Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
130 işlərdən [2;7;5;6;9] məlum olmuşdur ki, becərilmə şəraitini optimallaşdırmaqla 5-7 m 2 /m 2 yarpaq səthi ilə daha cox məhsul əldə etmək olar. Yarpaq səthinin müəyyən həddən sonrakı artımı istər bioloji, istərsə də məhsulun təsərrüfat əhəmiyyətli hissəsinin artmasına səbəb ola bilməz. Belə ki, yarpaq səthinin optimal qiymətlərdən daha yüksək olması əkin daxili işıq rejimini pozaraq daha aşağı səviyyədə yerləşən yarpaqların assimilyasiya qabiliyyətini aşağı salır. Odur ki, müxtəlif arxitektonikaya və məhsuldarlığa malik olan assimilyasiya səthlərinin müqayisəli şəkildə öyrənilməsi və bundan seleksiyada yeni sortların yaradılmasında və seçilməsində istifadə olunması vacib məsələlərdəndir. Tarla təcrübələri AzET Əkincilik İnstitutunun Abşerondakı təcrübə sahəsində, qoyulmuşdur. Təcrübələr İCARDA beynəlxalq təşkilatının tövsiyələrində nəzərdə tutulmuş sxem əsasında qoyulmuş, vegetasiya dövrü ərzində iki dəfə suvarılma aparılmış, sahələrə yazda N 30 (t.e.m) normada gübrə verilmişdir. Bitkilərin assimilyasiya səthi AAC-400 cihazı (Yaponiya), qaz mübadıləsi isə Lİ-6400 XT cihazı (Amerika) vasitəsi ilə təyin olunmuşdur. Kənd təsərrüfatı əkinlərinin optimallaşdırılmasında, bitkilərin potensial məhsuldarlığının aşkar olunmasında, yeni məhsuldar sortların yaradılmasında bitkilərin ümumi assimilyasiya səthinin, yerüstü quru biokütləsinin dəyişmə dinamikasının və yarpaq indeksinin öyrənilməsinin praktik əhəmiyyəti böyükdür. Bu məqsədlə 3 noxud və 4 mərcimək nümunələrində bu parametrlərin dəyişməsi vegetasiya dövrü ərzində öyrənilmişdir. Göründüyü kimi vegetasiyanın əvvəlində assimilyasiya səthinin formalaşması və quru biokütlənin toplanması çox zəif gedir (şəkil 1, 2). Budaqlanma fazasının sonu, çiçəklənmə fazasının əvvəlində bitkidə sürətlə boy atma və inkişaf prosesləri getdiyindən ayrı-ayrı nümunələr üçün bu göstəricilər əsasən genetik xüsusiyyətlərin hesabına fərqlənməyə başlayır. Bu zaman fotosintez prosesi nəticəsində yaranan assimilyatların böyük bir hissəsi əsasən böyümə və inkişafın daha sürətlə getdiyi yerüstü orqanlara daşınırlar. Noxud Mərcimək Nərmin Sultan Sanford 131 Şək. 1. Bəzi noxud və mərcimək nümunələrinin assimilyasiya səthinin vegetasiya dövründə dəyişməsi (sm 2 ) Noxud Mərcimək Arzu Flip-2008-5L Flip-2005-58L Flip-2006-95L Nərmin Sultan Sanford 132 Şək.2. Bəzi noxud və mərcimək nümunələrində yerüstü quru biokütlənin toplanması (q) Bitkilərdə yan budaqların (əlavə gövdələrin) yaranması hesabına assimilyasiya səthi və quru biokütlə sürətlə artır. Öyrənilən noxud və mərcimək nümunələrində paxlanın formalaşması fazasından başlayaraq vegetativ orqanların əmələ gəlməsi yavaşıyır, bitkinin bütün buğumlarında paxlaların əmələ gəlməsindən sonra isə əsas gövdənin uzanması və əlavə gövdələrin əmələ gəlməsi dayanır. Öyrənilən nümunələrdə assimilyasiya səthinin vegetasiya ərzində maksimal qiyməti dən dolma fazasına, yerüstü ümumi biokütlənin maksimum qiyməti isə bu fazanın axırına təsadüf edir. Alınmış nəticələrdən göründüyü kimi Sultan noxud sortunda assimilyasiya səthinin sahəsi daha çox olmuşdur. Vegetasiya dövrünün sonunda bu sortların aşağı yarus yarpaqlarının daha çox tökülməsi hesabına assimilyasiya səthinin sahəsi azalır. Tədqiq olunan noxud nümunələri arasında Nərmin sortunun assimilyasiya səthinin sahəsi ən az olmuşdur. Quru biokütləyə gəldikdə isə bu göstərici Sultan sortunda ən yüksək, Sanford sortunda isə ən az olmuşdur. Alınmış bu göstəriciləri sortların məhsuldarlığı ilə müqayisə edəndə məlum olur ki, daha məhsuldar olan Sultan sortu (1,6t/ha) assimilyasiya səthinin böyüklüyü və yerüstü quru biokütlənin çoxluğu ilə digər sortlardan üstündür. Sanford sortunun (0,9 t/ha) assimilyasiya səthi Nərmin sortunun (1,4t/ha) assimilyasiya səthindən böyük, quru biokütləsi isə Nərmin sortundan azdır. Məhsulun struktur elementlərinin tədqiqinin nəticələrinə görə məlum olmuşdur ki, Sanford sortunda bir bitkidə olan paxlaların (dənlərin) sayı öyrənilən Sultan və Nərmin sortlarından azdır. Aydındır ki, bu bitkinin genetik xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Mərcimək nümunələrinin assimilyasiya səthinin formalaşmasının və yerüstü quru biokütlənin toplanmasının öyrənilməsindən aydın olmuşdur ki, assimilyasiya səthinin sahəsi və quru biokütlənin qiyməti Flip-2008-5L, və Arzu (0,8-1,0 t/ha) sortlarına nisbətən daha yüksəkdir. Öyrənilən noxud və mərcimək nümunələri üçün bitkilərin yarpaq indeksi öyrənilmişdir. Məlum olmuşdur ki, noxud nümunələri üçün yarpaq indeksi 2-3 m 2 /m 2 , mərcimək nümunələri üçün isə 1-2 m 2 /m 2 olmuşdur. Aydındır ki, bitkilərin məhsuldarlığı əsasən mürəkkəb proses olan fotosintezin sürətindən və effektivliyindən, bu isə öz növbəsində ətraf mühit amillərindən (işıq, temperatur, karbon qazının miqdarı, su və qida maddələri ilə təmin olunma dərəcəsindən, yarpağın yaşından və s.) asılıdır. Arzu Flip-2008-5L Flip-2005-58L Flip-2006-95L Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|