Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu İLLİk hesabat 2016 MÜNDƏRİcat
Yüklə 371,13 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ VALYUTA EHTİYATLARI
- Rusiya, Qazaxıstan və Azərbaycanda məzənnə və strateji ehtiyatların dəyişmə dinamikası
- FİSKAL DAYANIQLIĞIN TƏMİN EDİLMƏSİ
- Qeyri-neft sektorunda istehsal.
- 4.2. ARDNF-NİN GƏLİRLƏRİ
- Mənfəət neftinin və qazın satışından əldə edilən gəlirlər.
- Neftin qiymətlərinin dinamikası
- ARDNF-nin vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər.
- Bonus ödənişləri ilə bağlı daxilolmalar.
- Tranzit haqları ilə bağlı daxilolmalar
- Cədvəl 4.2.2. 2016-cı ildə ARDNF-nin tranzit haqları ilə bağlı daxilolmaları
4. ÖLKƏ İQTİSADİYYATI VƏ ARDNF 4.1. Makroiqtisadi inkişaf Dünya iqtisadiyyatı. 2016-cı il dünyada xam neftin qiymətlərində nisbi sabitliyin müşahidə edildiyi il kimi yadda qaldı. Belə ki, 2016-cı ilin yanvar ayında xam neftin qiymətinin 30 dollardan aşağı düşməsinə baxmayaraq, növbəti aylarda qiymətlər artmağa başlamış və ilin sonuna qədər Brent markalı neftin 1 barelinin qiyməti 55 ABŞ dolları ətrafında qərarlaşmışdır. İl üzrə Brent neftinin ortaçəkili spot qiyməti 43,55 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Qlobal iqtisadi artım ilə bağlı göstəricilər əvvəlki ildə olduğu kimi gözlənilən səviyyədən daha aşağı olmuşdur (Dünya Bankı tərəfindən bu rəqəm proqnozlaşdırılan 2,9%-ə qarşı 2,3%, Beynəlxalq Valyuta Fondu tərəfindən isə 3,2%-ə qarşı 3,1% olduğu hesablanmışdır). Bu göstəricilər 2008-2009-cu illər qlobal böhranından sonrakı dövrün ən aşağı səviyyəsi ilə xarakterizə edilir. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə artım müvafiq olaraq 1,6% və 3,4% (BVF-yə əsasən 4,1%) təşkil etmişdir. Aparıcı ölkələrin iqtisadi siyasət hədəflərindəki qeyri-müəyyənliklər, investisiyaların və məhsuldarlığın zəif artımı və aşağı inflyasiya fonunda iqtisadi artım templərində ləngimə müşahidə edilmişdir. Möhkəmlənən dollar və ABŞ-da uçot dərəcəsinin yüksəlməsi səbəbindən inkişaf etməkdə olan ölkələrin borclanma imkanlarının məhdudlaşması ləngimənin əsas səbəbi kimi qiymətləndirilir. 2017-ci ildə dünya miqyasında keçən il ilə müqayisədə daha güclü iqtisadi artım proqnozlaşdırılır. Əmtəə qiymətlərinin sabit qalxması son iki ildə kəskin makroiqtisadi çətinliklərlə üzləşmiş təbii resursların ixracından asılı olan ölkələrdə artıma təkan verə bilər. Dünyanın iki ən böyük iqtisadiyyatına malik ABŞ və Çində gözlənilən fiskal stimullar və dövlətin sistemli dəstəyi bu ölkələrdə iqtisadi artımla bağlı proqnozlarda müsbət meyllərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Buna baxmayaraq, bəzi risklər qalmaqdadır: bəzi Qərb ölkələrində güclənən proteksionist meyllər qlobal ticarətə mənfi təsir göstərə bilər. Eyni zamanda maliyyə bazarlarının daralması bəzi həssas inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi artımın ləngiməsi riskini artırır. Dünya Bankı qlobal iqtisadi artımın 2,7% olacağını (aparıcı iqtisadiyyatlarda 1,8%, inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupunda 4,2%) proqnozlaşdırır. BVF isə daha optimist yanaşaraq qlobal artımın 3,4% səviyyəsində (aparıcı iqtisadiyyatlarda 1,9%, inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupunda 4,5%) olacağını güman edir. Hər iki təşkilat tərəfindən 2017-ci ildə Azərbaycan iqtisadiyyatının iqtisadi artım templərində bərpa proseslərinin başlanacağı proqnozlaşdırılır (Dünya Bankı- 1,2%, BVF- 1,4%). Ölkə iqtisadiyyatı. