52
1.12.
2005 və 2006-cı illərdə ÜDM yüksək
templərlə artmaqda davam etmiĢdir (müvafiq
olaraq 26 və 35 faiz, Diaqram 1.4). Belə ki,
yüksək artım templəri əsasən yeni neftin istehsalı
ilə bağlı olmuĢdur ki, bu da ixrac həcminin
artması üçün Ģərait yaratmıĢdır. Neft ÜDM-ı (bu
göstərici neft və təbii qaz hasilatını və onların
emalını nəzərdə tutur, lakin onların nəqli
(məsələn, boru kəmərləri) və bu sahələrlə bağlı
tikinti bu göstəriciyə daxil olunmur) 2005-2006-cı
illərdə müvafiq olaraq 67 və 69 faiz artmıĢdır.
(Diaqram 1.4). Nəticədə, neft və qaz sektorunun
ÜDM-də payı 1995-ci ilin təxminən 10 faizindən 2007-ci ildə təxminən 60 faizə qədər artmıĢdır
(Diaqram 1.11). Neft tədiyyə balansının cari hesabının yaxĢılaĢmasına da təsir göstərmiĢdir.
1990-cı illərin sonunda 2000-ci illərin ortasında cari hesabın pisləĢməsi (Diaqram 1.8) BXĠ
hesabına maliyyələĢən neftlə bağlı irimiqyaslı idxalı əks etdirir (Diaqram 1.9). Kifayət qədər
böyük mənfi maliyyə axınları neft Ģirkətləri tərəfindən kapitalın repatriasiyasını əks etdirirlər
(yüksək neft qiymətlərinə görə əldə olunan mənfəətin həcmi də böyükdür). (Diaqram 1.9). Neftlə
bağlı maliyyə axınlarının böyüməsi əsasən beynəlxalq neft qiymətlərinin artması ilə bağlıdır,
çünki Azərbaycanda neft istehsalı yalnız 2007- ci ildən nəzərəçarpan dərəcədə artmağa
baĢlamıĢdır (Diaqram 1.12). Artan neft qiymətləri (Diaqram 1.11), neft sektoruna BXĠ-lər və neft
sektorunun idxalı Azərbaycanın cari hesabına və ölkənin yığım və investisiya balansına təsir
göstərən əsas amillər olmuĢlar (Diaqram 1.10). 2003-2005-ci illərdə qeyri-neft investisiyaları
artırdısa, sonrakı illərdə onlar azalmağa baĢladı (Diaqram 1.16).
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları
Diaqram 1.11: Neft ÜDM-i
Diaqram 1.12: Neftdən asılılıq
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
94
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
Məcmu Daxili Yığımlar(% ÜDM)
Məcmu Daxili Ġnvestisiyalar (% ÜDM)
$0.0
$20.0
$40.0
$60.0
$80.0
$100.0
0%
20%
40%
60%
80%
100%
94
95
96
97
98
99
0
01
02
03
04
05
06
07
08
ÜDM-də neftin payı (%) sol aksis
Neft qiymətləri ($/bbl) sağ aksis
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
Neft gəlirləri (ümumi gəlirlərdə % )
Neft ixracı (% ümumi ixracda, sağ aksis)
53
1.13.
Azərbaycanın əsas məqsədi neft ixracı hesabına artımı təmin etmək olsa da, 2008-ci
il üzrə iqtisadiyyatın açıqlığını göstərən bir sıra göstəricilər narahatlıq doğurur. Qeyri-
neft idxalın qeyri-neft ÜDM-də xüsusi çəkisi 35 faiz civarında olmuĢdur (2006-cı ildə cüzi
artmıĢdır) (Diaqram 1.13). 2004-2005-ci illərdə qeyri-neft ixracın həcmində sıçrayıĢlı artım
qeydə alınmıĢdır ki, sonra bu artım zəifləmiĢdir. 2005-ci ildən baĢlayaraq qeyri-neft ticarət
balansı pisləĢmiĢdir (Diaqram 1.14). 2006-cı ildən baĢlayaraq isə qeyri-neft ticarət (ixrac üstə
gəl idxal) balansının qeyri-neft ÜDM-ə nisbəti pisləĢmiĢdir (Diaqram 1.15). Azərbaycanda
struktur infrastruktur yaxĢılaĢandan və struktur islahatlar bitiriləndən sonra ölkənin qeyri-neft
ticarət balansının tarazlaĢması gözlənilir. (2-ci fəsildə qeyri-neft ticarətin inkiĢafı, 5-ci fəsildə
isə ticarət statistikasının keyfiyyəti müzakirə olunur). Eyni zamanda, 2006-cı ildən baĢlayaraq
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları..
Qeyd: BXĠ kapitalın repatriasiyası nəzərə alınmadan
göstərilib.
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları..
Diaqram 1.13: Gəlirlər, Xərclər və q-n kəsir (q-n
ÜDM-də faizlə)
Diaqram 1.14 : Cari hesab və ticarət balansları
(faizlə)
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları.
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları.
Qeyd: Q-N: Qeyri-neft
Diaqram 1.7:
Qeyri-neft ticarəti (q-n ÜDM-də %)
Diaqram 1.8: Ġnvestisiyalar (q-n ÜDM-də %)
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları..
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları.
Qeyd: q-n = qeyri-neft
Diaqram 1.15. Qeyri-neft ticarəti (q-n ÜDM-də
faizlə)
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının
hesablamaları.
Diaqram 1.16. Ġnvestisiya ( (q-n ÜDM-də faizlə)
Mənbə:
Azərbaycan
Hökuməti
və
Dünya Bankının
hesablamaları.
Qeyd: (*) Hökumətə məxsus olan sektorlar əsasən komunal və
kimya sektorlarıdır.
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
İxrac
İdxal
Ticarət
0%
5%
10%
15%
20%
25%
03
04
05
06
07
08
məcmu q-n BXI-lər
q-n özəl investisiya (cəmi)
Dostları ilə paylaş: |