Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
127 
 
Bir sünbüldə olan dənlərin kütləsinə görə 3-hibrid standart Aran sortundan 0,01-0,31 q. az, 
qalan bütün hibridlər isə ondan 0,06-1,38 q. üstün göstəriciyə malik olmuşlar. Bir sünbüldə olan 
dənlərin  kütləsi  tədqiq  olunan  nümunələrdə  1,47-3,16  q.  intervalında  dəyişmişdir.  Ən  yüksək 
nəticəni GONDVANA/DEMIR (3,16 q.)  hibridi, ən aşağı nəticəni isə ADYR/SONMEZ  (1,47 
q.) hibridi göstərmişdir. 
Tədqiq edilən hibridlərdə 1000-dənin kütləsi 2 kombinasiyada standart Aran sortundan 1,6-6 
q. az, 2-də standartla eyni, qalanlarında isə standart sortdan 0,4-9,6 q. çox olmuşdur. Göründüyü 
kimi  1000-dənin  kütləsi  göstəricisinə  görə  də  hibridlər  bir-birindən  fərqlənmişlər,  bu  göstərici 
34-49,6  q.  arasında  dəyişmişdir,  məlum  olmuşdur  ki,  1000-dənin  kütləsinə  görə  ən  yüksək 
göstərici  (49,6  q.),  ilə  GONDVANA/DEMIR  kombinasiyası.  ən  aşağı  göstərici  (34  q.)  ilə 
T154/KRISTADORA kombinasiyası fərqlənmişdir. 
Analizlərin  nəticələrinə  görə  seçilmiş  hibrid  xətlər  seleksiya  proqramına  daxil  edilmiş  və 
sınaqları davam etdirilir.  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Güləhmədov  Ə.N.,  Şəkuri  B.Q.  «Azərbaycanın  torpaqlarında  mikroelementlər  və  onların 
bitkiçilikdə faydası» Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı-1970, 66s. 
2.
 
Məmmədova  S.Z.  ,  Cəfərov  A.B.  «Torbağın  münbitlik  xassələri»  "Elm"  nəşriyyatı,  Bakı-
2005, 193s. 
3.
 
Babayev M.P., Cəfərova Ç.M. , Həsənov V.H. «Azərbaycan torpaqlarının müasir təsnifatı» 
"Elm" nəşriyyatı, Bakı-2006, 360s. 
4.
 
Musayev    Ə.C.,  Hüseynov  H.S.  ,  Məmmədov  Z.A.    «Dənli-taxıl  bitkilərinin  seleksiyası 
sahəsində tədqiqat işlərinə dair tarla təcrübələrinin metodikası» “Müəllim” nəşriyyatı, Bakı-
2008, 88s. 3 
5.
 
Musayev  Ə.C.,  Abdullayev  A.M.  «Yumşaq buğdanın növdaxili  F
1 
  hibridlərində  təsərrüfat 
qiymətli əlamətlərin irsi xüsusiyyətləri» 2000-1-2, Azərbaycan Aqrar Elmi  s.- 28 
6. Musayev Ə.C., Mahmudov F.Ş., Mehdiyeva S.K., Qarayev P.S. «Payızlıq buğdanın intensiv 
və məhsuldar yeni sortlarının yaradılmasında başlanğıc materialın əhəmiyyəti» Azərbaycan 
Elmi Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Elmi Əsərləri Məcmuəsi XXI cild, Bakı-2005, s.10  
7.Peterson  et  all,1948;  İnstructions  for  the  Management  and  Reporting  the  results  for  the 
FAWWON, 1995
 
 
Б.Б.Назаров 
(Диссертант) 
 
ИЗУЧЕНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ ПРОДУКТИВНОСТИ У ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ 
ГИБРИДОВ ОЗИМОЙ МЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ ВТОРОГО ПОКОЛЕНИЯ (F
2
) В 
ОРОШАЕМЫХ УСЛОВИЯХ КАРАБАХСКОЙ НИЗМЕННОСТИ 
 
26 
T154/KRISTADORA 
110 
10,8 
22,2 
63,5 
1,94 
34,0 
27 
YUBILIEINAYA 100/ADYR 
113 
10,45 
20,2 
54,5 
2,12 
41,6 
28 
SONMEZ/PEHLIVAN 
121 
10,65 
20,6 
39,8 
1,77 
48,0 
29 
ADYR/SONMEZ 
122 
9,95 
18,4 
32,9 
1,47 
44,4 
30 
STARSHINA/SONMEZ 
118 
10,3 
18,6 
37,7 
1,62 
44,0 
31 
KROSHKA/ADYR 
111 
11,1 
20,8 
45,8 
2,25 
44,0 
32 
YUBILIEINAYA 100/TILEK 
102 
9,4 
20,8 
56,4 
1,94 
38,4 

---

 
 
 
128 
Научно- Исследовательский Институт Земледелия, Тертерский ЗОС 
 
В  статье  приведены  результаты  однолетних  исследований  интродуцированных 
гибридов  второго  поколения  по  элементам  продуктивности.  В  частности  выявлены 
перспективные  комбинации  по  отдельным  элементам  продуктивности,  которые 
эффективны  для  использования    в  качестве  исходного  материала  в  селекции  мягкой 
пшеницы.  Выделенные  линии  включены  в  селекционную  программу  для  дальнейшего 
исследования. 
 