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı (ARMB) tərəfindən elan edilmiş “tənzimlənən üzən məzənnə rejimi”, xam neftin qiymətləri və ölkənin tədiyyə balansının göstəriciləri 2016-cı ildə manatın məzənnəsinə təsir edən əsas amillər sırasında olmuşdur. ABŞ dollarının manata qarşı rəsmi məzənnəsi ilin əvvəlində 1,58 manat səviyyəsindən ilin ortalarına kimi 1,50 manata kimi ucuzlaşmış, ilin sonunda bahalaşaraq 1,77 manat təşkil etmişdir. Orta illik inflyasiya göstəricisi 12,4% təşkil etmiş, ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi 2016-cı ildə nominal rəqəmlərdə 60,39 milyard manata qədər artmış, real ifadədə 3,1%-ə qədər azalmışdır (müqayisə üçün, 2015-ci ildə ÜDM 1,1%, 2014-cü ildə isə 2,8% artmışdır). 2016-cı ildə adambaşına düşən ÜDM-in dəyəri 6 266,3 manat olmuşdur. Eyni zamanda alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınarkən hesablanan ÜDM-in adambaşına düşən payında 1,9% azalma baş vermiş, bu göstərici 17 688 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Əhalinin pul gəlirləri əvvəlki il ilə müqayisədə nominal ifadədə 8,7% artaraq, 45 395,1 milyon manata qədər yüksəlmişdir. Adambaşına düşən gəlirin məbləği 7,5% artaraq 4 709,8 manata, orta aylıq nominal əmək haqqı isə 6,9% artaraq 498,6 manata çatmışdır. Həmin gəlirlərin xərc strukturuna gəldikdə isə onların 76,3%-i son istehlaka, 8,4%-i vergilərin, sığorta və üzvlük haqlarının ödənilməsinə, 12,4%-i əmanətlərin və kapitalın artırılmasına, 2,9%-i kreditlər üzrə faizlərin ödənilməsinə yönəldilmişdir. Bütün icbari və könüllü haqlar ödənildikdən sonra əhalinin sərəncamında əvvəlki ilin müvafiq məbləğindən nominal ifadədə 8,8% çox və ya 41,56 milyard manat səviyyəsində vəsait qalmışdır. Ölkədə istehsal edilən ÜDM-in 65,9%-lik payı (2015-ci ilə nisbətən bir qədər az) qeyri-neft sektorunun payına düşmüşdür.
Hesabat ilində Azərbaycanda əsas kapitala yönəldilmiş vəsait 2015-ci il ilə müqayisədə real ifadədə 22,2% azalaraq 15 526,6 milyon manat təşkil etmişdir. Həmin məbləğdən 42,8%-i daxili, 57,2%-i isə xarici investisiyaların payına düşmüşdür. Vəsaitin 73,4%-i bilavasitə tikinti-quraşdırma işlərinin yerinə yetirilməsinə sərf olunmuşdur. STRATEJİ VALYUTA EHTİYATLARI 2014-cü ildən etibarən enerji bazarındakı volatillik, xüsusilə neftin qiymətlərinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi ARDNF-nin gəlirlərinin əhəmiyyətli səviyyədə azalmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, 2014-cü il ilə müqayisədə 2016-cı ildə mənfəət nefti və qazın satışından daxilolmalar təxminən 3 dəfəyə qədər azalmışdır. Bununla yanaşı, neftin qiymətlərində volatillik fonunda ölkədə makroiqtisadi və fiskal sabitliyin qorunması ilə bağlı ARDNF-nin funksiyalarının əhəmiyyəti daha qabarıq şəkildə özünü göstərmişdir. İcmal və dövlət büdcəsi qarşısında manat ilə ifadə edilən öhdəliklərinin vaxtında icrasını təmin etmək məqsədilə ötən il ərzində ARDNF Mərkəzi Bank tərəfindən təşkil olunan hərraclarda keçirilən valyuta satışında mütəmadi iştirak etmiş və bu hərraclar vasitəsilə ölkənin əsas xarici valyuta təminatçısı kimi çıxış etmişdir. Hərraclar zamanı il ərzində ARDNF tərəfindən ümumilikdə 4,88 milyard ABŞ dolları həcmində valyuta satılmışdır. 
