xam neftə nisbəti sürətlə azalır, 1890-cı ildə
lampa nefti çıxarılan xam neftin 32,6%-ini təşkil edirdi.
Xam neft və neft məhsulları Bakıdan kənarlara dəmir yolu, dəniz və arabalarla daşınırdı. 1900-cü ilədək
bölgədə neft müəyyən radiusda aksiz vergisindən azad idi və ancaq araba ilə daşınırdı. 1900-cü ildə hökumət
aksiz vergisindən azad olan yerlərin radiusunu daraldaraq, yalnız Ağ şəhər və Qara şəhərlə məhdudlaşdırıldı.
Bundan sonra göstərilən yerlərdən araba ilə daşınan neftdən tam vergi alınırdı. Beləliklə tam yəqinliklə demək
olar ki, araba ilə ixrac olunan və vergiyə cəlb etmək məqsədilə qeydiyyatdan keçirilən neft ya Bakı, ya da onun
ətraflarında istehlakçılar tərəfindən işlədilmişdi.
Bakıdan dəniz yolu ilə ixrac olunan neft əsasən Həştərxana gedir və buradan daxili bazara paylanırdı.
Neft buradan Petrovsk, Krasnovodsk və İrana da yola salınırdı. Petrovska yola salınan neftin əksəriyyəti Vladi-
qafqazdan Novorossiyskə, buradan da gəmi ilə digər yerlərə göndərilirdi. Lap az miqdarda neft isə Rusiyanın
digər yerlərinə və Qara dəniz limanlarına gedib çıxırdı. Dəmir yoluna gəldikdə isə, o, 1899-cu ilin sonunadək
tamamilə Zaqafqaziya dəmir yolu şirkətinin əlində idi. 1990-cı ildə Vladiqafqaz dəmir yolunun Bakı-Petrovsk
qolu alındı və neft gediş-gəliş intensivləşdi. Dəmir yolu neft ixracında çox böyük əhəmiyyəti var idi. Lakin, bu
yolla daşınma müəyyən qədər artsa da, tariflər həddindən yüksək olduğundan biznesin inkişafına imkan vermir.
Bu marşrutla daşınan neftin həcmi 1900-cü ildə 1228166 pud, 1901-çi ildə 3140602 pud, 1902-ci ildə 4130593
pud, 1903-cü ildə 485285 pud, 1904-cü il- də 3993000 pud və1905-ci ilin birinci altı ayında 857488 pud
olmuşdur. Zaqafqaziya dəmir yolu vasitəsilə daşınmanın 1901-ci ildən kəskin şəkildə artması, əsasən, neft
kəmərinin işə düşməsi ilə bağlıdır. Bu neft kəməri dəmir yolunun daşıma gücünü xeyli artırdı. İndi o, ildə
100000000 pud neft daşımağa qadir idi, ancaq bununla belə o, Qara dənizdə neftin daşınması üçün nəqliyyata
olan ehtiyacı ödəmirdi. Buna görə də xeyli miqdarda neft, xüsusilə lampa nefti dənizlə Petrovskiyə yola salınır,
burdan da dəmir yolu ilə Novorossiyskiyə daşınırdı. 1894-cü ildən Bakıdan dəniz və dəmir yolu ilə ixrac olunan
neftin, xüsusilə lampa neftinin miqdarı aşağıda göstərilmişdir:
Cədvəl 9
İl
Pudla
İl
Pudla
1894
5206357
1901
18366198
1895
10159680
1902
11151358
1896
18381200
1903
28524870
1897
4778271
1904
25756238