Ключевые слова: селекция, гибрид, питомник, интродукция, трансгрессия 
 
B.B. Nazarov  
 
STUDYING OF PRODUCTIVITY PARAMETERS OF INTRODUCED HYBRIDS OF 
WINTER BREAD WHEAT SECOND GENERATION (F
2
) IN IRRIGATED 
CONDITIONS OF THE GARABAKH LOWLAND 
 
Research Institute of Crop Husbandry, Terter RES 
 
In  article  results  of  annual  investigation  of  introduced  hybrids  of  second  generation  on 
productivity parameters have given. In particular advanced combinations on separate parameters 
of  productivity  are  revealed  use  as an  initial  material  for  bread  wheat  breeding.    Selected  lines 
are included in breeding programs for the further research. 
 
Key words: selection,  hybrid, nursery, introduction, transgression 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
129 
II. FİZİOLOGİYA VƏ BİOTEXNOLOGİYA 
 
 
UOT 581.32 
 
BƏZİ ƏRZAQ PAXLALI BİTKİLƏRİNİN ASSİMİLYASİYA SƏTHİNİN, YERÜSTÜ 
QURU  BİOKÜTLƏSİNİN VEGETASİYA ƏRZİNDƏ DƏYİŞMƏSİ VƏ QAZ 
MÜBADİLƏSİ  
 
R.S.MİRZƏYEV 
Bilogiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
L.Ə. ƏMİROV 
Kənd təsərrüfatı üzrə fəlsəfə doktoru, b.e.i 
 
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Sovxoz № 2, 
Bakı, Azərbaycan, Tel.:[phone] 
 
 
 
Bəzi noxud və mərcimək nümunələrində vegetasiya dövrü ərzində assimilyasiya səthinin 
formalaşması,  yerüstü  quru  biokütlənin  toplanma  dinamikası,  yarpaq  indeksi,  noxud 
nümunələrinin  yarpaqlarında    fotosintezin  intensivliyi,  ağızcıqların  su  keçiriciliyi,  CO
2
-nin 
hüceyrələrarası qatılığı və transpirasiyası tədqiq olunmuşdur. 
 
Açar  sözlər:  noxud,  mərcimək,  assimilyasiya  səthi,  quru  biokütlə,  yarpaq  indeksi, 
fotosintez, transpirasiya 
 
Ölkə  əhalisinin  ərzaq  təhlükəsizliyinin  təmin  olunmasında  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  
istehsalının  artırılması  və  keyfiyyətinin  yüksəldilməsi  əsas  rol  oynayır.  Müxtəlif  torpaq  iqlim  şəraitinə 
malik olan respublikamızın ayrı-ayrı  bölgələri üçün perspektivli sayılan sort və nümunələrin seçilməsi və 
yaradılması  bu  bölgələrdə  məhsulun  istehsalının  artırılması  və  rentabelliyinin  yüksəldilməsinə  zəmin 
yaradır.  Ərzaq  paxlalı  bitkilərinin  (noxud,  mərci)  quraqlığa  nisbətən  davamlı,  növbəli  əkinlərdə  isə 
qiymətli  sələf  bitkisi  olması,  həmçinin  onların  milli  mətbəximizdə  və  başqa  sahələrdə  əvəzsiz  rolu 
oynaması  bu  bitkilərin  əkin  sahələrinin  genişləndirilməsini  tələb  edir.  Ərzaq  paxlalı  bitkiləri  əsasən  
cərgəarası becərilən bitkilər olduğundan  mövcud aqrotexniki qaydalara əməl olunduqda sahələrdə alaq 
bitkiləri əhəmiyyətli dərəcədə azalır, torpağın fitosanitar  vəziyyəti yaxşılaşır, xəstəlik və zərərvericilərin 
yayılması  zəifləyir,  kimyəvi  mübarizə    üsullarından  az  istifadə  olunduğundan  nəticədə  ekoloji  təmiz 
məhsulun alınması və ətraf mühitin çirklənməməsi üçün əlverişli zəmin yaranır. 
Respublikamızda  noxud,  mərci  kimi  paxlalı  bitkilər  əsasən  dağətəyi  və  daglıq  dəmyə  zonalarda 
becərildiyindən quraqlığa, şaxtaya, xəstəliklərə davamlı, hündür boylu məhsuldar və keyfiyyətli sortlara 
üstünlük  verilməlidir.  Buna  görə  də  paxlalı    bitkilərin  müxtəlif  ekoloji-cografi    mənşəyə    malik  olan 
dünya  kolleksiyası  nümunələri  və  yerli  nümunələr  toplanaraq  öyrənilməli,  onların  respublikamızın  
müxtəlif  bölgələrində ekoloji  sınaqları keçirilərək üstün xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilməli  və seleksiya 
yolu ilə hər bölgə üçün perspektivli, adaptiv xüsusiyyətli sortlar yaradılmalıdır. Bu məqsədlə  İCARDA 
beynəlxalq  təşkilatından  alınmış  paxlalı  bitkilərin  dünya  genofondu  nümunələri  və  yerli  nümunələr 
öyrənilmişdir. 
Məlumdur ki, optimal optiko-bioloji xüsusiyyətlərə malik olan  əkinlərdə məhsuldarlıq daha yüksək 
olur. 
Bitkilər  tərəfindən  karbon  qazının  assimilyasiyasında  və  fotosintetik  fəal  şüaların  udulmasında 
əsas  rolu  assimilyasiya  səthi  oynayır.  Becərilmə  şəraitindən  asılı  olaraq  ayrı-ayrı    kənd  təsərrüfati 
bitkiləri üçün yarpaq indeksi böyük intervalda dəyişir: dənli və paxlalı bitkilər üçün  4-5m
2
/m
2
 (3,4), 
yem və tərəvəz bitkiləri üçün isə -5-8 m
2
/m
2 
[1,8]. Buğda və basqa kənd təsərrüfatı bitkiləri ilə aparılan 

---