2016-cı ilin sonuna ARDNF-nin aktivləri 33 147,0 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. 2016-cı ilin sonuna ARMB-nin rəsmi valyuta ehtiyatları ilin əvvəli ilə müqayisədə təxminən 1 milyard manat (20,8%) azalaraq 3 974,4 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. Beləliklə, ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının (ARDNF və ARMB) həcmi 37 121,4 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. Ümumilikdə, ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının 89,3%-i ARDNF-nin aktivlərinin payına düşmüşdür. 
2016-cı ildə də əvvəlki illərdə olduğu kimi ARDNF-nin vəsaitinin ÜDM-də payında artım müşahidə edilmişdir. 2016-cı ildə dollar ifadəsində ARDNF-nin vəsaitinin ÜDM-ə nisbəti 87,6%-ə çatmışdır. FİSKAL DAYANIQLIĞIN TƏMİN EDİLMƏSİ 2016-cı ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri 17 499,1 milyon manat, xərcləri isə 17 743,6 milyon manat həcmində icra olunmuş və dövlət büdcəsinin gəlirlərinin 7 615,0 milyon manatını (43,5%) ARDNF-nin transfertləri təşkil etmişdir. 2016-cı ildə büdcə kəsiri ÜDM-in (60 393,6 milyon manat) 0,4%-ni təşkil etmişdir. 
2003-2016-cı illərdə ARDNF tərəfindən dövlət büdcəsinə ümumilikdə 71,5 milyard manat vəsait transfert edilmişdir. 
Ötən il ərzində xam neftin qiymətlərinin aşağı olması fonunda ARDNF-nin gəlirləri azalmış, buna baxmayaraq, ilin sonuna ARDNF-nin büdcəsi profisit ilə yekunlaşmışdır. Eyni zamanda, valyuta məzənnələrinin dəyişməsindən yaranan fərq hesabına Fondun aktivləri ötən ilin sonu ilə müqayisədə 1,27%-ə qədər azalmışdır. 2001-2016-cı illər ərzində ARDNF-nin daxilolmaları 130,8 milyard ABŞ dolları səviyyəsində olmuş, bu vəsaitin təxminən 33,15 milyard ABŞ dolları (25,3%) yığıma yönəldilmişdir. XARİCİ TİCARƏT Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin statistik məlumatlarına əsasən, hesabat ilində xarici ticarət əməliyyatlarının həcmi 17,67 milyard ABŞ dollarından bir qədər çox olmuş və bunun 9,14 milyard ABŞ dolları ixracın, 8,53 milyard ABŞ dolları isə idxalın payına düşmüşdür. Hesabat ilində xarici ticarət əməliyyatlarının həcmində 2015-ci il ilə müqayisədə 19,5% azalma müşahidə edilmişdir, ixrac əməliyyatlarının həcmi 28,2%, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 7,4% azalmışdır, o cümlədən bitki və heyvan yağlarının ixracının dəyəri 88,8%, şəkərin ixracı isə 70,7% azalmışdır. 
Qeyri-neft sektorunda istehsal. 2016-cı ildə qeyri-neft məhsullarının ixracında əsas yeri meyvə-tərəvəz, plastmas, alüminium, qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar, şəkər, kimya sənayesi məhsulları təşkil etmişdir. Qrafik 4.1.12.-dən göründüyü kimi, əsas ixrac məhsullarından bir çoxunda ciddi azalma müşahidə edilir. 
4.2. ARDNF-NİN GƏLİRLƏRİ 2015-ci ildə olduğu kimi 2016-cı ildə də dünya bazarında xam neftin qiymətinin aşağı olması fonunda ARDNF-nin karbohidrogenlərin satışından əldə edilmiş gəlirlərində azalma müşahidə edilmiş, vəsaitlərin idarə edilməsindən əldə olunan gəlirlərdə isə ötən il ilə müqayisədə əhəmiyyətli artım baş vermişdir. Hesabat ilində ARDNF-nin büdcə gəlirlərinin formalaşma mənbələrini Azərbaycan Respublikasının payına düşən karbohidrogenlərin satışından əldə edilmiş gəlirlər, bonus ödənişləri, akrhesabı ödənişlər, neftin və qazın Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən gəlirlər (tranzit haqqı) və ARDNF-nin vəsaitlərinin idarə edilməsindən əldə edilən gəlirlər təşkil etmişdir. 2016-cı ilin sonuna sözügedən gəlir maddələri üzrə ARDNF-nin ümumi daxilolmaları 9 410,2 milyon manat (5 891,1 milyon ABŞ dolları) təşkil etmişdir. ARDNF-nin gəlirlərində 2015-ci il ilə müqayisədə dollar ifadəsində 23,2% azalma baş vermişdir. 
Mənfəət neftinin və qazın satışından əldə edilən gəlirlər. 2016-cı ildə mənfəət neftinin və qazın satışından əldə edilən gəlirlər maddəsi üzrə ARDNF-nin büdcəsinə 8 320,0 milyon manat və ya 5 189,1 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsait daxil olmuşdur. Azərbaycan Respublikasında dənizdə və quruda yerləşən yataqların işlənməsi üzrə bağlanmış Hasilatın Pay Bölgüsü haqqında Sazişlərə (HPBS) uyğun olaraq 2016-cı ildə mənfəət neftinin və qazın satışı üzrə daxilolmaların 98,3%-i Azəri-Çıraq-Günəşli (AÇG) və Şahdəniz yataqlarından hasil edilmiş mənfəət neftinin və qazın satışından daxil olmuşdur. Belə ki, AÇG yatağı üzrə hesabat ili ərzində 5 100,23 milyon ABŞ dolları, Şahdəniz yatağından hasil edilmiş mənfəət qazının satışından təqribən 63,98 milyon ABŞ dolları (bu məbləğə SOCAR tərəfindən “Şahdəniz” Faza 1 layihəsi çərçivəsində SOCAR (Azərbaycan dövləti) və alıcılar arasında qazın alqı-satqısı üzrə bağlanmış sazişlər üzrə müvafiq illik qaz həcmlərindən artıq olan hissəsinə görə ödənilən vəsait (135 milyon ABŞ dolları) daxil edilməyib) və digər yataqlar üzrə isə 24,9 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait daxil olmuşdur (Qrafik 4.2.3). 
ARDNF-nin vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər. 2016-cı ildə ARDNF-nin vəsaitləri borc öhdəlikləri və pul bazarları alətləri, səhm, daşınmaz əmlak və qızıl portfellərində yerləşdirilmişdir. ARDNF-nin vəsaitlərinin idarə edilməsindən 2016-cı ildə 688,5 milyon ABŞ dolları və yaxud 1 068,8 milyon manat məbləğində gəlir əldə edilmişdir. ARDNF-nin vəsaitlərinin idarə edilməsi ilə bağlı orta illik gəlirlilik göstəricisi 2%, investisiya portfelinin orta illik gəlirlilik göstəricisi isə 1,92% təşkil etmişdir. Bonus ödənişləri ilə bağlı daxilolmalar. Hesabat ilində neft-qaz sazişlərinin imzalanması və ya icrası ilə bağlı ARDNF-yə daxil olan bonus ödənişlərinin məbləği 82,1 min manat və ya 51,3 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. Cədvəl 4.2.1.-də şirkətlər üzrə bonus ödənişləri verilmişdir. 
Tranzit haqları ilə bağlı daxilolmalar. 2016-cı ildə ARDNF-nin digər daxilolma mənbəyini karbohidrogenlərin Azərbaycan ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən 11,3 milyon ABŞ dolları və yaxud 18,0 milyon manat məbləğində gəlirlər (tranzit haqqı) təşkil etmişdir. Sözügedən gəlir maddəsi üzrə daxilolmalar barədə ətraflı məlumat Cədvəl 4.2.2.-də verilmişdir. Cədvəl 4.2.2. 2016-cı ildə ARDNF-nin tranzit haqları ilə bağlı daxilolmaları
Yüklə 371,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
lunan azalma (22,9%) olmuşdur. 
